Wikipedia

Herta Müller

Herta Müller (17 d'agostu de 1953, Nițchidorf (en) Traducir) ye una novelista, poeta y ensayista rumanu-alemana. La so obra trata fundamentalmente de les condiciones de vida en Rumanía mientres la dictadura de Ceaușescu. Foi gallardoniada con numberosos premios, ente ellos el Premiu Nobel de Lliteratura de 2009.

Herta Müller
Vida
Nacimientu Nițchidorf (en) Traducir, 17 d'agostu de 1953[1] (71 años)
Nacionalidá Bandera d'Alemaña Alemaña
Bandera de Rumanía Rumanía [2]
Residencia Berlín
Llingua materna alemán
Familia
Casada con Harry Merkle
Richard Wagner (1984 – 1989)
Estudios
Estudios West University of Timișoara (en) Traducir
Llingües falaes alemán[3]
rumanu
Oficiu escritora, llingüista, poeta, traductora, novelista, ensayista
Llugares de trabayu Berlín
Emplegadores Universidá Llibre de Berlín
Nikolaus Lenau High School (en) Traducir
Trabayos destacaos En tierras bajas (es) Traducir
El hombre es un gran faisán en el mundo (es) Traducir
La bestia del corazón (es) Traducir
Todo lo que tengo lo llevo conmigo (es) Traducir
Premios
Miembru de Xunión d'Escritores de Rumanía
Literaturkreis Adam Müller-Guttenbrunn (en) Traducir
Academia Alemana de Lengua y Literatura (es) Traducir
Xéneru artísticu poesía
ensayu
IMDb nm2361801

Cambiar los datos en Wikidata

Biografía

editar

Herta nació'l 17 d'agostu de 1953 en Nințchidorf, Banat, un llugar xermanofalante de la rexón de Timișoara, en Rumanía. La so familia pertenez a una minoría alemana, los llamaos Suabos del Danubiu, que lleven dellos sieglos asitiaos nesa rexón. El so güelu yera granxeru y comerciante, y fuera espropiáu sol réxime comunista rumanu. El so padre, Josef Müller, que se ganaba la vida como camioneru, foi formáu como nazi y sirvió mientres la II Guerra Mundial nes Waffen-SS. La so madre, Katharina Müller, foi deportada a la Xunión Soviética en 1945, onde pasó cinco años nun campu de trabayu realizando "trabayos d'arreglu". Munchos de los homes y de les muyeres del pueblu nel que se crió Herta compartieron el mesmu destino que los sos padres.[10] Según cuenta la mesma Herta Müller, los sos padres quedaron bien deterioraos tres les esperiencies vivíes mientres la guerra y dempués d'ella; nun falaben enforma del so pasáu y ella creció arrodiada de silenciu y de tabús.[11][12]

A los 15 años foi faese'l bachilleratu a la ciudá de Timișoara, a 30 quilómetros del so pueblu natal. Ellí tuvo qu'aprender rumanu, lo que-y fixo tomar conciencia de pertenecer a una minoría.[11] Ente 1973 y 1976, dempués de terminar el bachilleratu, estudió filoloxía xermánica y rumana na Universidá del Oeste de Timișoara. Nesta dómina allegaba a les xuntes del Aktionsgruppe Banat o Grupu d'Aición del Banato, una conxusta d'escritores idealistes rumanu-alemanes, ente los que s'atopaba Richard Wagner, el so futuru home. Esti grupu fundárase en 1972 col poema conxuntu “Engagement”, que tolos miembros roblaren a manera de manifiestu nel que llamaben al llector a ser políticamente comprometíu. El grupu foi eslleíu en 1976 pola Securitate, la policía secreta del réxime comunista rumanu. Los autores volvieron axuntase nel círculu lliterariu Adam Müller-Guttembrunn de Timișoara, nel que Herta Müller yera la única muyer.

