Gibraleón

Gibraleón ye un conceyu español de la provincia d'Huelva, Andalucía. Nel añu 2016 cuntaba con 12.523 habitantes. La so estensión superficial ye de 328 km² y tien una densidá de 37,7 hab/km². Los sos coordenaes xeográfiques son 37º 22' N, 6º 58' O. Asítiase a una altitú de 26 metros y a 12 quilómetros de la capital de provincia, Huelva.

Gibraleón
Alministración
País	España
Autonomía	Andalucía
Provincia	Provincia de Huelva
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcalde de Gibraleón	José Ramón Gómez Cueli
Nome oficial	Gibraleón (es)
Códigu postal	21500
Xeografía
Coordenaes	37°22′30″N 6°58′10″W
Gibraleón Gibraleón (España)
Superficie	328 km²
Altitú	26 m
Llenda con	Alosno, Huelva, Punta Umbría, Cartaya, Villanueva de los Castillejos, San Bartolomé de la Torre, Trigueros, San Juan del Puerto y Aljaraque
Demografía
Población	12 940 hab. (2023) - 6274 homes (2019) - 6333 muyeres (2019)
Porcentaxe	0% de Provincia de Huelva
Densidá	39,45 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
gibraleon.com

Heráldica

Francés, de plata coles armes de los Zúñigas. Al timbre corona marquesal abierta.

Bandera

Paño de púrpura. Centráu y sobrepuestu, l'escudu d'armes local. Foi aprobada en Plenu municipal del 28 de febreru de 1905.

Historia

Civilización de Tartessos, primer civilización d'Occidente

Señoríos del Reinu de Sevilla.

Los primeros datos del orixe de la llocalidá remontar al Paleolíticu. Asina, de la Sierra de la Calvilla proceden dalgunes de les pieces lítiques más antigües del Paleolíticu onubense, güei calteníes nel Muséu Arqueolóxicu d'Huelva. N'este mesmu llugar atopáronse testimonios calcolíticos, d'hai unos cuatro o cinco mil años. Según abondosos restos del Bronce Final, de la primer metá del I mileniu A.C., nel antiguu caserío d'El Matu qu'atestigüen una gran vinculación de los sos pobladores col mar y con civilizaciones como la fenicia y la tartessica, que pudo habitar na encruciada de los ríos Tinto y Odiel.

Vamos Tener qu'esperar al dominiu musulmán p'atopar con plena seguridá los primeros testimonios sobre Gibraleón, conocida entós como Yabal Al Uyum, que significa “Monte de les Fontes”. Darréu, ante la quiebra del poder califal nel sieglu XI, Gibraleón pasó a ser una población importante al dotase d'una fortaleza militar o castiellu, que los sos restos entá lu presiden.

Cola conquista cristiana d'estes tierres en 1262, sol reináu d'Alfonsu X el Sabiu, y la creación del Conceyu de realengu, Gibraleón va algamar unu de los sos periodos históricos más notables. La concesión real d'amplios privilexos favoreció'l comerciu y la ganadería, l'aumentu de población y una rápida espansión urbana, especialmente nos sieglos XIV y XV.

Dedicatoria a Duque de Béxar.

En 1530, la familia Zúñiga llogró que'l rei Carlos I d'España alzára-yos el títulu sobre Gibraleón de Señoríu a Marquesáu; que recayó nel primoxénitu del Duque de Béxar, don Alonso de Zúñiga. Pertenecíen a esta demarcación, amás de Gibraleón, el Rincón de San Antón, Cartaya, San Miguel de l'Arca de Güe, el términu de lo que sería Punta Avesida, San Bartolomé de la Torre, Villanueva de los Castillejos, Sanlúcar de Guadiana y El Granado. En total suponía una superficie de 1.060 km², lo qu'equival a daqué más de la décima parte de la que sería la provincia de Huelva.

Del sieglu XVII ye interesante recordar l'episodiu vivíu ente Miguel de Cervantes y el Marqués de Gibraleón. Buscando Cervantes un mecenes pa la so obra, dedicaría-y a ésti la primer parte de la so novela inmortal L'atélite fidalgu Don Quixote de la Mancha, publicada en Madrid por Juan de la Cuesta, con privilexu de Castiella, Aragón y Portugal l'añu de 1605. La xurisdicción de los Duque de Béxar sobre'l conceyu acabó cola abolición del réxime señorial por un real decretu robláu y promulgáu pola reina rexente María Cristina en 1835. D'esti periodu güei namái queda una vaga alcordanza histórica y el fechu qu'a la villa de Gibraleón concedióse-y l'escudu heráldicu de los sos antiguos señores de la casa de Béxar. En 1902 instalóse la que sería la primer fábrica de Mahou fuera de Madrid, esta factoría tuvo que cerrar en 1914.

