Covarrubias

conceyu de la provincia de Burgos

Covarrubias ye una villa y conceyu español (códigu INE-113), asitiáu na Contorna del Arlanza, provincia de Burgos, na comunidá de Castiella y Lleón.

Covarrubias
Alministración
País España
Autonomía Castiella y Lleón
Provincia provincia de Burgos
Tipu d'entidá conceyu d'España
Alcalde de Covarrubias (es) Traducir Juan Gallo
Nome oficial Covarrubias (es)[1]
Códigu postal 09346
Xeografía
Coordenaes 42°03′33″N 3°31′12″W / 42.059166666667°N 3.52°O / 42.059166666667; -3.52
Covarrubias alcuéntrase n'España
Covarrubias
Covarrubias
Covarrubias (España)
Superficie 41 km²
Altitú 894 m
Demografía
Población 529 hab. (2023)
- 296 homes (2019)

- 256 muyeres (2019)
Porcentaxe 0.15% de provincia de Burgos
Densidá 12,9 hab/km²
Más información
Estaya horaria UTC+01:00
ecovarrubias.com
Cambiar los datos en Wikidata

Nel sieglu X el conde de Castiella Fernán González y el so fíu García Fernández convirtieron a Covarrubias na capital del Infantazgo de Covarrubias y cabeza d'unu de los más importantes señoríos monásticos. Por esti motivu esta población ye conocida como «El trubiecu de Castiella».

Presenta un treme urbanu bien calteníu, xuníu a un patrimoniu monumental ampliu, na que destaca'l Torrexón de Fernán González, la única fortaleza castellana anterior al sieglu XI que se caltién.[2]

Turísticamente, forma coles vecines llocalidaes de Lerma y Santu Domingu de Silos el llamáu Triángulu del Arlanza.

Toponimia

editar
 
Arquiteutura vernácula

Covarrubias, dende'l Sieglu X caltién el so nome con bien poques variantes, la so etimoloxía ye de bona esplicación si tenemos en cuenta les numberoses cueves de color acoloratáu, cueves-coloraes, que se topen cerca del cascu urbanu, mirando al ríu Arlanza, na carretera que conduz a Salas de los Infantes, pasando pol esmarranáu Monesteriu de San Pedro de Arlanza.

Nel sieglu XIII, conviértese'l nome n'apellíu toponímicu d'una de les families más llinaxudes del llugar.

Los sos habitantes son conocíos como racheles y rachelas, xentiliciu que provién del nome hebréu de Raquel, la muyer de Jacob, que significa bella (rajel), emplegáu pa designar a la gran cantidá de dames formoses y manses qu'habitaron Covarrubias a lo llargo de los sieglos. En castellán antiguu esti nome yera escritu con "ch": Rachel. [3]

Llocalización

editar

La villa de Covarrubias, llamada tamién Trubiecu de Castiella, ta asitiada a 40 km al sureste de Burgos, integrada nel Triángulu del Arlanza, xunto a la vera del ríu de mesmu nome. Llocalidá asitiada na Ruta de la Llana y nel Camín del Cid, ruta del destierru d'El Cid.[4] Por Covarrubias pasa un camín de Santiago.

Nucleos de población

editar
 
Vista del pueblu dende'l ríu, cola colexata al fondu y el Torrexón de Fernán González nel centru.

La villa rachela ye la capital del conceyu, que cunta amás cola pedanía d'Ura, asitiada 10 km al sur. Ye unu de los meyores exemplos de l'arquiteutura popular castellana. Declarada Conxuntu Históricu-Artísticu Nacional en 1965, tamién foi gallardoniada con premios de Turismu y Embellecimiento.

Demografía

editar

Nun sieglu pasa de 1.685 a solu 618 habitantes. A 1 de xineru de 2010 la población del conceyu xubía a 638 habitantes, 342 homes y 296 muyeres.[5]

Gráfica d'evolución demográfica de Covarrubias (conceyu) ente 1842 y 2011

     Población de derechu (1900-1991) o población residente (2001) según los censos de población del INE.      Población según el padrón municipal de 2011 del INE.

