Ferreras de Arriba
Ferreras de Arriba ye una llocalidá y conceyu español de la provincia de Zamora y de la comunidá autónoma de Castiella y Lleón.
 Ferreras de Arriba | |
|---|---|
 | |
| Alministración | |
| País |  España |
| Autonomía |  Castiella y Lleón |
| Provincia |  provincia de Zamora |
| Tipu d'entidá | conceyu d'España |
Alcalde de Ferreras de Arriba (es)  | José Francisco Canas Canas |
| Nome oficial | Ferreras de Arriba (es)[1] |
| Códigu postal |
49335 |
| Xeografía | |
| Coordenaes | 41°53′55″N 6°11′40″W / 41.8986°N 6.1944°O |
  Ferreras de Arriba Ferreras de Arriba (España) | |
| Superficie | 47.99 km² |
| Altitú | 891 m[2] |
| Llenda con | Otero de Bodas, Ferreras de Abajo, Tábara, Riofrío de Aliste y Villardeciervos |
| Demografía | |
| Población |
356 hab. (2023) - 203 homes (2019) - 162 muyeres (2019) |
| Porcentaxe | 0% de provincia de Zamora |
| Densidá | 7,42 hab/km² |
 | |
Asítiase a unos 70 km al noroeste de Zamora, la capital provincial, y nel corazón de la sierra de la Culiebra, espaciu natural protexíu y reserva rexonal de caza pol so induldable valor ecolóxicu y paisaxísticu. Nel so conceyu atópase'l Miño Cuevo que, asitiáu a 1.207 m, ye la segunda elevación más importante d'esta sierra.[3][4]
El conceyu cunta amás cola llocalidá pedánea de Villanueva de Valrojo.
Toponimia y xentiliciu
editarEl nome del pueblu vien de la pallabra lleonesa "fierro" o "fierru" (fierro en castellán), lo qu'atestigua la bayura d'esti metal na zona y xustifica les numberoses muertes d'antiguos asentamientos topaos a lo llargo del so términu municipal —cinco castros celtes— y el pasu d'una calzada romana.
El topónimu Ferreras, al igual qu'otros de los sos topónimos menores, provienen del lleonés, la que foi la llingua mesma del conceyu hasta principios del sieglu XX.[5] Esta llingua vio menguar entá más la so vitalidá nes últimes décades, yá que'l so usu nun foi protexíu ya impulsáu poles distintes alministraciones competentes na materia.
El xentiliciu d'esta llocalidá ye "ferracho/a".
Historia
editarPol conceyu travesaba la vía romana que xunía Astorga y Braga, y de la cual entá ye perceptible la so buelga na redolada de la pedanía de Villanueva de Valrojo.[6]
Darréu, na Edá Media, el términu actual de Ferreras de Arriba quedó integráu nel Reinu de Lleón, que los sos monarques acometeríen la repoblación de les llocalidaes del conceyu dientro del procesu repoblador lleváu a cabu nel oeste zamoranu.[7]
Mientres la Edá Moderna, la pedanía de Villanueva de Valrojo quedó integrada na provincia de les Tierres del Conde de Benavente y dientro d'esta na receptoría de Sanabria,[8] ente que Ferreras de Arriba integróse nel partíu de Tábara de la provincia de Zamora.
Sía que non, al reestructurase les provincies y crease les actuales en 1833, tanto Ferreras como Villanueva pasaron a formar parte de la provincia de Zamora, dientro de la Rexón Lleonesa,[9] quedando integraos en 1834 nel partíu xudicial de Puebla de Sanabria.[10]
Per otru llau, en redol a 1850 el conceyu de Ferreras de Arriba tomó la so actual estensión territorial, al integrar nel so términu la llocalidá de Villanueva de Valrojo.[11]
Xeografía física
editar Allugamientu
editarLlenda colos términos de Villardeciervos al oeste, Otero de Bodas y Villanueva de Valrojo al norte, Ferreras de Abajo al nordeste y este, Tábara al sureste y Sarracín de Aliste al sur.
El conceyu ta enclaváu dientro de la sierra de la Culiebra. Los cumes principales son el «Miño Cuevo» (1.207 m), la «Lleira» (1.174 m)[12] y la Peña la Águila» (1.004 m).[13] Tamién destaca la Peña Furada» cola so cueva y la "Peña Valdemera".
Coles mesmes, destaca'l pasu de la "Vía Romana XVII", antigua calzada romana de la qu'entá queden restos.
