Idioma kiliwa
L'idioma kiliwa ye la llingua del pueblu kiliwa, qu'habita nel nordeste del estáu mexicanu de Baxa California. Pol so númberu de falantes, ye la llingua indíxena con menos falantes en Méxicu y, poro, ye la más amenazada de les llingües indíxenes mexicanes. Los falantes de kiliwa son toos adultos. La migración y otros factores sociales contribuyeron a que la llingua seya altamente vulnerable.
 'Koléew ñaja | |
|---|---|
| Faláu en |  Méxicu
|
| Rexón | Baxa California. |
| Falantes | 5 Nativos (2010)[1] 4 non nativos |
| Puestu | Non ente les 100 más falaes (Ethnologue 1996) |
| Familia | Llingües yumano-cochimíes Yumanas |
| Alfabetu | Llatín |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | En Méxicu tien reconocencia como llingua nacional[2] |
| Reguláu por | Nun ta reguláu |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | nengún |
| ISO 639-2 | {{{iso2}}}
|
| ISO 639-3 | klb
|
Clasificación llingüística editar
El kiliwa forma parte del grupu de llingües yumanas, que forma la mayor agrupación de la familia yumanacochimí. En delles fontes, la llingua kiliwa ye incluyida, col restu de la familia yumanochochimí, na hipótesis hokana, sicasí, los especialistes más apocayá coincidieron en que nun hai evidencia abonda pa considerar qu'esta hipótesis ye válida.
Distribución xeográfica editar
El territoriu tradicional del kiliwa yera'l norte de la península de California. La espansión de los mestizos pola rexón, provocó que los kiliwas replegar en zones alloñaes de la rexón. En 1958, llograron una dotación ejidal na zona de Regueru de Lleón, conceyu d'Ensenada (Baxa California). Nesa comunidá asiéntanse los dos principales llinaxes kiliwas: los Ochurte y los Espinoza. Ellí tamién anicien los postreros falantes d'esta llingua, qu'en 2010 yeren 5 persones.
Inventariu fonolóxicu editar
L'inventariu fonolóxicu del kiliwa[3] ye:
| Billabial | Coronal | Palatal | Velar | Labiovelar | Uvular | Glotal | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Oclusiva | p | t | k | kʷ | q | ʔ (') | |
| Africada | t͡s (ch) | ||||||
| Fricativa | s | x | xʷ | h, hʷ | |||
| Aproximante | r, l | j (y) | w | ||||
| Nasal | m | n | ɲ (ñ) |
Esisten vocales curties y llargues, estes son: a, e, i, o, u, ā, ē, ī, ō, ū.[4]
Notes y referencies editar
Bibliografía editar
- Ochoa Zazueta, Jesús Ángel (1978): Los kiliwa: y el mundu fíxose asina. Institutu Nacional Indixenista. Méxicu.
- Mixco, Mauricio J. (1996): Kiliwa del Regueru Lleón, Baxa California dientro de la serie l'Archivu de llingües indíxenes de Méxicu, Colexu de Méxicu. Méxicu.
Enllaces esternos editar
- [1] Arnulfo Estrada Ramírez y Leonor Farldow Espinoza. Diccionariu práuticu Español-Kiliwa. Ensenada, Baxa California, Méxicu. 2006. Páxina 150.
- Llingües en riesgu. Los kiliwa, nel sitiu de la Comisión Nacional pal Desenvolvimientu de los Pueblos Indios (Méxicu).
- Diccionariu Español-Kiliwa, nel sitiu de AULEX (Méxicu)
Datos: Q3182593