El primer emplegu que consiguió Herta Müller en terminando los sos estudios foi como traductora téunica ente 1977 y 1979 na fábrica de maquinaria Tehnometal. Nel so discursu Nobel,[13] Herta Müller describe cómo yera'l so día ente día naquella fábrica:

A los cinco de la mañana llevantábame, y a los seis y media empezaba'l trabayu. Pela mañana resonaba l'himnu sobre'l patiu de la fábrica al traviés del altavoz, mientres la posa del mediudía escuchábense los coros de los obreros. Pero los obreros, que taben comiendo, teníen güeyos vacíos como lata, manes embadurnadas d'aceite, y la so comida taba envolubrada en papel de periódicu. Antes de comese un trocito de tocín, quitáben-y la tinta del periódicu tascándola col cuchiellu. Dos años trescurrieron al trote de la cotidianeidad, acaldía igual al otru.
Herta Müller, Cada pallabra sabe daqué sobre'l círculu viciosu

Ellí ye onde empezó a escribir, como ella mesma cuenta nel so discursu Nobel: «la escritura empezó nel silenciu, naquella escalera de la fábrica onde tuvi que sopesar y decidir conmigo mesma más coses de les que podíen dicise».[13] Nel mesmu discursu, rellata cómo un día, tres dos años de trabayu na fábrica, un axente de la Securitate presentar nel so despachu ya intentó primila por que collaborara col serviciu secretu:

Al tercer añu acabóse la igualdá de los díes. Nel intre d'una selmana entró tres veces na mio oficina, a primer hora de la mañana, un home xigantescu, de güesos sólidos, con güeyos azules centelleantes, un colosu del Serviciu Secretu. […] De pies, empecé a escribir lo que me diba dictando. El mio nome con fecha de nacencia y direición. Y dempués que yo, independientemente de la proximidá o del parentescu, nun-y diría a naide que..., y entós llegó la horrible pallabra: colaborez, diba collaborar. Esta pallabra yá nun la escribí.
Herta Müller, Cada pallabra sabe daqué sobre'l círculu viciosu

Dempués d'aquello, Herta Müller foi despidida de la fábrica. A partir d'esi momentu, empezaron les amenaces y los interrogatorios per parte de la Securitate. Mientres los siguientes meses y años, Herta Müller trató de ganase la vida dando clases particulares d'alemán a neños rumanos. En 1987 consiguió'l permisu pa colase de Rumanía y foise a Alemaña Occidental col so home -el novelista Richard Wagner- y la so madre. A pesar de topase n'otru país, ella asegura que la Securitate nun dexó d'amedranala. En 1989, un amigu so, Roland Kirsch, qu'asistiera a les xuntes del círculu lliterariu de Timișoara y col que s'escribía, apaeció muertu en circunstancies que nunca fueron esclariaes.[11]

Nos años posteriores a la so llegada a Alemaña, Herta Müller realizó llectoraos en distintes universidaes alemanes y d'otros países (universidaes de Paderborn, Warwick, Hamburgu, Bochum, Carlisle (Pennsylvania), Swansea, Gainsville (Florida), Kassel, Tubinga, Zúrich, Leipzig y Universidá Llibre de Berlín). Anguaño vive en Berlín. Ye miembru de l'Academia Alemana d'Oratoria y Lliteratura de Darmstadt dende 1995. En 1997 abandonó'l PEN Club como forma de protesta pola decisión d'axuntar les asociaciones d'Alemaña del Este y del Oeste tres la cayida del muriu de Berlín. Mientres toos estos años siguió denunciando les aiciones del serviciu secretu rumanu en dellos artículos y conferencies. En xunetu de 2008 criticó nuna carta abierta al presidente del Institutu Cultural Rumanu de Berlín por convidar a dos ex-informadores de la Securitate a un eventu cultural.[14] El 8 d'ochobre de 2009, anuncióse que ganara'l Premiu Nobel de Lliteratura, que reconocía la so capacidá pa describir «cola concentración de la poesía y la franqueza de la prosa, el paisaxe de los quitaos».[15][16]

 
Herta Müller, llectura "Tou lo que tengo llevar conmigo", Potsdam, xunetu de 2010

Obra

editar

La tema principal de les obres de Herta Müller ye la dictadura rumana y la destrucción planiada del individuu nel réxime de Ceaușescu, anque dientro d'esta temática xeneral pueden estremase delles partes.

El so primer llibru, la coleición de cuentos En tierres baxes (n'alemán, Niederungen), describe la vida d'un pueblu del Banato rumanu mientres la dictadura de Ceaușescu dende la perspeutiva d'una neña. Foi publicáu en 1982 en Bucuresti en versión censurada y en 1984 en Berlín oeste, en versión completa (vease: En tierres baxes). Nesi mesmu añu apaecía tamién en Rumanía Drückender Tango (Tango opresivo), un llibru bien críticu cola corrupción, la intolerancia y la opresión del réxime comunista. A partir d'esi momentu, prohibióse-y publicar nel so país, anque los sos llibros trunfaben, premiábense y yeren bien comentaos n'Alemaña y Austria. En Der Mensch ist ein großer Fasan auf der Welt (L'home ye un gran faisán nel mundu, 1986) enceta'l destín d'una familia qu'espera con ansiedá l'autorización p'abandonar Rumanía mientres faen regalos y favores a les autoridaes pa consiguila cuanto antes. Esta novela, xunto con Barfüβiger Februar (1987), documenta la situación de tensión y d'estrañedá qu'esperimentaron munchos rumanos qu'intentaron salir del país mientres la dictadura.

