Diferencies ente revisiones de «Historia del asturianu»
Contenido eliminado Contenido añadido
Sin resumen de edición |
|||
Llinia 13:
==La Edá
[[Imaxe:Clautro de San Vicente.jpg|thumb|right|300px|Monasteriu de San Vicente, llugar onde ta guardada bona parte de la producción escrita n'[[asturianu medieval]]]]
Ye na [[Edá media]] onde podemos asitiar la nacencia del asturianu como llingua magar que la so evolución d'entós p'acá faiga que les estructures gramaticales, la fonética y la ortografía tengan camudao muncho. La tresformación de llatín a asturianu produzse de manera progresiva ya imperceutible. Ye imposible dar una data esauta na que'l llatín pasa a asturianu. Sicasí, magar que l'emplegu del asturianu oral tea espardíu na alta [[Edá media]] y seya cásique unánime, el llatín siguirá como llingua de la cultura, de los documentos llegales per bien de tiempu. Ún de los documentos que meyor espeyen la evolución del llatín ye la llamada [[Cayuela de Carrio]], del [[sieglu VIII]], afayada en Villayón y que recueye un conxuru escontra los [[nuberu|nuberos]] nun tipud de llingua popular yá bien estremada del llatín clásico.
Llinia 48:
[[Imaxe:Jovellanos2.jpg|thumb|150px|Xovellanos un defensor de la llingua asturiana, del so estudiu y dignificación; foi elli quien propunxo la creyación d'una Academia.]]
Nel sieglu [[XVIII]] la [[illustración asturiana|illustración]] pega con fuercia
Llinia 62:
L'asturianu va trescalando la sociedá emburriáu poles idees illustraes, y el Principe francés [[Lluis Lluciano Bonaparte]] encarga-y a [[Manuel Fernández de Castro]] ([[1834]]-[[1905]]), obispu, poeta y traductor al asturianu d'otres obres relixoses, facer una traducción al asturianu del [[Evanxeliu según San Mateo]] asoleyáu en [[1861]] na ciudá de [[Londres]].
Ye una dómina tamién d'emigración y na que l'asturianu caltiénse vivu ente les comunidaes emigraes, que producen bien d'artículos en revistes y dalguna obra lliteraria como ''[[Camín de la Romería]]''. Consolídase asina'l prestixu del idioma, y fasta la prensa asturiana inclúi delles noticies o artículos n'asturianu, destacando [[Enriqueta
Sicasí, la nota ñegativa, pón-yla la implantación de determinaes idegues llingüístiques qu'aparecieren yá nel [[sieglu XVIII]], pero qu'algamaron puxu con [[Humboldt]] y col movimientu románticu alemán. Pa éstos, les llingües tán rellacionaes col enclín espiritual y les costumes d'un pueblu, y per ende dase tamién una semeyanza ente'l xeniu de la llingua d'un pueblu y el xeniu de la lliteratura que s'escribe na mesma (''[[volkgeist]]''). Esto da llugar a un cambeu
Namái [[Teodoro Cuesta]] ([[1829]]-[[1895]]) recupera la veta festiva y erótica entamada por Marrireguera y pol gran dominiu que tien de la llingua asturiana y de los estilemes propios de la so tradición lliteraria; obres nes que afala esta visión son [[Munchu güeyu]], [[Andalucía y Asturias]] y [[A María inmaculada]]
Llinia 79:
===Conxuntu===
Sacantes esti fechu, les lliteratures d'Asturies y Miranda y les comunidaes de falantes nun entren en contautu y nun hai intercambeu d'impresiones o paeceres de lo qu'asocede a un llau y al otru del dominiu llingüísticu. La lliteratura asturiana y la mirandesa miedren de llombu la una a la otra y van ellaborándose dos estándares de facto nos que vivirá la llingua escrita, l'asturianu, más averáu al castellanu anque con delles carauterístiques como l'emplegu de la [[X]] o l'usu del apóstrofu y el mirandés, más averáu a la [[portugués|llingua portuguesa]]. Lo que va marcar darréu la evolución de los dos focos. Lleón, pel momentu sigue ensin dar producción escrito y la llingua va esborriándose de grandes fasteres del territoriu
==Primer terciu del Sieglu XX==
Llinia 85:
Si fasta'l XIX la sociedá asturiana yera mayormente rural, entama un procesu d'industrialización por mor de la [[Revolución Industrial]], lo que fai que la población vaiga desplazándose pasu ente pasu a les zones urbanes por cuenta de trabayar nes nueves industries que se van creando. Como les ciudaes yeren, per otra parte, los principales centros alministrativos y los llugares onde vivíen y dominaben los seutores sociales más castellanizaos, entiéndese qu'esti desplazamientu masivu de la población rural coincida con un bultable desarraigu llingüísticu. Sobre manera porque, a diferencia de lo que pasó n'otros llugares como [[Cataluña]] o'l [[País Vascu]], el nuevu seutor dominante (la burguesía que vivía d'eses nueves industries, el comerciu o la banca) nun asumió un compromisu firme de defensa de la llingua autóctona, y más bien tiró a facela de menos y ridiculizala como marca d'aldeanismu y atrasu, escoyendo l'usu del castellanu como signu de diferenciación social frente a les capes populares y como requisitu necesariu pal ascensu social.
Arriendes d'esto, la escolarización masiva de la población, siempre en castellanu y ensin tolerar la presencia del asturianu nos ámbitos d'estudiu, y tamién el
Ye
Nel teatru impónse con puxu'l denomáu [[Teatru Rexonal Asturianu y de la Naturaleza]]; un teatru costumista, melodramáticu, non convencional, diglósicu, que va tener n'Emilio Robles Muñiz ([[Pachín de Melás]] [[1877]]-[[1938]]) el so principal autor, y na [[Compañía Asturiana]]'l so primer mediu de difusión. Ye bultable la difusión de la época y bayurosos los exemplares asoleyaos y reeditaos ensin sovención, amás d'una bona asistencia a los espectáculos teatrales que facíense daquella.
La lliteratura aldeaniega complétase na prosa con obres como ''Les Charles'' d'''Alfredo García''.
Sicasí, nun ye too lliteratura d'esta clase y hai un surdimientu de lo [[nacionalismu|nacional]] y lo [[rexonalismu|rexonal]]: Asina atópase la Liga pro-Asturies, más proteicionista qu'otra cosa con [[El Catecismu Rexonalista]] de [[1918]], la [[Fiesta de la Poesía Asturiana]], un intentu de Xuegos FLorales en [[1923]]. Son obres d'esta corriente [[Nel y Flor]] y [[La Fonte del Cai]], de [[Pepín de Pría]] amás de la producción del [[Padre Galo]], Fernán Coronas ([[1884]]-[[1939]]).
===Miranda l Douro===
| |||