Guarromán
Guarromán ye un conceyu español asitiáu al norte de la provincia de Xaén na comunidá autónoma d'Andalucía. Atopar a 345 m d'altitú y 52 km al norte de la capital provincial. Pertenez a la contorna de Sierra Morena, Contorna Histórica de les Nueves Poblaciones de Sierra Morena, conocida como Olavidia.
 Guarromán | |||||
|---|---|---|---|---|---|
.jpg) | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  España | ||||
| Autonomía |  Andalucía | ||||
| Provincia |  provincia de Xaén | ||||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||||
| Alcalde de Guarromán | Antonio Almazan Ojeda | ||||
| Nome oficial | Guarromán (es)[1] | ||||
| Códigu postal |
23210 | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 38°11′02″N 3°41′07″W / 38.184°N 3.6852°O | ||||
  Guarromán Guarromán (España)  | |||||
| Superficie | 96 km² | ||||
| Altitú | 345 m | ||||
| Llenda con | Baños de la Encina, Bailén, Carboneros, Linares y Villanueva de la Reina | ||||
| Demografía | |||||
| Población |
2782 hab. (2023) - 1363 homes (2019) - 1361 muyeres (2019) | ||||
| Porcentaxe | 0% de provincia de Xaén | ||||
| Densidá | 28,98 hab/km² | ||||
| Más información | |||||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||||
| guarroman.es | |||||
 | |||||
.png)
Tien 2.861 habitantes (según datos del INE de 2016), sobre un términu municipal de 96,21 km², que s'atopa biforcáu en dos zones, atopándose'l nucleu urbanu nel enclave nororiental. Los sos habitantes reciben el xentiliciu de guarromanenses.
Toponimia
editarGuarromán foi fundáu como parte del proyeutu de colonización de Sierra Morena que contemplaba'l Fueru de Población de 1767 Fueru de Población de 1767 (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).,[2] promulgáu pol rei Carlos III el 5 de xunetu de 1767. Foi Pablo de Olavide quien lo fundó col nome de Muzquia (n'honor a Miguel Múzquiz, qu'ocupaba la secretaría d'Estáu y despachu universal de facienda) nel llugar qu'ocupaba la Venta de Guadarromán. Los sos primeros pobladores fueron mayoritariamente colonos alemanes. Nos primeros documentos de la fundación denominar como Real Población del Sitiu de Guarromán.
El nome ye la castellanización del árabe Oādī-r-Rommān (ríu o regueru de los granaos), qu'evolucionó fonéticamente escontra "Guadarromán" y darréu escontra "Guarromán", conociéndose esti ríu na actualidá como Tamujoso. L'interés del topónimu Guarromán llevó a la iniciativa de constituyir la "Asociación Internacional de Pueblos con Nomes Feos, Raros y Peculiares", que la so sede atópase na mesma llocalidá y xestiona el Seminariu d'Historia y Cultura Tradicional "Margarita Folmerin".[3]
Monumentos
editar- Ilesia de la Inmaculada Concepción (sieglu XVIII)
- Pósito de Llabradores (sieglu XVIII)
Tradiciones y costumes
editarFiestes y Feria de la Olivar (Fin de selmana más próximu al día 25 de xunetu) Son eminentemente populares y daten de los empiezos de los años setenta del sieglu XX, cuando se camudaron dende la fecha de San Isidro (15 de mayu) a la redolada de la festividá de Santiago Apóstol, ensin otru motivu que'l d'evitar les frecuentes agües primaverales que daquella esllucíen la romería y la verbena nocherniega. Guarromán tien la particularidá de tener una feria y unes fiestes que nun tán so la advocación d'un santu o una santa, como ye frecuente n'otres llocalidaes, sinón que tán dedicaes al árbol emblemáticu de la so actividá agraria: la olivar.
Empiecen un xueves pela nueche col castiellu de fueos artificiales y l'encendíu del llume festivo, y rematen la nueche del domingu siguiente cola "traca final". Nel so intre celébrense verbenes peles nueches, y hasta va unos años celebrábase una novillada na tarde del sábadu, que los tiempos de crisis esaniciaron del programa festivu. Pol mesmu motivu yá nun se suelten les vaquillas, tradición recién que data de los años ochenta del pasáu sieglu XX. Sí se lleven a cabu pa diversión de les peñes integraes polos más nuevos otres actividaes lúdiques, gastronómiques y deportives, menos cruentes.
Romería de San Isidro Llabrador (15 de mayu) Na Pradería de Piedra Rodadera realízase una romería con una participación multitudinaria na que s'engalanen y afaten xarrés, feches con remolques agrícoles y se enjaezan caballeríes, celebrándose un día de campu nun chaparral qu'hai na otra vera del ríu Guadiel. Historia y tradición de la Romería de San Isidro en Guarromán
Pintahuevos (Domingu de resurreición) Día de campu ente families y onde s'intercambien güevos cocíos y pintaos de colores, tradición que se remonta a la dómina de la Fundación y que foi traida polos colonu centroeuropeos. fiesta pascual-en-olavidia/ Tradición de Pintahuevos en Guarromán (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
Fiesta de los Santos (1 de payares) Na que les peñes de moces treslladar al campu, pasando dos o tres díes ente lumbres, cantes y bailles, costume ésta heredada de la vecina llocalidá de Baños de la Encina. fogaza-proposito-del-dia.html Ver hestoria, comentarios y receta de les Farrapes de Tolos Santos.
