Estoniu meridional
El dialeutu estoniu meridional, denomináu tamién por otros investigadores como idioma estoniu meridional (lõunaeesti kiil, n'estoniu lõunaeesti keel) ye una llingua ugrofinesa cercana al võro que falen unes 80.000 persones de la rexón del Bálticu, principalmente n'Estonia, Letonia, nel nordeste d'Europa según en rexones fronterices de Rusia. Engloba esencialmente les siguientes variantes: võro, tartu, mulgi y seto.
 | |
|---|---|
| Faláu en |  Estonia  Letonia  Rusia
|
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Nengún país |
| Reguláu por | Nun ta reguláu |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | nengún |
| ISO 639-2 | fiu
|
| ISO 639-3 | |
 Grupos llingüísticos del idioma estoniu meridional:võro, tartu, mulgi, seto. Al llau, les entiguas islles idiomátiques estoniomeridionales de los dialeutos de Leivu y Lutsi en Letonia y Kraasna, Rusia | |
Según la opinión más tradicional de los llingüistes, l'estoniu meridional sería anguaño una variante dialeutal del estoniu septentrional, idioma que dende fines del sieglu XIX ye consideráu como estoniu estándar. Según otros autores, l'estoniu meridional pertenez al grupu balto-finés de les llingües uráliques, ye dicir sería una llingua urálica independiente.
Clasificación
editarHistoria
editar
La hestoria del estoniu meridional como llingua escrita empieza cola traducción del Nuevu testamentu (Wastne Testament) en 1686, muncho primero de qu'esistiera una traducción al estoniu septentrional. L'estoniu meridional tuvo la so dómina de puxanza ente los sieglos XVII y XIX. La pronunciación estándar basar nel dialeutu que se falaba en Tartu de l'antigua Livonia y la so contorna, por aquel tiempu un importante centru cultural del bálticu.
Recién en 1739, coles primeres traducciones de la Biblia al estoniu del norte empezó la paulatina decadencia del estoniu meridional. Un golpe adicional foi la previa quema de Tartu y la deportación completa de la población nativa llevada a efeutu por tropes ruses en 1708.
En 1806 apaeció'l primer periódicu estoniu, Tarto-ma rahwa Näddali leht, n'estoniu meridional.[1] Alredor de 1880 la influencia del estoniu meridional decayó cuasi dafechu. Sicasí, Johann Hurt publicó en 1885 en Tartu el llibru más importante en Võro, esto ye, Wastne Wõro keeli ABD raamat («Nuevu ABC de la lengia Võro»).
El movimientu nacional estoniu esixó que se dexara la esistencia d'una única llingua estonia. L'estoniu que se fala na zona norte, impúnxose finalmente cola so capital Tallinn como centru políticu y económicu. A fines del sieglu XIX l'estoniu meridional atopábase yá dafechu marginalizado. Cola proclamación de la República d'Estonia en 1918 sumió práuticamente por completu y tresformóse nun dialeutu puramente pal llinguaxe familiar.[2]
Estoniu meridional na dómina actual
editar
Dende la década de los '80 l'estoniu meridional esperimenta una renacencia. Anguaño volvióse a incentivar. Por sobremanera'l Võro ganó fuercia, por cuenta de qu'espublízase nes escueles y nos medios rexonales. Los intentos d'establecer el Võro como idioma estándar d'estonia meridional tán siendo sofitaos por organismos del estáu d'Estonia. Tamién s'enseña na Universidá de Tartu.
L'institutu estatal Võru Instituut fundáu en 1995 con sede en Võru dedicar a la investigción científica de la llingua y edita un diccionariu võro –estoniu. La institución depende del Ministeriu de Cultura d'Estonia. L'estáu estoniu aguiya col programa «Llingua estoniu meridional y cultura» (Lõunaeesti keel ja kultuur) el fortalecimientu de la llingua y la cultura d'estonia meridional, sobremanera sobre la base del võro. El tartu y el mulgi, sicasí, son llingües, que siquier en cuatro idiomes escritos atópense práuticamente escastaos. La seto, en tanto elementu d'identidá del pueblu de los sebes, sigui teniendo dalguna importancia.
Ente los autores importantes qu'anguaño escriben n'estoniu meridional cúntense los poetes Mats Traat y Nikolai Baturin (dambos nacíos en 1936). Nel Festival del Cantar d'Eurovisión 2004 que tuvo llugar en Estanbul, la banda musical femenina Neiokõsõ concursó en representación del so país con un cantar n'estoniu meridional.