La primer novela qu'escribió dempués d'emigrar foi Reisende auf einem Bein, publicada en 1989. Nella cunta cómo foi la salida de Rumanía y la llegada a Alemaña Occidental. En Der Fuchs war damals schon der Jäger (1992), una maestra vixilada pola Securitate vive una situación de congoxa constante al afayar que la esfera íntima del so pisu foi totalmente violada pol serviciu secretu. En Herztier (La bestia del corazón), publicáu en 1994, cunta cómo un grupu d'amigos, que s'aguanten a ser anulaos pol sistema, ven nel suicidiu de Lola, una moza estudiante del sur de Rumanía qu'intenta escapar de la probeza mientres el réxime de Ceaușescu, una razón pa siguir aguantándose.

Na so última novela, Atemschaukel (Tou lo que tengo llevar conmigo), publicada en 2009, unos meses primero que s'anunciara que ganara'l Nobel, cunta la hestoria d'un mozu de 17 años perteneciente a una minoría saxona en Siebenbürgen (Transilvania) que dempués de la Segunda Guerra Mundial ye lleváu polos rusos p'ayudar nun campu de trabayu a la reconstrucción de la Xunión Soviética. Ye la primer obra na que nun se basa direutamente na so vida, sinón nes alcordances del poeta transilvanu Oskar Pastior, qu'ella anotara en dellos cuadiernos antes de la muerte d'él en 2006. Herta Müller amuesa un destín que compartieron munchos miembros de la minoría alemana, como la so propia madre. Los rusos consideraben que con ello los alemanes pagaben la so culpa coleutiva como cómplices d'Adolf Hitler, ensin importa-yos que dalgunos d'ellos fueren tamién víctimes del nazismu.[10]

Les obres de Herta Müller fueron traducíes a unos 50 idiomes y n'España fueron publicaes en castellanu poles editoriales Siruela, Mondadori y Plaza y Janés. Amás d'obres lliteraries, Herta Müller tamién publicó ensayos, discursos y conferencies, audiollibros y poemes-colax. De siguío ufiértase una llista detallada de les obres:

Obres lliteraries

editar
 
Herta Müller roblando llibros en setiembre de 2009.
  • Niederungen. Prosa. Bukarest 1982 versión censurada; Berlín 1984 versión completa.
  • Drückender Tango. Erzählungen. Bukarest 1984, Reinbek 1988 & 1996
  • Der Mensch ist ein großer Fasan auf der Welt. Berlín 1986.
  • Geschichten. En: Akzente Avientu de 1987, nᵘ6, páxs. 509–513. Seis histories curties
  • Barfüßiger Februar. Berlín, 1987
  • Reisende auf einem Bein. En: manuskripte, Graz 1989, Nᵘ 103, páxs. 40–44. Primer edición
  • Der Fuchs war damals schon der Jäger, Reinbek 1992.
  • Angekommen wie nicht da, Lichtenfels 1994
  • Herztier, Reinbek 1994.
  • Heute wär ich mir lieber nicht begegnet, Reinbek 1997.
  • Die Klette am Knie. Poema en prosa. En:Akzente nᵘ/ abril de 1997, páxs. 104–112
  • Der fremde Blick oder Das Leben ist ein Furz in der Laterne, Göttingen 1999
  • Atemschaukel. Roman. München 2009.