Xeoloxía
editarTerrenales constituyíos por cayueles y cuarcites del Cambro-Ordovícicu y depósitos aluviales del Cuaternariu. Suelos pardos y paru-caliar. Tamién destaquen les piedres de "escories" de fierro.
Flora
editarLa mayor parte del territoriu de pueblu ta ocupáu por repoblación de mases de pinar, na so mayoría de les especies pinu montés (Pinus sylvestris) y pinu pinaster (Pinus pinaster), chiscáu con dalgún rodal de pinu negru (Pinus nigra). Asina mesmu ye importante la masa forestal de castañales (Castanea sativa) allugaos principalmente na paraxa de la Lleira, productu de l'actuación del home. Otra especie de gran relevancia ye'l carbayu (Quercus pyrenaica), especie autóctona de la zona, que conforma nel pueblu dos preciosos montes La Veiga y El Valle. Nes veres del ríu Castrón caltiénse un monte de galería d'omeru, chopos, negrucu y dalgún abedúl. Les manches de carba son abundamentes na zona, principalente d'uz, llamáu urz nel pueblu (erica s.p.), acompañáu de quiruelas y carqueisas y en zones de mayor calidá de suelu les escobes (Citysus s.p.).
Patrimoniu
editar
Destaquen nel conceyu y la so contorna les muestres d'arquiteutura popular, con construcciones d'adobe, piedra, y cayuela; según cinco castros celtes y los restos d'una ciudá tamién celta; corrolades circulares pal ganáu ovín, etc.
D'ente'l so caserío tradicional destaca la ilesia parroquial de La nuesa Señora de l'Asunción, perteneciente al arciprestalgu de Los Valles-Tábara de la diócesis d'Astorga.[14] Dichu templu foi totalmente anováu en 2006, gracies a les aportaciones de vecinos y el sofitu institucional y eclesiástico.[15] Destaca tamién la ermita del "Cristu de les Agües", asitiada na falda de la "Peña la Lleira".
Son interesantes los numberosos molinos qu'aprovechen como fuercia motriz el caudal del ríu Castrón que crucia pel centru del cascu urbanu, munchos entá en funcionamientu, como'l "Molín El Cura" y el "Molín El Kaiser" conocíu como "Molinico".
De notable interés turísticu son les corrolades circulares pa guardar ganáu, dellos de los cualos ta constituyíu anguaño como muséu de la vida pastoril. Les corrolades tán partíos por tol términu municipal. D'antiguo dexaben el movimientu de ganáu peles zones con barbechu, según l'usu de les zones de solana y aveséu que s'utilizaben de forma distinta a lo llargo del añu. L'amenaza yera'l llobu y estes construcciones ayudaben a protexer al ganáu de dichos animales.
Destaquen les escultures n'aceru inoxidable d'Eduardo Baladrón, como "La Filandorra" y "El Diañu" de la Plaza Nueva, el "monumentu a los Llabradores", la fonte del Conceyu, la "fonte del Venáu" na ermita del "Cristu de les Agües" y la fonte con reló de sol y rosa de los vientos de la Plaza Nueva.
La fonte "Milagru", que debe'l so nome a que pel branu esquita agua, mientres les demás fontes tán seques y pel hibiernu ensúgase.
El carbayu centenariu de "Urrieta Mayu Pequeñu".
Demografía
editar| Gráfica d'evolución demográfica de Ferreras de Arriba ente 1900 y 2017 |
 |
| Fonte: Institutu Nacional d'Estadística d'España - Ellaboración gráfica por Wikipedia. |
Nucleos de población
editarEl conceyu estremar en dos nucleos de población, que teníen la siguiente población en 2016 según l'INE.[16]
| Nucleu de población | Población |
|---|---|
| Ferreras de Arriba | 276 |
| Villanueva de Valrojo | 129 |
Cultura
editar- Fiestes
- Les principales fiestes de Ferreras son:
- San Blas, el 3 de febreru y díes próximos, (4 de febreru "San Blasico") ye una de les fiestes principales d'esti conceyu.
- Festividá de la virxe de l'Asunción, el 15 d'agostu.
- El primer domingu del mes d'agostu celebra la romería del "Cristu de les Agües".
- La Filandorra el 26 d'avientu. Ye una fiesta tradicional, encuadrada dientro de les denominaes mazcaraes d'iviernu. Na de Ferreras de Arriba participen dos grupos. Per un sitiu "los feos", compuestu pola Filandorra y el Diañu. Por otru "los guapos", formáu pol Galán y la Madama.