Distribución de la población por nucleos urbanos
Nucleos Habitantes (2000) Habitantes (2010)[6]
Covarrubias 605 625
Ura 24 13

Historia

editar
 
"Torre de la Villa" de Covarrubias. Dibuxu de Miguel Joarizti en 1887.

Numberoses cultures —paleolítica, celtibérica, romana...— asitiáronse nel fértil valle nel que s'atopa Covarrubias, y de toes hanse atopáu muertes. Pero los primeros pobladores conocíos de Covarrubias fueron los turmódigos, tribu ibérica prerromana estendida per gran parte de la provincia de Burgos. Pero l'orixe d'esta villa ye medieval, foi fundada pol rei visigodu Chindasvinto nel sieglu VII sobre los restos d'un castru romanu, anque les muralles que construyó fueron destruyíes hacia l'añu 737.

Tres el pasu de los visigodos, la primitiva villa recibió a los árabes. Y colos últimos díes d'éstos, apaez la figura de primer conde independiente de Castiella, Fernán González, quien unificó Castiella. Al conde gustába-y folgar nesta villa, nel palaciu que tenía la so madre Muniadona.

A García Fernández, el so fíu, débese'l engrandecimiento de Covarrubias. Dos años dempués de la muerte de Fernán, merca la villa de Covarrubias a los monxos de Valeránica, y funda el Infantado de Covarrubias el 24 de payares de 978, colo que la villa convertir en capital d'un estensu territoriu independiente, con xurisdicción propia no eclesiástico como no civil y penal gociando de la mesma de exenciones tributaries privilexaes. Nun principiu, sería esfrutáu pola so fía Urraca, la única con poder plenu sobremanera allugar en tal demarcación: anulando l'autoridá del Conde Soberanu de Castiella o del mesmu rei.

Como los dominios del Infantado esvalixar por un área bien amplia (gran parte de les provincies actuales de Burgos, Santander, Álava, Logroño y Palencia) los sos habitantes podíen circular por toa Castiella con toa llibertá. Nos sos empiezos, el infantado de Covarrubias entendería setenta villes ya ilesies, venti monasterio, infinidá de caseríos, quintes, montes, praos, pozos de sal, etc.

El infantado travesó una grave crisis a la muerte de doña Sancha, infanta de Covarrubias, y del rei de Castiella Sancho III. La vacante quedó vacida y Alfonso VIII confió al Arzobispu de Toledo la célebre institución. Pero Fernando III el Santu nietu d'Alfonso VIII— peracabó la restauración a instancies de la so madre doña Berenguela. Esti soberanu axuntó los miembros separaos, devolvió la so autonomía primitiva y nun habiendo en Castiella infanta, instauró nel so gobiernu al infante Felipe de Castiella.

Pero l'apaición de la princesa Cristina de Noruega, fía del rei Haakon IV de Noruega, acabó cola vida relixosa de Felipe. Kristina, supónse viniera pa casase col rei Alfonsu X el Sabiu —que nun tenía descendencia cola so esposa doña Violante, y amburaba en deseos de refugala y tener un herederu—, pero a la so llegada, reinar doña Violante diba ser madre. ¿Qué faer cola infanta noruega y col pactu col rei Haakon? Rápida y astutamente dar a escoyer ente los hermanos del rei Alfonso, escoyendo ella —empuesta por el mesmu rei— al infante Felipe, con quien se casa'l día 31 de marzu de 1258 en Valladolid. Pero la duce princesa nórdica, muerre de murria en Sevilla, tres cuatro años de matrimoniu, zarrada nel so palaciu, añorando los fiordos noruegos, y la so vida en Tönsberg. Foi soterrada na colexata de Covarrubias, nun sepulcru góticu de piedra llabrada con una arquería de 10 vanos y un frisu cimeru de roleos.[7]

A partir de 1759, y cola desapaición de l'abadía, los privilexos quedaron anulaos, y si dalgunu de calter civil llogró subsistir, solamente algamó al reináu de Sabela II, mientres el que fueron abolíos toos definitivamente.

