Conxuntu etnográficu d'Os Teixóis
Os Teixóis[1] ye un conxuntu etnográficu n'Asturies (España), que foi abiertu al públicu en 1980. Os Teixóis ye un caserío que s'atopa a 4 km de la villa de Taramundi, escontra'l sureste. Nesti enclave atopa un importante conxuntu d'inxenios hidráulicos en bien bon estáu de caltenimientu y funcionamientu, protexíu y bien curiáu poles instituciones responsables. El visitante puede ver toes estes máquines en funcionamientu coles mesmes que recibe les esplicaciones téuniques ya históriques pertinentes que los responsables y cuidadores del conxuntu ufiérten-yos.
La redolada xeográfica ta constituyíu por un paisaxe de montes, regatos (el regueru llamáu Les Mestes ye'l qu'impulsa les máquines del conxuntu), desniveles, senderos y caminos rurales, cola vexetación y verdor propios de toa esta zona. El conxuntu d'inxenios componer los siguientes elementos:
Conxuntu etnográficu
editarMazu
editarNesti casu, el nome de mazu recibir tantu la máquina que s'utiliza pa bater el fierro como'l pequeñu edificiu onde s'atopa. Polo xeneral tolos mazos según les ferrerías tuvieron una gran importancia mientres los sieglos XVIII y XIX nel occidente d'Asturies. Sábese bien pocu sobre les primeres instalaciones y nun hai documentación, pero créese que tuvieron rellacionaos coles ferrerías del País Vascu pos s'atoparon documentos d'instalaciones posteriores en que se fala de propietarios naturales de Vizcaya. Amás hai que considerar les pallabres n'eusquera incluyíes nel llinguaxe propiu d'estes actividaes. Per otra parte nos conceyos de Taramundi y A Veiga y la contorna de Los Ozcos atópense afincaos apellíos vascos como Legazpi y Azcárate. La tradición oral de los más vieyos d'esta zona d'Asturies aseguren que los primeros mazos fueron instalaos por vizcainos.
Esti mazu d'Os Teixóis apaez documentáu nel sieglu XVIII, nun archivu apaecíu nel Capo del Marqués de la Ensenada, onde puede lleese: "… na 17, que ye términu d'esti dichu conceyu (Taramundi) hai 6 mazos de espalmar fierro […] mazu de los Teixois, sito nel llugar y sitiu d'esti nome…". Nél espurría'l fierro pa faer ferramientes pa trabayos del campu y otros instrumentos d'usu común nes cases, como braseros, sartenes, bricas pa fabricar el pan, etc.
Ye una construcción rectangular con cubierta a dos agües, fecha de mampostería y cayuela. Consta de dos espacios indispensables: el infiernu o nivel hidráulicu na parte de baxo y la sala de la molienda nel pisu de riba. El molín d'Os Teixóis yera de dellos propietarios, siguiendo'l sistema llamáu de quendas o kalendas, ye dicir que cada propietariu podía faer usu d'él en función de la mayor o menor propiedá que tuviera.
A lo llargo del tol paisaxe asturiano pueden trate entá les ruines o semi ruines de gran cantidá de molinos como ésti. La base de la economía mientres sieglos foi'l cultivu de ceberes que la so molienda tenía llugar nestes máquines hidráuliques.
Rueda d'afilar
editar
Ye la máquina que sirvía p'afilar toa clase de ferramientes de trabayu. Atopar nun tendeyón que ta xunto al banzáu o estanque. Pal so funcionamientu aprovechábase'l mesmu regueru de Les Mestes. Supunxo una meyora na teunoloxía al sustituyir a aquella más antigua y manual.
Batán
editar
Tamién llamáu tría o pisón. Ye una máquina de madera que'l so funcionamientu facer gracies a la enerxía hidráulica. Los batanes tán asitiaos siempres cerca de los ríos. Sirvíen pa producir el golpeteo de les teles cola fuercia d'unos mazos o porros. Un batán tien les siguientes dependencies:
- Sistema hidráulicu, formáu por una canal de madera per onde escurre l'agua y una rueda que mide 2 m de diámetru y que lleva unes 16 palas que les mueve l'impulsu de l'agua. Col so movimientu abasnen l'árbol o exa onde van entrepolaes
- Armazón o estructura, sofitáu por cuatro pies derechos, debidamente clavaos na tierra, y un bastidor cimeru del que cuelguen los mazos de madera que vienen pesar de 70 a 80 kg.
- Recipiente o imina, onde tien llugar l'abatanáu de los paños que se depositen nel interior. Nesti recipiente circula l'agua necesario pa la refrigeración de les teles que d'otra manera podríen estropiase pola mor del calentamientu.
El batán
Historia del batán
Los batanes empezaron a utilizase n'España dende'l sieglu XII. Nel sieglu XVIII, n'Asturies había cerca de 200 batanes funcionando, según datos estrayíos del catastru del Marqués de la Ensenada. Inda nel sieglu XIX siguíen abatanándose los paños pa consiguir les teles conocíes como sayal y estameña que s'usaben pa la confección les prendes d'usu de los llabradores asturianos: chaquetes, chalecos, sayas, capes, monteres, sombreros, etc. Nos sieglos XX y XXI sigue fabricándose la estameña, anque con otros métodos y pela zona de Cabrales faise usu d'esti texíu pa iguar los escarpinos o carpines, que son una especie de calcetos gruesos que se ponen nos pies antes de calzar les madreñes y que combaten perbién el fríu y el mugor.
Bibliografía consultada
editar- Folletu turísticu editáu pol Principáu d'Asturies, Conseyería d'Educación, Cultura, Deportes y Mocedá
- GÓMEZ LABLANCA, Félix. Enciclopedia de la vida nel campu. Editorial Matu & Dowell, S.L., 2005. ISBN 84-932550-1-7
- FIDALGO, José Antonio. Visita Asturies. Editorial Everest, 1995. ISBN 84-241-3900-3
Referencies
editarEnllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Conxuntu etnográficu d'Os Teixóis.
Datos: Q5783300- Multimedia: Conjunto Histórico de Teixois