San Xuan Bautista (24 de xunu) Na viéspora los mozos recueyen agua de les fontes de Guarromán y arramar sobre los viandantes, a manera de purificación y travesura. Tradición y ritu d'agua que data de los años sesenta del sieglu XX cuando les moces más nueves diben la Nueche de San Xuan a llavase la cara a la Fonte Taza, siguiendo una más antigua costume, y los mozos moyar cola agua de la fonte. Sobre los ritos d'agua y la Nueche de San Xuan en Guarromán (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
Campana de los Ocho Xeneraciones, o Fiesta de los Colonos (últimu domingu d'ochobre) Costume que data dende 1986, anque basada na Fundación del pueblu, que consiste en faer sonar ocho veces la "campana de les xeneraciones" --una per cada xeneración sociolóxica (30 años caúna) que trescurrieron dende la fundación de Guarromán-- nel Patiu de les Nueves Poblaciones de la Casa de la Cultura guarromanense, ante los escudos de los trelce conceyos que conformen la mancomunidá cultural de les Nueves Poblaciones d'Andalucía y Sierra Morena fundaes por Carlos III. Nesi actu fai entrega de los "Premios Olavidia" y los nomamientos de "Colonos d'Honor" per parte del Seminariu d'Historia y Cultura Tradicional "Margarita Folmerín".
Decrecimiento demográficu
editar| 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 2001 | 2006 | 2014 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 3281 | 3932 | 3281 | 3658 | 3276 | 3626 | 3837 | 3116 | 3131 | 2891 | 2738 | 2904 | 2919 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (Fonte: [necesita referencies]) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Barrios destacaos
editarPueden destacar los siguientes barrios y urbanizaciones: Barriu de la Ponte, Barriu El pasu o del pasu, Barriada Sagráu Corazón de Jesús, Urbanización Mirasierra, Urbanización La Molina, Barriu Rodafortuna.
Llocalidaes que pertenencen a Guarromán
editar- Zocueca: Dende equí y direición a la ciudá de Andújar, tomando una esviación col nome de Zocueca, (vocablu d'orixe árabe que va perdurar al traviés de los sieglos xuníu al nome de María Santísima), dirixiremos escontra les nueves poblaciones del El Rumblar. Zocueca, una pequeña aldega, asitiada nel conceyu de Guarromán, subcomarca de La Carolina, na falda se Sierra Morena (de 2.362 km), regada pol ríu El Rumblar, afluente del Guadalquivir y que gracies a ésti y al banzáu que lleva'l so nome, riéguense les güertes de San Vicente, verdadera despensa hortolana de l'aldega y de la que vamos destacar el Santuariu del Rumblar, que la so primer construcción data del añu 1150. Cuando los cristianos mozárabes llevantaron con esfuerciu una probe y tosca Ermita pa la Cruz, na qu'una pequeña imaxe de María yera venerada con fervor y que protexera a los sos mayores y darréu a ellos, al ganar el Rei Alfonsu VII los campos de Bailén. Añalmente y coincidente col últimu domingu de setiembre celebra la romería a la Virxe de Zocueca. Esta tradición remontar a 1922, cuando los hortolanos de San Vicente n'aición de gracies por haber vistu salvaes les sos güertes d'una plaga de llagostes, procesionaron a la patrona dende la Ilesia de la Encarnación de Bailén hasta'l so Santuariu en Zocueca, distantes siete quilómetros ente sigo.
- L'Aldea de los Ríos: Trevesada pola antigua nacional IV, ye unu de los sitios más atopadizos y bellos que podemos atópase en tan poca estensión. Tien una forma circular, a manera de plaza, y ta compuesta por edificaciones que son,na so mayor parte, les asignaes a los colonos nel 1787. El patrón d'esti llugar ye San Antonio de Pádua, que la so imaxe atopar abellugada nuna pequeña ermita y el so día de fiesta ye'l 13 de xunu. Nesta festividá puede esfrutase d'una oración y una misa pela mañana, un aperitivo y comida na cai, una procesión al atapecerín y, finalmente, una animada verbena.
- Martín Malo: L'Aldea atopadiza, que la so fiesta celebrar el penúltimu fin de selmana de mayu.
- El Altico: Antigua aldega colona fundada en 1787. Un llugar atopadizu xunto a Sierra Morena.
Fíos pernomaos
editar- Enrique Jaramillo y Guillén (1860-1926), médicu naturista.
- Martín Scheroff Avi, profesor de Federico García Lorca.
Ver tamién
editarEnllaces esternos
editar
Referencies
editar- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ José María Suárez Gallego. «Fueru de Población de 1767». josemariasuarezgallego.com.
- ↑ Un nome peculiar. Sitiu web del Conceyu de Guarromán