Población d'orixe africanu

A lo llargo de la historia, Gibraleón conoció apurras de población procedentes d'África y d'América. Magar nun se realizaron estudios pormenorizaos, sábese qu'a Gibraleón llegaron persones esclavizadas negres, traíos por barcos españoles y portugueses dende mediaos del sieglu XV. De magar, dalgunos fueron asimilaos ya integraos social y étnicamente, otros integráronse a la población xitana esistente ente qu'otros caltuvieron la so identidá étnica afrodescendiente hasta l'actualidá, principalmente nel barriu denomináu villalata. Estes poblaciones sufrieron distintos graos de exclusion social como lo evidencia'l qu'hasta mediaos del sieglu XX vivieren en peores condiciones que'l restu de los olontenses. Diches families fueron conocíes genéricamente baxu diverses denominaciones como 'morenos', 'travesaos', o 'trevesaos' ente les qu'había denominaciones claramente peyoratives como 'panzurranos' o 'barrigues verdes'. A día de güei delles families de Gibraleón nieguen los sos oríxenes africanos y prefieren venceyase a families xitanes, lo que da una midida del estigma sufiertu nel pasáu.

Economía

Importante ye destacar que l'agricultura foi dende siempres la base de la economía olontense. Los cultivos tradicionales son la olivar, la cebera y el viñéu, darréu van tar cultivos como'l xirasol y les naranxales.

Tamién la ganadería foi bien importante na economía llocal, nun ye casual que Gibraleón cunte con una de les feries ganaderes más antigües d'España, yá que gran parte del so términu tuvo ocupáu por estenses deveses dedicaes a camperes. Anguaño la ganadería olontense ye sensiblemente inferior, los animales fueron perdiendo protagonismu nos llabores agrícoles y, con ello, pasaron a un segundu planu na feria.

Nos últimos tiempos la construcción convertir nuna exa esencial qu'articuló l'actividá económica del conceyu, anque anguaño cola crisis económica foi duramente castigada. Podemos ver los cambeos del conceyu cola construcción de bloques de pisos, y edificios municipales como'l Pabellón de deportes, polideportivu municipal (piscines , pistes de fútbol, pistes de pádel....), y distintos parques de la llocalidá.

Demografía

Númberu d'habitantes nos últimos años.

Evolución demográfica de Gibraleón

1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2010
10,908	10,827	10,818	10,951	11,022	11,123	11,202	11,349	11,794	12,392
(Fonte: INE [Consultar])

Cultura

Fiestes

Selmana Santa En Gibraleón hai un total de cinco hermandad de penitencia:

El Domingu de Ramos sale en procesión la Hermandá del Cristu Nuevu de la Borriquita y Maria Santísima de Nazaret de Gibraleón (Huelva) a partir de les 16:00 hores de la tarde de la Parroquia Matriz de San Xuan Bautista.

El Martes Santu tien llugar la salida procesional de la Hermandá de la Misericordia.

Imaxe d'El nuesu Padre Jesús Nazarenu, una de les principales devociones de Gibraleón