Mil y una anécdotes podríen cuntase alrodiu de la historia de la villa rachela, y la importancia histórica que Covarrubias tuvo na fundación de Castiella, y na vida de los sos reis, pero ensin dulda, una de les actividaes más curioses de la villa ye pasiala, perdiéndose ente les sos cais trabancoses, y asina saborguiar la historia, arte y lleenda que s'escuenden detrás de cada rincón.

Personaxes pernomaos

editar
 
Balta de la princesa Cristina de Noruega nel claustru de la Colexata de San Cosme.

Ente los grandes personaxes de Covarrubias destaquen nel sieglu XIII l'Infante Don Felipe y la so esposa, la Princesa Cristina de Noruega, Infanta de Castiella, soterrada nel claustru de la Colexata de San Cosme y San Damián de Covarrubias en 1262.

En 1524 naz na villa Divino Vallés, médicu de cámara del rey Felipe II y esponente español de la medicina renacentista. Vallés mandó baltar les sos muralles en 1590 p'ameyorar la ventilación de la villa frente a una tarrecible epidemia qu'afaró toa España.

Turismu

editar

Covarrubias recibe cada branu cientos de turistes:

Na seronda, Covarrubias celebraba un importante acontecimientu cultural denomináu «Sida Covarrubias» onde diverses personalidaes iberoamericanes venceyaes col presente y el futuru del idioma castellanu danse cita: Mario Vargas Llosa, Alberto Vázquez-Figueroa, Lorenzo Silva y un importante númberu de pensadores y escritores en llingua española axuntar nesti importante eventu dedicáu a la reflexón sobre la comunicación n'español.

Monumentos principales

editar

Tola Villa de Covarrubias foi declarada Bien d'Interés Cultural na categoría de Conxuntu Históricu el 28 d'ochobre de 1965.[10]

Torrexón de Fernán González

editar
 
Torrexón de Fernán González.

Destaca la torre de «La Emparedada». Torre defensiva del sieglu X, considerada como obra mozárabe, qu'enllazaría cola muralla qu'arrodiaba la población. La cortil cercada qu'arrodia la torre allugó'l Palaciu del Abá de Covarrubias, que güei ye una propiedá privada. La so forma ye piramidal truncada y la so planta rectangular. Les sos midíes son: 10 x 14 m de llau'l rectángulu de la base y 7,5 x 11 m na so parte cimera. La sensación de solidez que nos tresmite nun ye namái apariencia yá que se sofita sobre murios d'hasta cuatro metros de grosez na so base.

Poles sos pequeñes saeteras los arqueros faíen blancu sobre l'enemigu, ente que dende los matacanes refundiábase agua o aceite ferviendo. Si percorremos toa'l so altor, atopamos con una cubierta de texa colorada, que nun correspuende a la so estructura orixinal d'almenes.

Aportar a la torre per mediu d'una escalera móvil, al traviés d'una puerta a mediu altor, que forma un arcu de ferradura de doveles desiguales. D'esta miente, en casu d'ataque la escalera retirábase y la fortaleza yera inexpugnable. La torre presenta cuatro plantes y a caúna d'elles apuértase dende la planta cimera. A la inferior, entrar dende la primer planta al traviés d'una trampilla de madera. Polo que quiciabes fuera utilizada como prisión o como almacén. Cunta la lleenda que la infanta doña Urraca foi emparedada equí pol so propiu padre Fernán González, como castigu polos sos amoríos con un pastor.

Colexata de San Cosme y San Damián de Covarrubias

editar
 
Colexata de San Cosme y San Damián.

La Colexata, ye del sieglu XV, tien tres naves y cuatro capilla, un bellu claustru del sieglu XVI, un órganu del sieglu XVII —el más antiguu de Castiella que sigue sonando—, magníficos altares barrocos del sieglu XVIII y un muséu parroquial. El muséu acueye capiteles románicos, tables de Berruguete y Van Eyck, y l'estraordinariu Trípticu de l'Adoración de los Reis Magos, del sieglu XV, atribuyíu a un discípulu de Gil de Siloé.