Discursos y conferencies

editar
  • Hunger und Seide, Reinbek 1995.
  • Wie Wahrnehmung sich erfindet. Paderborner Universitätsreden, nᵘ20, Paderborn 1990.
  • Der Teufel sitzt im Spiegel. Wie Wahrnehmung sich erfindet. Berlín 1991
  • Eine Fliege kommt durch einen halben Wald, en Literarisches aus erster Hand. 10 Jahre Paderborner Gast-Dozentur für Schriftsteller. Hg. Hartmut Steinecke. Igel, 1994, páxs. 173 - 186 (primero en: Kursbuch (revista) 110, avientu de 1992 p. 25 - 34)
  • Heimat ist das, was gesprochen wird, Blieskastel 2001
  • Tübinger Poetik Vorlesungen. Audiollibru, Konkursbuch, Tubinga 2009

Ensayos

editar
  • Eine warme Kartoffel ist ein warmes Bett, Hamburgo 1992
  • In der Falle, Gotinga 1996
  • Der König verneigt sich und tötet, München 2003.
  • Wenn wir schweigen, werden wir unangenehm – wenn wir reden, werden wir lächerlich. Kann Literatur Zeugnis ablegen? En: Text und Kritik. Revista de lliteratura. Númberu dedicáu a Herta Müller, Nr. 155, 7/2002, páxs. 6–17.
  • Cristina und ihre Attrappe oder Was (nicht) in den Akten der Securitate steht, Gotinga 2009
  • Immer derselbe Schnee und immer derselbe Onkel, Hanser Verlag, München [o. a.] 2011

Audiollibros

editar
  • Die Nacht ist aus Tinte gemacht. Herta Müller erzählt ihre Kindheit im Banat. Direición: Thomas Böhm und Klaus Sander, Berlín: supposé 2009
  • Atemschaukel. Lleíu por Ulrich Matthes. HörbuchHamburg 2009
  • Atemschaukel. Das Hörspiel. Direición Kai Grehn, con Alexander Fehling, Vadim Glowna, Otto Mellies, Dagmar Manzel, Lars Rudolph, Bernd Stegemann o. a. NDRKultur und HörbuchHamburg 2010
  • Niederungen. Eine Auswahl. Lleíu por Marlen Diekhoff, Albert Kitzl und Herta Müller. HörbuchHamburg 2010
  • Heute wär ich mir lieber nicht begegnet. Lleíu por Marlen Diekhoff, HörbuchHamburg 2010
  • Herztier. Lleíu por Katja Riemann, HörbuchHamburg 2011
  • Jürgen Fuchs: Das Ende einer Feigheit. Cola introducción Der Blick der kleinen Bahnstationen, lleíu por Herta Müller. Hg. von Doris Liebermann, HörbuchHamburg 2010/2011
  • Eine Fliege kommt durch einen halben Wald. Monólogu, fala Angela Winkler, HörbuchHamburg 2011
  • Der Mensch ist ein großer Fasan auf der Welt. lleíu por Matthias Brandt, HörbuchHamburg 2011

Arte

editar

Poemes-colax

editar

Herta Müller empezó a iguar los sos particulares colax mientres los sos viaxes en tren, «mientres retayaba pallabres de los periódicos y revistes, y mandar a los amigos a manera de cartes hasta qu'empecé a faelos en casa».[17] Publicó munchos d'ellos, dalgunos en rumanu. Pa ella, los colax son una forma d'escritura por aciu la cual puede sentise el llau material de les pallabres.[12] La estética d'estos poemes asemeyar a la dadaísta; sicasí, como diz la mesma autora, nun tienen nada que ver con ella, pos la intención ye cuntar daqué, nun crear una xirigonza.[17] La densidá de les imáxenes que remembren estos colax ye similar a la qu'atopamos na so prosa. Les coleiciones de poemes-colaxs publicaos hasta la fecha son:

  • Der Wächter nimmt seinen Kamm. Vom Weggehen und Ausscheren , Reinbek 1993.
  • Im Haarknoten wohnt eine Dame, Reinbek 2000. Poesía
  • Esti sau nu esti Ion, Iași 2005 (en rumanu)
  • Die blassen Fierren mit dean Mokkatassen, München [o. a.] 2005.
  • elf Jahre später gegen Abend. 16 colaxs. BUCHENpresse Dresden 2008 (12 exemplares)
  • Vater telefoniert mit dean Fliegen, Hanser Verlag, München 2012

Estilu

editar

L'estilu de Herta Müller ye bien particular. Destaca sobremanera pola gran fuercia evocadora de les pallabres, que llevaron a munchos críticos a calificar el so estilu de prosa poética, na que «el detalle paez mayor que'l tou».[18] La sintaxis de la so prosa ye monótona y vien enfatizada pola repetición de pallabres y otros mecanismos propios de la poesía, como los paralelismos o l'usu de frases elíptiques. En munches ocasiones, nun hai una narración clara, sinón una yuxtaposición d'imáxenes, como amuesa'l siguiente fragmentu del rellatu En tierres baxes:

El llargu senderu cola vide montesa, les uves color tinta cociéndose al sol so la so piel perfino. Preparo pastelitos de sable, esmagayo lladriyos y convertir en pimentón, rallo la piel de les muñeques. Siento l'ardor hasta los güesos. Muñeques de maíz, trences de vainas de panoya entretejidas. La barba del maíz ye fría y aspra al tactu.
Herta Müller, En tierres baxes, Ediciones Siruela, 2009, páx. 26

Pa Herta Müller, la lliteratura ye daqué artificial que se nutre de la realidá y qu'intenta captala, ensin escluyir por ello a los suaños, les lleendes, les supersticiones o la perceición suxetiva de los personaxes:

La lliteratura ye daqué totalmente artificial. Y xustamente pa captar realidaes, ten de ser artificial. […] Yo trabayo con esta artificialidá y naturalmente con cada trucu y con tolos medios pa captar lo más posible d'una frase, una persona, una situación. La mitoloxía, la superstición o lo arcaico son tamién poesía. La superstición ye la poesía de les xentes sencielles y tien tamién daqué de fascinante. D'ende qu'encaxe fácil na lliteratura.
Herta Müller, El faisán rumanu tuvo siempres más cerca de mi que'l faisán alemán[19]

Anque escribe n'alemán, la so escritura ta bien influyida pol rumanu: non tantu pola llingua, sinón más bien pola manera de ver el mundu que tienen los rumanos.

Tengo delles imáxenes d'una mesma cosa por cuenta de que el idioma rumanu ver d'otra manera, y con esa imaxe trabayo. Y yá que quiciabes la imaxe rumana tea más cerca de mi, trabayu más cola imaxe rumana na mio cabeza, anque escriba n'alemán.
El faisán rumanu tuvo siempres más cerca de mi que'l faisán alemán

Otra carauterística del estilu de Herta Müller ye la "autoficción". Los personaxes de les sos obres, como por casu la neña protagonista de En tierres baxes, comparten traces biográfiques cola autora, como ye la medradera nun pueblu de granxeros, vivir con una madre que tuvo en Rusia y con un padre que tuvo na guerra, etc., pero non por ello tenemos de pensar que se trata d'una obra autobiográfica; anque en munches ocasiones los rellatos tán basaos na realidá, nun dexen de ser ficticios. Condición pa la autoficción ye la "perceición inventada", términu acuñáu pola mesma escritora en Der Teufel sitzt im Spiegel. Wie Wahrnehmung sich erfindet. Esti tipu de perceición vien dada pol mieu, que difumina les fronteres ente'l mundu interior y esterior.[20] Un exemplu claru de perceición inventada ver nel siguiente fragmentu de En tierres baxes:

Un día la nuesa vaca cargóme nos sos cuernos y saltó conmigo la acequia. Ellí dexóme cayer sobre una buelga de coche bien fonda y pasó percima de mi. El so caldar chiscáu de cuchu paecía a puntu de rompese. [...] La carne amburóme nos puntos escoriados de les mios rodíes; tuvi mieu de que tanto dolor torgárame siguir viviendo, y coles mesmes sabía que taba viva porque me dolía. Tarrecí que la muerte pudiera entrar en mi por eses rodíes abiertes, y al puntu punxi les palmes de les mios manes sobre les firíes.
En tierres baxes, páx. 34

Premios

editar

Amás del Premiu Nobel, Herta Müller tamién recibió los siguientes premios:

2009: Franz-Werfel-Menschenrechtspreis

2010: Großye Verdienstkreuz mit Stern des Verdienstordens der Bundesrepublik Deutschland Cruz al Méritu de la Orde del Méritu de la República Federal d'Alemaña * 2010: Ehrendoktorwürde de la Seoul Women's University (Korea)