El Miércoles Santu sale en Solemne Procesión y realiza la Estación de Penitencia la Hermandá de Penitencia y Cofradería d'El nuesu Padre Jesús Nazarenu (Moreno Daza 1952), Santa Cruz en Xerusalén y La nuesa Señora de los Dolores (Gómez del Castillo 1940), alzada Canónicamente na Parroquia Matriz de San Xuan Bautista de Gibraleón, centru neurálxicu del cultu del conceyu dende la so construcción nel sieglu XIV. Ntro. Padre Jesús Nazarenu ente los años 2001 y 2002 celebró'l so 50 aniversariu con un ensame d'actos ente los que cabo resaltar la so salida estraordinaria por Gibraleón. Esta Cofradería tres l'enorme esfuerciu de delles xuntes de gobiernu y cola inestimable ayuda del pueblu llogró aumentar el so patrimoniu cola adquisición y construcción de la so Casa Hermandá "UNA CASA PA TOOS" na que de dende'l 2004 céntrase la vida social, cultural y cofrade de la hermandá. Nel añu 2015 Ntra. Sra. de los Dolores celebró'l so 75 Aniversariu con una gran cantidá d'actos de calter relixosu, festivu, social, caritativu y cultural, tales como: Talles Mozos Cofrades, Campaña de Donación de Sangre " LES VERDADERES FLORES DE LA VIRXE", ensayu solidariu, convivencia con moces de madres presidiaries y en riesgu d'esclusión social... Frutu del compromisu d'esta cofradería y del amor que Ntra. Sra. de los Dolores amuesa al so queríu pueblo nesta efemeride el Exmo. Ayto concedió ya impunxo la Medaya d'Oru De la Villa a la Doliosa más antigua del conceyu, Ntra. Sra. de los Dolores de la Parroquia Matriz de San Xuan Bautista. Dicha medaya foi aclamada pol so pueblu quien el respaldu con casi un millar de firmes. Amás esta cofradería hermanóse oficialmente cola Real y Pernomada Hdad. De Ntra. Sra. del Rocio de Gibraleón y como celebración de dichu acontecimientu históricu la Reina Nazarena treslladar a la sede la Hdad, la Ermita del Cristu de la Gadaña, tando espuesta en Besamanos estraordinariu, siendo Ella la primera en faelo en dicha see. Sicasí tres dichu besamanos a l'amanecida el día salió en Rosario de l'Aurora Estraordinariu volviendo a la so capiya na Matriz de San Xuan Bautista. Como broche final el Gloriosu 13 de setiembre procesionaba na so Salida Estraordinaria acompañada de cientos d'Hermanos y hermandaes convidaes que fueron dando color a tan festiva xornada.

El Xueves Santu tres los oficios sale en solemene procesión.Dempués de los nefastos acontecimientos provocaos mientres la guerra civil española, na que s'estrozaron les imáxenes de la nuesa cofradería, cola perda inestimable de les obres d'arte que constituyíen sobremanera'l Cristu crucificáu del sieglu XVI, que la so apaición nel conventu ta arrodiada de misteriu y lleenda. Ante estos aciares fechos, delles persones col beneplácito del párrocu empecipiaron una coleuta por tol pueblu, col enfotu de encargar una nueva imaxe d'un crucificáu, que realizó'l famosu imaginero sevillanu Castillo Lastruci en 1940, tomando'l mesmu nome de l'antigua devoción. Foi unu de les primeres imáxenes de Cristu que realizo dichu escultor.La virxe de la Soledá foi realizada ocho años más tarde por otru famosu escultor de la provincia d'Huelva León Ortega, que tamién toma'l nome de la so antecesora. Al paecer tratar d'una talla que taba destinada a ser una inmaculada, pero al llega-y la ufierta de la nuesa hermandá, decidió en convertila en doliosa. D'ende que seya una imaxe que la so talla llega hasta la cintura, pocu avezáu nes dolioses. La hermandá va siguir siendo xestionada por un grupu de persones vecinos del pueblu, que coles mesmes s'encargaron hasta la fecha de contribuyir nel caltenimientu de l'antigua capiya, agora ilesia de La nuesa Señora del Carmen, que sigue siendo dende va sieglos la nuesa see canónica.

El Vienres Santu sale en procesión peles cais de Gibraleón la Hdad. del Santu Entierru, los sos Amantísimos Titulares Cristu de la Bona Muerte, Cristu Yacente y Ntra. Sra. de los Dolores semen de devoción y recogimiento a un pueblu enteru. Esta Imaxe de La nuesa Señora de los Dolores (Antonio Bidón. 1941), Reina y Madre de los olontenses recibe la primer Medaya d'Oru de la Villa (2002) por clamor popular y ye esi mesmu añu cuando la da nome a una de les places más céntriques de la llocalidá, titular de la Venerable Hermandá Servita del Santu Entierru Archiváu 2017-09-12 en Wayback Machine (fundada en 1777, con sede Canónica na Parroquia de Santiago'l Mayor), que procesiona cada Vienres Santu na Selmana Mayor, celébrase la so festividá'l Vienres de Dolores col Tradicional Solemne Besamano y el 15 de setiembre na conmemoración de los Siete Dolores de la Virxe con una Salida Procesional Ordinaria peles cais más emblemátiques de la llocalidá. Anguaño 2016 conmemórase'l 75 aniversariu de la llegada a la llocalidá de la Virxe con actos históricos que van quedar na retina d'un pueblu enteru.