Muralla

editar

Hasta la segunda metá del sieglu XVI Covarrubias tuvo totalmente cercada. Foi entós cuando, con cuenta de combatir una peste qu'afaraba la Villa, el divín Valles, médicu personal de Felipe II, y natural de Covarrubias, ordenó baltar les muralles por que'l vientu saniara les cais. La muralla tuvo de tener tres puertes, la correspondiente a la entrada pela ponte perduró hasta 1888, y ta representada nel escudu de la villa. De toes formes, entá caltién Covarrubias bona muestra d'aquelles terribles muralles, tantu nel llau del ríu (el paséu de la Solana), como nel interior del pueblu, xunto a la Ilesia de Santu Tomás.

Ilesia Parroquial de Santu Tomás

editar

Esta ilesia foi construyida nel sieglu XII, pero de la orixinal nun queda apenes nada. La que güei podemos reparar ye del sieglu XV, anque caltién dalgún restu de la orixinal na nave derecha. Nel templu de Santu Tomás caltién l'órganu que, anque menos antiguu que'l de la Colexata, yá que este data del sieglu XVIII, sigui sonando increíblemente, sobremanera los clarines que son dignos d'oyer. L'edificiu tien munchos componentes interesantes como son la so coleición de retablos, la vidrera renacentista que representa la natividá, la formosa pila bautismal, que ye la orixinal y polo tanto románica, y de xacíu la escalera plateresca, «xoya» de la ilesia. Los retablos orixinales fueron sustituyíos en dómina barroca. El principal, neoclásicu del sieglu XVIII, amuesa l'Asunción de la Virxe. Otru retablu interesante ye'l dedicáu a San José, qu'enmarca tres tables hispanoflamencas del sieglu XV.

Puerta del Archivu del Adelantamientu de Castiella. Oficina de Turismu

editar
 
Puerta y fachada del Archivu del Adelantamientu de Castiella en Covarrubias.

Construyíu na segunda metá del sieglu XVI por mandatu de Felipe II, ye d'estilu herreriano con decoración Juan de Vallina renacentista, consiste nun xigantescu prisma pedrés con base rectangular, sosteníu con ocho contrafuertes. Asemeya a un horru gallegu de grandes dimensiones, pero nel que s'escluyó, por completu, la madera, col fin d'evitar posibles quemes. Esti edificiu foi un centru de documentación de toles escritures que emanaban del Adelantamientu de Castiella, que'l so tribunal y sede taba en Burgos, pero nel sieglu XVIII perdió la so función, una y bones tou lo que nél había foi treslladáu al actual Archivu Xeneral de Simancas. La entrada d'esti archivu ye conocida como Puerta Real, por ser la entrada principal a la Villa. Enriba d'ella, puede vese l'escudu de Felipe II, nel que destaca, pola so gracia y rareza, el toisón d'oru y considérase-y el más perfectu y completu, que caltenemos del mesmu; nél tán representaos tolos sos estaos. Les rexes de fierro de les ventanes y postigos son inda les orixinales. Foi utilizáu como Conceyu, y anguaño acueye la oficina d'Información y Turismu, la Biblioteca municipal y una sala d'Esposiciones.

Rollu xurisdiccional

editar

Nel barriu del Arrabalde podemos ver el Rollu xurisdiccional. Data del sieglu XVI. Los rollos de xusticia o xurisdiccionales son una muestra de que la llocalidá tenía xurisdicción propia, siendo'l llugar públicu onde s'exercía la xusticia.

Casa de Doña Sancha

editar
 
Casa de Doña Sancha, esposa de Fernán González.

Ye'l máximu esponente de l'arquiteutura tradicional de la villa. Data del sieglu XV. La so fachada ye d'adobe y el clásicu treme de madera. L'amplia portalada y la so balconada son increíbles aprovechamientos climáticos, l'unu pa protexese del sol y l'otru pa esfrutar d'él.

Cruceros

editar

Na villa atopamos dos bellos cruceros del sieglu XVI: unu asitiáu frente al Torrexón de Fernán González, y l'otru, frente al Archivu del Adelantamientu de Castiella.

Casa del Obispu Peña

editar

Pedro Peña, natural de Covarrubias, foi arzobispu en Llatinoamérica. La so casa caltién l'escudu d'esti personaxe del sieglu XVI. Unos singulares canes tallaos en madera percuerren bona parte de la fachada.