Predecesor:
Jean-Marie Gustave Le Clézio
 
Premiu nobel de lliteratura
2009 		Socesor:
Mario Vargas Llosa

Referencies

editar

Bibliografía

  • Olga García, "Das Puxanza der Macht sieht überall hin". Imáxenes de represión na prosa de Herta Müller . EN: Lliteratura y poder, Bern, Peter Lang 2005. ISBN 5-03910-683-X
  1. ↑ Afirmao en: Internet Movie Database. Identificador IMDb: nm2361801. Data de consulta: 17 ochobre 2015. Llingua de la obra o nome: inglés.
  2. ↑ Afirmao en: LIBRIS. Identificador de Libris: zw9cfksh309wp9x. Data d'espublización: 15 ochobre 2012. Data de consulta: 24 agostu 2018. Editorial: Biblioteca Nacional de Suecia.
  3. ↑ Biblioteca Nacional de Francia. «autoridaes BNF» (francés). Consultáu'l 10 ochobre 2015.
  4. ↑ Afirmao en: Q131243823. Páxina: 7. Editorial: Wienand Verlag. Llingua de la obra o nome: italianu. Data d'espublización: 2010. Autor: German academy Rome Villa Massimo.
  5. ↑ URL de la referencia: https://www.uni-kassel.de/fb02/institute/germanistik/fachgebiete/fg-brueder-grimm-professur/brueder-grimm-professur/1998-herta-mueller.html. Data de consulta: 17 payares 2019.
  6. ↑ URL de la referencia: https://www.cicero-rednerpreis.de/preistraeger.htm. Data de consulta: 28 abril 2019.
  7. ↑ URL de la referencia: https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts/.
  8. ↑ URL de la referencia: http://www.zeit.de/kultur/literatur/2015-06/herta-mueller-heinrich-boell-koeln.
  9. ↑ URL de la referencia: https://www.koenigstein.de/ksn/K%C3%B6nigstein/Aktuell/Presse/2019/M%C3%A4rz/KW%209/Einladung%20zur%20Eugen-Kogon-Preisverleihung/. Data de consulta: 8 marzu 2019.
  10. ↑ 10,0 10,1 "Ich glaube nicht an die Sprache. Herta Müller im Gespräch mit Renata Schmidtkunz". Llibru con CD. Wieser, Klagenfurt, 2009
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 PRIETO, JIMENA A. (2010). Escribir dende'l silenciu. Claves de razón práutica, nᵘ203, páxs. 48-53
  12. ↑ 12,0 12,1 Nobel Prize in Literature 2009 documentary, Herta Müller, http://www.youtube.com/watch?v=25DPgHKVpuU, n'inglés (última visita: 12/05/13)
  13. ↑ 13,0 13,1 "Cada pallabra sabe daqué sobre'l círculu viciosu", en llinia, http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/2009/muller-lecture_sp.pdf (consultáu per última vegada 12/05/13)
  14. ↑ noticia n'alemán, Spitzel in der Sommerakademie, Frankfurter Rundschau (fr-online.de), 23 de xunetu de 2008 (consultáu per última vegada: 12/05/2012)
  15. ↑ La escritora alemana Herta Müller llogra'l Nobel de Lliteratura 2009. elpais.com. 8 d'ochobre de 2009,(consultáu per última vegada: 12/05/2012). https://www.elpais.com/articulo/cultura/escritora/alemana/Herta/Muller/llogra/Nobel/Lliteratura/2009/elpepucul/20091008elpepucul_1/Tes. 
  16. ↑ L'alemana Herta Müller llogra'l Premiu Nobel de Lliteratura editorial=elmundo.es. 8 d'ochobre de 2009(consultáu per última vegada: 12/05/2012). https://www.elmundo.es/elmundo/2009/10/08/cultura/1254999698.html. 
  17. ↑ 17,0 17,1 noticia n'edición en llinia d'Ideal (periódicu rexonal andaluz), publicada'l 12/05/10, https://www.ideal.es/granada/v/20100512/cultura/collage-herta-muller-20100512.html, consultáu 15/05/13
  18. ↑ Cita n'alemán en WAGNER, Carmen. Sprache und Identität. Literaturwissenschaftliche und fachdidaktische Aspekte der Prosa von Herta Müller, Oldenburg: Igel Verlag Wissenschaft, 2002, páx. 37
  19. ↑ AGUILERA, Carlos A. (Traducción de Jorge A. Pomar), entrevista a Herta Müller: “El faisán rumanu tuvo siempres más cerca de mi que'l faisán alemán”, Crítica. Revista cultural de la Universidá Autónoma de Puebla, miércoles, 18 de xunu de 2008, revista en llinia, http://criticabuap.blogspot.com.es/2008/06/herta-mller-el-faisn-rumanu-tuvo-.html (consultáu per última vegada: 12/05/2012)
  20. ↑ Citáu al traviés de REINCKE, Katrin, Presentación de la realidá na obra de Herta Müller, en llinia, http://lateinamerika.phil-fak.uni-koeln.de/fileadmin/sites/aspla/bilder/ip_2011/K_Reincke.pdf (consultáu per última vegada: 12/05/13)


Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Herta_Müller&oldid=4298745»