Cartelu 75 Aniversario Dolores Gibraleón

Feria de San Lucas La Feria de San Lucas celebrar n'ochobre, d'orixe ganaderu, data de 1323 y ye una de les más importantes de la provincia rexuntando a munchos visitantes por cuenta de les grandes esposiciones na Feria Rexonal d'Artesanía.

Fiesta de San Roque A mediaos d'agostu tien llugar na llocalidá olontense la festividá de San Roque n'honor al patrón de la llocalidá. El conceyu cada añu agasaya a los olontenses y a los visitantes coles actuaciones de diversos artistes del panorama nacional, amás de col Certame Nacional de pintura. Nesta festividá escoyer ente les rapaces del pueblu la Reina de les fiestes , na qu'esiste una categoría infantil, que representaren al so pueblu en dellos actos mientres el so añu de reináu. Apocayá incorporóse el concursu masculín, siendo esta otra manifestación de que Gibraleón llucha pola igualdá de xéneru.

San Isidro Llabrador La festividá estremar en dos partes. La primera tien llugar nel campu davezu 2 selmanes dempués de la festividá na cai, nel llugar conocíu como "San Isidro" onde se construyó una ermita y alredor d'esta los vecinos de la llocalidá construyeron cases no que sería como un pequeñu Rocío. La segunda consta de la procesión del santu peles cais del pueblu, al cual llánzase-y dende los balcones tou tipu d'alimentos, ente otros oxetos, por que los siguidores del Santu, na procesión, recoyer n'agradecimientu a la bona collecha llograda.

Fiesta de San Rafael Nel barriu olontense de San Rafael (Villalata) celébrase tolos meses de Junio-Julio una risondera verbena que suel durar 3 díes.

