Guaraní correntino
El guaraní correntino (Taragüí ñe'ẽ) (tamién mentáu delles vegaes como guaraní arxentín) ye'l dialeutu del idioma guaraní faláu na Provincia de Corrientes y por delles persones del Este de la Provincia de Chaco (xeneralmente descendientes de correntinos), Arxentina. Nesta provincia, dichu idioma ye cooficial xunto al idioma español dende 2004.[1][2] Ye bien similar al guaraní faláu en Paraguái.[3][4]
 'Taragüí ñe'ẽ' | |
|---|---|
| Faláu en | Plantía:Xeodatos Corrientes ( Arxentina)
|
| Falantes | 350.000 [ensin referencies] |
| Familia | Tupí Tupí-guaraní |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Provincia de Corrientes
(cooficial con [[cooficial_con|el idioma español]] en la Provincia de Corrientes) |
| Reguláu por | Colexu Correntino Guaraní |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | nengún |
| ISO 639-2 | |
| ISO 639-3 | ava
|
 Allugamientu de Corrientes n'Arxentina | |
Esta variedá, ye falada por mestizos y criollos, non indíxenes de les zones rural y urbanu nuna manera coloquial, lo que torga una estimación exacta del so númberu de falantes que puede bazcuyar ente 100.000 y 1 millón.[4][5]
Historia
editarEscontra fines del sieglu XVI, los colonizadores españoles atoparon na actual Corrientes a les tribus Paraná-guaraníes y chandules-guaraníes. Nel centru y sur de la provincia habitaben los kaingáng. Corrientes foi concebida y fundada en 1588, dende Asunción del Paraguay por aproximao 150 soldaos, con ganáu doméstico y equín. Ellí procuróse la evanxelización de los aboríxenes, cola consiguiente aculturación y mestizaje.[6]
Al igual que n'Asunción, la superioridá numbérica de los indíxenes, obligó a los españoles y criollos, a aprender la llingua guaraní. Provocando de resultes un altu monollingüismu guaraní, billingüismu amenorgáu a les clases sociales altes y baxu monollingüismu español. Ente los sieglos XVII y XVIII establécense les Misiones xesuítiques guaraníes. Ellí'l guaraní adquierió estatus lliterariu, al publicar el vocabulariu y gramática de Ruiz de Montoya. A principios del sieglu XIX, pola espulsión de los xesuites, el guaraní misioneru escastóse, ensin poder comprobase la so influencia nel actual guaraní correntino o paraguayu. El Rei Carlos III d'España nel sieglu XVII, prohibió por Cédula Real, falar les llingües indíxenes nes colonies.[6]
Escontra los sieglos XIX y XX, el guaraní correntino convertir en llingua rexonal. Na actualidá, ye falada mayormente na zona rural, onde la influencia de la escuela ye menor, y ye utilizada por falantes billingües.[6]
Usu y semeyances col guaraní paraguayu
editarEl guaraní correntino ye consideráu una variedá del "guaraní criollu",[7][8][9][10] faláu pola población mestiza (descendientes d'españoles ya indíxenes). Esta variedá foise alloñando de la utilizada polos indíxenes non asimilaos pola conquista.[3][4]
Según Dietrich (2002), el guaraní correntino ye un idioma independiente, que se formó a fines del sieglu XVIII; polo que puede ser consideráu un dialeutu del guaraní criollu, y non una variante del guaraní paraguayu. Anque les semeyances son munches, el guaraní correntino utiliza con mayor frecuencia hispanismos pa referise a colores, numberales, allugamientu espacial y parentescos. Amás, ye d'usu rural qu'urbanu, y con fenómenos más marcaos pola situación de contautu intensivu cola llingua dominante.[3] Otres diferencies esisten nel usu del vocabulariu y nes pronunciaciones (por casu: Nendivéi por Nendive, Escolga por Pe'ê, Miri por Michi) pola dinámica de la fonética.[4]
El Doctor en Llingüística L. Cerno identificó dos variedaes, el guaraní entemecíu» (similar al yopará paraguayu) y el guaraní zarráu». El primeru ye utilizáu por falantes billingües y escolarizáu, y el segundu por falantes monollingües escasamente escolarizaos. Tampoco esiste una norma culta respectu del guaraní correntino.[3]
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ Llei Provincial Nᵘ5.598, qu'establez el guaraní como «idioma oficial alternativu» de Corrientes
- ↑ Piden declarar d'interés nacional la constitución correntina en Guaraní
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 «¿Guaraní paraguayu o guaraní correntino?».
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 «Avañe´ëme kuatia, irundy».
- ↑ «Ficheru: Situación sociollingüística de los pueblos indíxenes na Arxentina».
- ↑ 6,0 6,1 6,2 «Historia del guaraní correntino». Archiváu dende l'orixinal, el 2014-07-19.
- ↑ contactu_d'el_Espa%C3%B1ol_con_el_Guaran%C3%AD_en_Arxentina
- ↑ [Dietrich 2002 (2002: 31)]
- ↑ [Rodrígues (1984/5: 38 y 42)]
- ↑ "Sobre l'idioma guaraní (4)", Revista Momarandú. Pola escritora ya investigadora Girala Yampey - 28 de Setiembre de 2005. (Consultáu'l 28/03/2018)
Bibliografía
editar- Gandulfo, Carolina. “Entiendo pero nun falo. El guaraní acorrentinado nuna escuela rural: usos y significaciones”., Editorial Antropofaxa, Buenos Aires, 2007.
- Cerno, Leonardo. "Evidencies de diferenciación dialeutal del guaraní correntino". Cadernos d'Etnollingüística, 2010.
- Cerno, Leonardo. "El Guaraní correntino. Fonoloxía, gramática, testos" Archiváu 2015-04-06 en Wayback Machine. Peter Lang Edition.
- Gimeno, C. Guaraní de Corrientes, Capítulu 1
Enllaces esternos
editar- «El guaraní correntino ye más antiguu que'l paraguayu».
- «Exemplu del guaraní correntino (Taragüí ñe'ẽ)».
- (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
Datos: Q17364343