Palaciu de Fernán González

editar

El palaciu de Fernán González, güei acueye'l Conceyu de la villa, y tien una sala d'esposiciones habilitada na bodega, diz la tradición que foi habitáu pol conde. D'esa dómina solo queda un arcu románicu del sieglu XII.

Princesa Cristina

editar

Tamién hai una estatua de la princesa Cristina, en bronce, con ocasión del homenaxe que se-y espachó n'abril de 1978. El 18 de setiembre de 2011, allugada a unos trés quilómetros de Covarrubias, tuvo llugar la inauguración de la capiya de San Olaf, patrón de Noruega, realizada n'aceru laminado y madera y promovida pola Fundación Princesa Kristina de Noruega, constituyida en 1992, y la Xunta de Castiella y Lleón, según diseñu del arquiteutu lleonés Pablo López Aguado.[11]

Eventos

editar
  • Alcuentru medieval y Fiesta de la cereza. A mediaos de xunetu, Covarrubias torna mientres unos díes al Medievu. Les cais y tolos sos habitantes engalanar p'acoyer el mercáu medieval al qu'alleguen artesanos de tol país y onde se vienden les famoses cereces de la villa. Celébrase una fin de selmana'l Mercáu Medieval, que consigue axuntar a más de 15.000 persones cada añu.[12]

Mediu ambiente

editar

El 48 % del so términu (1088,21 hectárees) queda afeutáu pola ZEPA Sabinares del Arlanza, onde destaquen les siguientes especies: Utre Leonado (Gyps fulvus); y Alimoche (Neophron percnopterus).

Asina mesmu, la llocalidá tien un especial microclima, al atopase nel Valle del Arlanza y tar protexíu de los vientos del norte pola Sierra de les Mamblas. Por ello tien temperatures más altes alredor y dexa el cultivu de les zrezales.

Agricultura

editar

La orografía de la llocalidá dexa que se cultiven zones importantes de zrezales, nozales y vide. Lo que-y da una singularidá nel paisaxe al respective de llocalidaes de la so redolada.

La llocalidá ta englobada dientro de la D.O. Arlanza dende abril del añu 2007.

Ciudaes hermaniaes

editar

Testimonios de viaxeros

editar

Mientres la Primer Guerra Carlista, la Espedición Real fixo alto en Covarrubias. Unu de los militares carlistes, Félix Lichnowsky, diz nes sos memories: «Covarrubias ye unu de los pueblos más importantes de los Pinares; tien dos places irregulares y una docena de cais trabancoses. Na sacristía del conventu vi un formosu cuadru alemán nel que yera visible la firma d'Alberto Durero: El Salvador ente los sayones».[13]

Ver tamién

editar

Referencies

editar
  1. Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
  2. «Torrexón de Doña Urraca». Torrexón de Doña Urraca.
  3. COVARRUBIAS TRUBIECU DE CASTIELLA , FRANCISCO JAVIER, GÓMEZ OÑA., Párrocu-Abá de Covarrubias. Imprime: Heraclio Fournier, S.A. (Vitoria). ISBN Depósitu Llegal: VI. 34-1989. España
  4. «Información sobre Covarrubias nel Camín del Cid». Consorciu Camino del Cid. Consultáu'l 8 de xunu de 2010.
  5. «INE: Población por conceyos y sexu.». Archiváu dende l'orixinal, el 2017-10-24.
  6. Nomenclátor INE
  7. Un pueblu de lleenda
  8. «Burgos — 55 mártires». Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunu de 2008. Consultáu'l 2009.
  9. «Revista Arbil, nº 68. Los mártires beatificaos y canonizaos pol Papa Juan Pablo II. Una reflexón española». Consultáu'l 2009.
  10. Ministeriu de Cultura. Patrimoniu Históricu.
  11. Diario de Burgos (16-09-2008): Ente lleis, númberos y hestories
  12. «Adoráu rubí». El Correo de Burgos.
  13. Príncipe Félix Lichnowsky, Alcordances de la Guerra carlista, 1837–1839. Madrid, 1942, páx. 152.

Bibliografía

editar

Enllaces esternos

editar