Patrimoniu cultural

Ver tamién: Patrimoniu Históricu Andaluz na Contorna Metropolitana d'Huelva

• Alcázar o castiellu, atópase allugáu na marxe izquierda del ríu Odiel, nel estremu norte del cascu urbanu, nun montículo qu'amuesa'l so mayor altor sobre'l terrén circundante polos sectores oriental y norte. Menos protexíu quedaría'l campu que s'estiende a los sos llombos, faía l'este, sector pa que la so defensa deber cuntar con dalguna fortaleza de sofitu, seique la citada por Madoz y Amador de los Ríos nel sector oriental de la llocalidá. La fortaleza ta conformada por un recintu cercáu de planta trapezoidal que s'asitia sobre un pequeñu cabezo de tierres acolorataes y orixe marín fluvial. La entrada al castiellu efectuar por una canciella asitiada xunto a casar númberu cinco de la plaza de Santiago. El conxuntu componer de siquier trés partes claramente estremaes: el sector del palaciu de los duques de Béxar, asitiáu na zona más llana y alta del interior del perímetru cercáu; la zona oeste, intramuros, onde'l terrén baxa progresivamente de cota; y la muralla esterior, que delimitaba el perímetru del recintu. De la muralla esterior queden estructures visibles nel sector norte, onde permanecen de pies dos torres de planta cuadrangular y dellos llenzos. Ye ésti'l tramu meyor calteníu. Tamién permanecen de pies un llenzu nel sector oeste, nel patiu d'una vivienda adosada a la fortaleza, y restos d'una torre poligonal, nel sector sur, de llombu de la torre meyor caltenida del palaciu. A nivel constructivu destaca l'empléu masivu de tapial, tantu nes estructures de dómina almohade como nes de la Baxa Edá Media. Reparar fábriques mistes de mampuestos de cayuela con verdugadas de lladriyu que se correspuenden coles distintes reformes operaes nel castiellu mientres la Edá Moderna. El restu de la cerca esterior quedó fagocitada poles viviendes que s'adosen a ella, y ta anguaño tresformada en muria en diversos sectores como, por casu, l'occidental y el nordés. Los llaos esti y sur tán ocupaos por viviendes que s'adosen a la muralla, que puede sumir en dellos tramos. Del palaciu de los duques de Béxar, asitiáu nel sector más eleváu del recintu, nel centru del mesmu, apenes se caltuvieron restos n'alzáu. Pertenez a esti conxuntu la torre poligonal asitiada nel sector sur, realizada con tapial y a la que s'adosaba una edificación moderna. El llau norte del palaciu paez coincidir cola muralla esterior por esti sector, yá que se ven restos semienterrados d'un muriu qu'enllazaría cola torre nordés. Al edificiu palaciegu hai de pertenecer el llenzu de muralla esistente nel sector noroeste y que forma esquina escontra'l sur. Trátase d'un llenzu de tapial que tenía d'enllazar colos restos bien destruyíos d'otra torre cuadrangular, tamién de tapial, que s'alcuentra escontra'l centru del recintu y que resulta visible por coincidir col entamu d'un descensu progresivu de la cota del interior del recintu escontra l'oeste. Esti llenzu y la torre tuvieron de formar parte del palaciu, non de la cerca esterior, que tien de sumir pero que probablemente enllazaría cola punta del trapeciu esistente faía l'oeste. Según l'escritu d'un eruditu llocal de los años cuarenta, les dependencies amiestes del palaciu, concretamente les cortes, allugar so les cases de la placeta de Santiago. Queden restos de la canalización qu'esistió dende la caxa de l'agua al palaciu del duque de Béxar, marqués de Gibraleón, y al conventu de La nuesa Señora del Vau. Estes veníen pol so pesu dende'l manantial, pasando a unos trés metros frente a casar número tres, cuatro y siete de la placeta de Santiago. Dicha canalización taba a nivel de pisu de la caleya de San Nicolás y los materiales emplegaos son folla cocío y lladriyos con morteru de cal. Na zona oeste del recintu cercáu, identificáronse delles viviendes islámiques, polo xeneral de mala factura, mientres les escavaciones de 1985. La zona oriental del interior de la fortaleza ta ocupada por construcciones modernes, dalgunes d'elles n'estáu ruinosu. Lo anguaño apreciable del Castiellu de Gibraleón corresponder con una fortaleza bajomedieval, edificada ente los sieglos XIII y XIV, asitiada al estremu norte del cascu urbanu, controlando'l pasu pel ríu Odiel, edificada sobre los cimientos d'una anterior construcción de dómina islámica. Les primeres referencies del mesmu proceden del sieglu IX, en rellación col trunfu del exércitu cordobés nes sos campañes peles tierres de Niebla de resultes de revueltes muladíes. A pesar d'ello, les cites más clares sobre la esistencia d'esta fortaleza apurrir los autores musulmanes Ibn Hayyan (sieglu XI) y A el-Idrisi (sieglu XII), al describir Yabal Al-Uyun como un llugar fortificáu asitiáu sobre'l ríu Odiel. Mientres el periodu medieval cristianu, les lluches señoriales pol control d'esti territoriu fueron continues ente los llinaxes De la Cerda, Pérez de Guzmán y Zúñiga a lo llargo de los sieglos XIV y XV, lo qu'ensin dulda tuvo les sos consecuencies pal Castiellu de Gibraleón, nel que se realizaríen diverses obres d'ampliación y refuerzu de les sos estructures, según documentación del sieglu XVI. Daquella tenía un doble cerca que dixebraría la villa del so términu, y el castiellu tenía una cava y delles torres, una d'elles, la del homenaxe, asitiada xunto a la cerca qu'arrodiaba'l castiellu. Tán documentaes obres nel baluarte mientres los años 1574 y 1575, de siguío de les de la azuda asitiada al oeste del mesmu. Orixinalmente, según el planu de Luis de Cohen y Campos, realizáu en 1667, cuntaría siquier con cuatro torres, dos nel llenzu norte, una na esquina nororiental y otra nel llenzu esti. L'accesu asitiar nesti llenzu, protexíu pola presencia d'estos dos últimes torres. Sicasí, Basilio Pavón considera que'l castiellu pudo tener siete o ocho torres, alcontrándose una de calter monumental nel lladral sur, onde s'asitia l'accesu. Mientres el sieglu XVIII el deterioru de la fortaleza sería progresivu, constatándose, en 1753, l'aprobación del Conceyu pal arriendu d'una casa onde agospiar a la plana mayor del Reximientu de Milicies de Niebla, debíu al mala traza nel que s'atopaba'l castiellu. Dende esos momentos la fortificación foi deteriorándose hasta llegar al estáu en que s'atopa na actualidá. Escontra 1787, el duque de Béxar, pa les sos estancies na villa, construyó nel interior del recintu cercáu un suntuosu palaciu con un formosu xardín. Tamién hai referencies documentales según les cualos nos murios del Castiellu de Gibraleón esistió una capiya-fornica, con un mosaicu del Cristu de San Agustín, que según la lleenda apaeciera en dicha fortaleza.
• Parroquia Matriz de San Xuan Bautista: Esiste constancia de que nel recintu de l'actual Parroquia Matriz de San Xuan Bautista alzábase la mezquita de Yabal Al Ayum de la que se caltener parte de la so minarete nel interior de l'actual torre-campanariu. Nel sieglu XIV, tres la conquista cristiana per parte del rei Alfonsu X de Castiella, la Parroquia de San Xuan Bautista establezse como cabeza de Vicaría y sede del Conceyu Municipal, convirtiéndose nel centru de la vida política, social y relixosa de la llocalidá. Anguaño la Parroquia presenta una imaxe distinta a la que orixinariamente tuvo, pos esiste constancia de que los sos trés naves teníen cubierta de madera. De la fábrica actual reparar dos etapes constructives bien estremaes, la capiya mayor d'estilu góticu-mudéxar y per otru llau, la nave central y los dos llaterales d'estilu barrocu purista, realizaes con posterioridá a la capiya mayor sobre finales del sieglu XVIII principios del XIX. Nel altar mayor nun templete de columnes pareadas atópase la imaxe de la Inmaculada, de 1944, que reproduz la imaxe orixinal del S. XVIII (1700) destruyida mientres la Guerra Civil, obra d'Hito del Castillo. Los trés capiyes llaterales del templu abren a la nave de la epístola. A los pies ta asitiada la capiya bautismal, de planta rectangular, cubierta con bóveda de cañón, nella hai una interesante pila bautismal de dómina medieval, de gran tamañu y realizada en piedra, na que puede apreciase en relieve castillo, flores de lliriu, medies llunes y ferradures, nel centru la capiya Sacramental de principios del sieglu XIX, dafechu cubierta de frescos y d'últimes la de Jesús Nazarenu, na que vemos les talles d'El nuesu Padre Jesús Nazarenu y la Nuesa Señora de los Dolores. Dizse que dicha pila bautismal procede del palaciu de marqués y atopábase nun patiu central. A los pies de la nave del evanxeliu topa la lauda sepulcral de Pedro Pizarro Pedraza y de la so muyer, Ana María de Acorsso y Doria, añu 1691, na que destaca'l cuspo de la familia en relieve. Esta ilesia ye la sede de la Hermandá de la Borriquita, de la Hermandá de la Misericordia y la Hermandá del Nazarenu, dende onde sale a realizar penitencia'l Miércoles Santu. Tamién esti templu alluga les imáxenes del Patrón y la Patrona del conceyu, San Roque y Santa Ana, amás de diverses imáxenes de serie que sustitúin a les que fueron destruyíes mientres la guerra civil, actu asocedíu en tolos edificios relixosos del pueblu.