- Los Mayos ye otra más de les sos antigües tradiciones. Tien llugar l'unu de mayu, siendo'l so actu más representativu la elevación –nel estremu d'un tueru d'árbol esmocáu- d'un moñecu o monigote fechu con ropes vieyes furtiaes y rellenu principalmente de paya.
- La romería del "Cristu de les Agües", el primer domingu del mes d'agostu, que se celebra nel "monte Lleira" de la paraxa de Urrieta la Saz. Los actos festivos empiecen pela mañana, cuando los romeros xuben el Cristu de les Agües, celébrase la misa y, darréu, los romeros baxen a "fonte la Saz" pa la comida familiar campestre y otros actos festivos.
- Acontecimientos culturales
- Otros acontecimientos populares son:
- Una de les antigües tradiciones del conceyu ye la matanza del gochu, celebrada nel iviernu.
- Destacable tamién ye berrar del venáu na seronda. Fecha na que nel conceyu tamién apaecen les cogordes (boletus, níscalos, lepiotas o "cucurriles", etc.). Esiste otra temporada importante de cogordes, yá en primavera (abril-mayu).
Turismu
editarEl turismu rural ye una de les opciones de desenvolvimientu del conceyu, nel cual yá atopar una casa rural.[17]
Referencies
editar- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ URL de la referencia: https://www.aemet.es/es/eltiempo/prediccion/municipios/ferreras-de-arriba-id49067.
- ↑ Institutu Xeográficu Nacional d'España. «Reseña del vértiz xeodésicu de Miño Cuevo» (castellanu). Consultáu'l 27 d'agostu de 2012.
- ↑ Fueya 306-IV Ferreras de Arriba del Mapa Topográficu Nacional 1:25 000 (2001). Institutu Xeográficu Nacional d'España. Ministeriu de Fomentu. D.L. M-41764-2001. NIPO: 162-01-002-2
- ↑ Bartolomé Pérez, Nicolás (2008). «Revista de Folclor» (castellanu). Fundación Joaquín Díaz. Archiváu dende l'orixinal, el 2020-08-10. Consultáu'l 29 de setiembre de 2012.
- ↑ «Vía romana d'Astorga a Braga por Chaves. De Asturica a Veniatia». Archiváu dende l'orixinal, el 2017-02-11.
- ↑ Martín Viso, Iñaki (2000). Universidá de Salamanca: Poblamientu y estructures sociales nel norte de la Península Ibérica. Sieglos VI-XIII (en castellanu), páx. 349. «Mientres el periodu anterior (sieglos X-XI), l'occidente zamoranu integrárase nel reinu de Lleón. La escasez de noticies nel sieglu XI alimenta la hipótesis de que topamos ante un espaciu marxinal dientro de la formación lleonesa, al igual qu'asocede con otres de la periferia interior.»
- ↑ Salgado Fuentes, Carlos Javier (2016). Universidá de Salamanca: La evolución de la identidad regional en los territorios del antiguo Reino de León (Salamanca, Zamora y León) (en castellanu), páx. 149-150.
- ↑ «Real Decretu de 30 de payares de 1833 sobre la división civil de territoriu español na Península ya islles axacentes en 49 provincies» (castellanu). Gaceta de Madrid.
- ↑ INE: Provincia de Zamora. Entiende esta provincia los siguientes conceyos por partíos xudiciales
- ↑ Alteraciones de los conceyos nos Censos de Población dende 1842: Ferreras de Arriba
- ↑ ftp://ftp.geodesia.ign.es/Red_Geodesica/Hoja0306/030693.pdf Reseña Vértiz Xeodésicu: Lleira
- ↑ http://www.altimetrias.net/todoslospuertos/ListadoPuertos.asp Altimetría provisional de Peña de la Águila
- ↑ http://www.conferenciaepiscopal.nom.es/parroquies/astorga.asp?DiOCESIS=ASTORGA&Buscar2 Llistáu de parroquies de la diócesis d'Astorga
- ↑ http://www.laopiniondezamora.es/comarcas/1473/sanabria-carballeda-senora-asuncion-anovada/146154.html Nuesa Señora de l'Asunción, anovada
- ↑ Institutu Nacional d'Estadística. «Nomenclátor: Población del Padrón Continuo por Unidad Poblacional». Consultáu'l 19 de marzu de 2017.
- ↑ Casa rural «La Lavadera» Archiváu 2018-08-06 en Wayback Machine.
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Ferreras de Arriba.
Ferreras de Arriba n'OpenStreetMap.- Información de Ferreras de Arriba na web de la Diputación de Zamora (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
Datos: Q1752387- Multimedia: Ferreras de Arriba