En dómines bien recién (dende 2000) lleváronse a cabo estudio muncho más precisos alrodiu de los contactos ente l'estoniu y el finés. Nuna serie de proyeutos académicos d'investigación nos que collaboraron distintos departamentos de la Universidá de Ḥélsinki llogróse axuntar gran cantidá de muestres de publicaciones realizaes nes distintes variantes dialeutales del estoniu meridional que dexen apreciar la influencia del finés. Ente otros proyeutos encetaos nesti contestu, destaca la investigación de les llingües uráliques minoritaries amenaciaes d'estinción, cola construcción y sistematización de bases de datos documentales, l'establecimientu d'un mapa llingüísticu prehistóricu del norte d'Europa, como coles mesmes l'analís fonolóxico y antropolóxico teóricu del estoniu meridional (esti últimu proyeutu empobináu principalmente por Karl Pajusalu y desenvueltu ente los años 2000 y 2003).[3]
Particularidaes del estoniu meridional
editarL'estoniu meridional estremar del estoniu estándar na so pronunciación, l'orde de les pallabres, la sintaxis según tamién el so vocabulariu.
Dalgunes de les diferencies son les siguientes:
- La tercer persona del singular nel estoniu estándar lleva siempres una -b como terminación. Nel estoniu meridional puede construyise de dos maneres: cola terminación -s o ensin terminación. Amás de nel võro, la doble conxugación subsiste namái en seto y en careliu.
- Bien característicu del estoniu meridional ye la harmonía vocálica, inesistente nel estoniu estándar. L'Aldea dizse, por casu, küla n'estoniu estándar, y külä n'estoniu meridional.
- Pa construyir la negación, la partícula negatival ta siempres antes del verbu nel estoniu estándar, nel estoniu meridional, la mayoría de les vegaes dempués del verbu.
- El plural nominativu constrúyese al traviés del agregáu d'una -d nel estoniu estándar, ente que nel estoniu meridional faise al traviés d'una oclusiva glotal, la que se señala cola lletra -q. La oclusión glotal fai que l'estoniu meridional suene más "sópitu" en comparanza col estoniu del norte.[4]
Exemplos comparativos de los idiomes
editarPadre Nuesu (Meie Esä) nel antiguu estoniu meridional modernu escritu (tartu)
editarMeie Esä taiwan: pühendetüs saagu sino nimi. Sino riik tulgu. Sino tahtmine sündigu kui taiwan, niida ka maa pääl. Meie päiwälikku leibä anna meile täämbä. Nink anna meile andis meie süü, niida kui ka meie andis anname omile süidläisile. Nink ärä saada meid mitte kiusatuse sisse; enge pästä meid ärä kurjast: Sest sino perält om riik, nink wägi, nink awwustus igäwätses ajas. Aamen.
Padre Nuesu (Mi Esä) n'estoniu meridional modernu escritu (võro)
editarMi Esä taivan: pühendedüs saaguq sino nimi. Sino riik tulguq. Sino tahtminõ sündkuq, ku taivan, nii ka maa pääl. Mi päävälikku leibä annaq meile täämbä. Nink annaq meile andis mi süüq, nii ku ka mi andis anna umilõ süüdläisile. Ni saatku-i meid joht kiusatusõ sisse, a pästäq meid ärq kur’ast, selle et sino perält om riik ja vägi ni avvustus igävädses aos. Aamõn.
Padre Nuesu (Meie isa) n'estoniu modernu estándar
editarMeie isa, kes Sa oled taevas: pühitsetud olgu Sinu nimi. Sinu riik tulgu. Sinu tahtmine sündigu, nagu taevas nõnda ka maa peal. Meie igapäevast leiba anna meile tänapäev. Ja anna meile andeks meie võlad nagu meiegi andeks anname oma võlglastele. Ja ära saada meid kiusatusse, vaid päästa meid ära kurjast. Sest Sinu päralt on riik ja vägi ja au igavesti. Aamen.
Bibliografía
editar- Võro-Seto language
Referencies
editar- ↑ Geschichte der estnischen Literatur: von dean Anfängen bis zur Gegenwart, Walter de Gruyter, ISBN 9783110180251, https://books.google.es/books?id=7UBfIo3ZwgQC&lpg=PA746&dq=S%C3%BCdestnische%20sprache%20Literatur&pg=PA177#v=onepage&q&f=false
- ↑ The Võro Language: Historical Development and Present Situation. Documentación de: "Rexonal Languages in the New Europe" International Scientific Conference; Rēzeknes Augstskola, Latvija, 20-23 May
- ↑ «Suomen kielen, suomalais-ugrilaisten ja pohjoismaisten kielten ja kirjallisuuksien laitos. Research projects» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 13 de xineru de 2010. Consultáu'l 1 de xunetu de 2011.
- ↑ Die estnische Sprache, Eesti Instituut, ISBN 9985-9341-9-9
Enllaces esternos
editar- Võro Instituut (en võro, estoniu ya inglés)
Datos: Q13295