• Ilesia del Carmen, D'antiguo foi capiya del Conventu de La nuesa Señora del Carmen de la Orde de los Carmelites Calzaos de Gibraleón, siendo'l primer Conventu de dicha Orde fundáu n'España. Foi fundada en 1331 polos infantes de Castiella Don Alfonso de la Cerda Nieto d'Alfonsu X el Sabiu y Doña Mafalda, nieta de Luís, Rei de Francia. El templu entá caltién la portada de lladriyu llimpiu, de seición trapezoidal, arcos apuntaos, gradiaos y enmarcaos por alfiz, y coronamiento llisu. Tien una sola nave, de traza neoclásica, cubierta por bóveda de cañón con lunetos, subdivida por cuatro tramu por arcos fajones, que fuelguen en pilastres. Preside'l presbiteriu un Crucificáu, veneráu col títulu del Santísimu Cristu del Sangre 1939, del maestru imaginero Antonio Castillo Lastrucci y de María Santísima de la Soledá 1947, d'Antonio León Ortega. Como muestra de la devoción qu'espierta na población, el Cristu del Sangre foi nomáu Alcalde Perpetuu de Gibraleón el 4 d'abril de 1993. Esta ilesia ye la sede de la pernomada Hermandá del Cristu del Sangre y la Santísima virxe de la Soledá, dende onde sale a realizar penitencia'l Xueves Santu. Amás nel mes de xunetu procesiona peles cais del pueblu mientres la so festividá la Virxe del Carmen, patrona de los marineros una imaxe datada a finales del sieglu XIX o principios del XX, d'escuela catalana y realizada n'escayola.

• Parroquia de Santiago'l Mayor, Les primeres referencies de la Ilesia de Santiago'l Mayor son del sieglu XIV, nella axuntaba'l Conceyu Municipal de la Villa y posiblemente foi mandada a construyir polos Caballeros de Santiago. Constructivamente carauterizar por ser un templu medieval, de menores dimensiones que la Ilesia de San Xuan, d'una sola nave d'arcos tresversales, cubierta a dos agües y asitiáu dientro del recintu del castiellu. En 1782 foi baltáu l'antiguu templu y llevántase una nueva ilesia d'estilu renacentista y harmonioses proporciones. Presenta capiya mayor acabada en testeru planu, cruceru, que nun sobresal al esterior y tres naves. La nave central acabada en bóveda de cañón, ye más alta y ancha que les llaterales que se cubrir con bóvedes d'arestes. La cripta, destinada a enterramientos, ocupa tola planta del edificiu, y cúbrese con bóveda de cañón rebaxada, que sirvió pocos años pa los sos fines, yá qu'en 1836 construyóse un campusantu fuera del cascu de la población. Anguaño acueye a la Venerable Hermandá y Antigua Cofradería de la III Orde de los Servitas de La nuesa Señora de los Dolores, Santu Entierru y Cristu de la Bona Muerte, dende onde sale a realizar penitencia'l Vienres Santu. A la imaxe de la Virxe de los Dolores realizada por Antonio Bidón en 1941, profésase-y gran devoción nel conceyu y como amuesa d'ello dióse-y la medaya de Gibraleón nel añu 2002. Destacar tamién la imaxe asitiada nel altar Mayor de la Ilesia, el Cristu de la Bona Muerte, un crucificáu de 0,91 m. realizáu en madera policromada por autor anónimu, datáu de la segunda metá del sieglu XVII, siendo la imaxe más antigua que posesiona na Selmana Santa de Gibraleón. Dende setiembre de 2012 reposen equí los restos del Duque de Béxar y Marqués de Gibraleón Don Francisco III Diego López de Zúñiga Sotomayor y Mendoza, al que l'escritor Miguel de Cervantes dedicó la so inmortal obra 'El Quixote'.

• Ermita del Cristu de la Gadaña , L'orixe d'esta ermita remontar al sieglu XVII, al apaecese la pintura d'un Cristu na paré d'una carnicería. Dichu Cristu arrodiar d'una gran devoción, per parte de los habitantes del pueblu. La ilesia del Cristu de la Gadaña edificar a mediaos del sieglu XVIII, gracies a Don José Vicente Pizarro que consiguió'l treslláu de la carnicería, la cesión del terrén y les llicencies pa pidir llimosna y construyir la capiya. Ente que se faíen estes obres, la imaxe del Cristu foi treslladada a la Ilesia de San Xuan Bautista onde ellí siguíen viniendo muncha xente pola so devoción. En 1769 terminóse la Ermita y el Cristu volvió otra vegada al so llugar d'apaición. La ermita asitiada nel corazón del conceyu, na Plaza d'España faciendo esquina cola popular cai Sacatapón, ye d'amenorgaes dimensiones, tien una sola nave y cruceru poco fondu y cúbrese con bóveda de cañón y cúpula sobre pechinas. La puerta principal tien un pequeñu atriu, cubiertu d'azotea y zarráu por una rexa de mediu puntu. Al día de güei anque'l cristu qu'equí se caltenía fora destruyíu mientres la guerra la capiya sigue llamándose oficial y popularmente del Santísimu Cristu de la Gadaña. Tres la Guerra Civil, la Ermita paso a ser la sede oficial de la Real y Pernomada Hermandá del Ntra. Sra. De la Rosada de Gibraleón.

• Convento Madre de Dios del Vau, Según reza la inscripción del mural que s'atopa na Ilesia del Conventu de Ntra. Sra. del Vau, ésti foi fundáu en 1.587 por D. Francisco III Diego de Zúñiga y Sotomayor y la so muyer Dª. María Coronel de Guzmán, Marqueses de Gibraleón. Los grandes daños causaos al edificiu mientres la Guerra Civil en 1936, obligó a cerrar el conventu y la comunidá foi amestada al conventu Espíritu Santu de Xerez de la Frontera. En 1996 l'Obispáu dexó al Conceyu l'usu del edificiu, pa fines culturales y en 1999 foi restauráu pol Conceyu de Gibraleón. El cuerpu de la Ilesia y el coru son les úniques partes del edificiu que se caltuvieron, destacando'l so interesante artesonado mudéxar, que son distintos nel coru y na nave del conventu. Nel llugar onde s'atopaba l'altar mayor álzase una cúpula semiesférica allumada por cuatro güeyos de güe y decorada na so clave col escudu dominicanu sobre cartela manierista y corona del marquesáu. El Conventu cuntó con un ricu patrimoniu artísticu-relixosu ente'l que s'atopaba'l retablu del altar mayor de la Ilesia, con imáxenes de Santu Domingu, Santa Catalina y Santu Tomás d'Aquino. Otru altar tenía les de San Antón, Santa Dorotea y Santa Margarita. Coles mesmes tenía una custodia que foi vendida al Cabildru Caderalgu de la Catedral de Sevilla en 1.756, pa sufragar los gastos d'arreglu de los daños causaos pol terremotu de Lisboa, conocida como “del Santu Escayu” procesiona en Sevilla na festividá del Corpus Christi. Nel conventu fueron soterraos nun gran sepulcru asitiáu nel llau derechu del altar mayor los sos fundadores Francisco III Diego de Zuñiga y Sotomayor V Duque de Béxar y VI Marqués de Gibraleón, y la so muyer Maria Coronel de Guzmán, tamién se soterraron dalgunes de les sos fíes que fueron monxes nel conventu y el so fíu Alonso Diego de Zuñiga y Sotomayor VI Duque de Bejar y VII Marqués de Gibraleón. Dellos elementos del sepulcru como'l frontón y les sos columnes pueden vese na puerta principal de la parroquia de La nuesa Señora de la Rosada d'Huelva.

• Cristu del Camposantu, obra anónima, salida de dalgún taller escultóricu sevillanu ente los sieglos XIII o XIV. Ignoramos cómo llegó a Gibraleón y cuál foi'l so primitivu títulu. El nome actual ye modernu y foi-y impuestu por presidir la cripta de la parroquia de Santiago, y depués al prohibise los enterramientos nes ilesies por midíes hixéniques decidieron construyir un panteón nel campusantu pa usu de los cofrades y una capiya presidida por esti Cristu. En 1981, tres un sieglu de permanencia nel campusantu de Gibraleón, onde'l pueblu -y rebautizó como'l Cristu del Camposantu, foi restauráu pol Conceyu y treslladáu a les sos Cases Consistoriales. D'estilu góticu, el so tamañu, que dobla al d'otres obres propies de la dómina, según la so volumetría, faen rellacionánoslo con un periodu tardíu en dichu estilu. Ye un Crucificáu de bultu redondu, talláu en madera policromada y mide 1.60 metros. Afitar a una cruz arbórea per mediu de tres clavos, unu en cada mano y el terceru travesando los pies. Sobre la cabeza porta una corona sogueada, na que s'enartaríen escayos naturales o metáliques. El sudariu, de fondes plegues, lléga-y hasta les rodíes. La firida de la banda que -y infligió el centurión proclama que ta muertu. No que fai al so fallecimientu, l'artista hai exacerbado les traces agóniques: brazos esbarrumbaos y piernes flexionadas pol pesu del cuerpu, manes crespes, costielles pronunciaes y espresivu xestu de dolor.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Gibraleón.

• Sitiu web oficial

• Gibraleón n'OpenStreetMap.
• Gibraleón - Sistema d'Información Multiterritorial d'Andalucía *Patrimoniu cultural de Gibraleón na Guía Dixital del Patrimoniu Cultural d'Andalucía. Institutu Andaluz del Patrimoniu Históricu

• Datos: Q913215
• Multimedia: Gibraleón