Idioma amis

Amis ye l'idioma formosano de los Amis (o Ami), un pueblu tribal indíxena que vive a lo llargo de la mariña este de Taiwán (ver aboríxenes taiwaneses). Anguaño ye la llingua formosana más grande, falar dende Hualien nel norte de Taitung nel sur, con otra población cerca del estremu sur de la isla, anque les variedaes del norte considérense llingües separaes.Los servicios gubernamentales nos condaos onde munches persones Amis viven en Taiwán como les estaciones de tren de Hualien y Taitung emiten en Amis xunto al mandarín. Sicasí, pocos Amis menores de 20 años en 1995 falen l'idioma, y nun se sabe cuántos de los 138.000 Amis étnicos son falantes.

Amis Pangcah [paŋt͡saʜ]
Faláu en	Taiwán
Falantes	180,000 (2009)
Familia	Llingües austronesies Llingües formosanes Amis
Estatus oficial
Oficial en	Nengún país
Reguláu por	Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1	nengún
ISO 639-2	`{{{iso2}}}`
ISO 639-3

Dialeutos

Amis ye un grupu de dialeutos. Les variedaes del norte, Sakizaya y Nataoran, son lo suficientemente diverxentes como pa ser clasificaes como llingües separaes. Dientro de Amis puramente dichu, hai dialeutos de Tavalong-Vata'an, Mediu y Sur, esti postreru incluyendo Malan y Hengchun Amis.

Ami
- Amis
  - Fatang
  - Fata'an
- Sakizaya
- Nataoran

Fonoloxía

El siguiente discutiniu toma'l dialeutu central de Amis (Maddieson & Wright).

Consonantes

	Llabial	Dental	Alveolar	Palatal	Velar	Epiglotal	Glotal
Nasales	m	n̪			ŋ
Oclusives y africaes	p	t̪	t͡s		k	ʡ ~ ʢ	ʔ
Fricatives	v	ð̪ ~ ɮ̪	s		(ɣ)	ʜ	h
Vibrante			r
Vibrante simple llateral			ɺ̠
Aproximants	w			j

Les oclusives sordes / p t k ʡ / y l'africada / t͡s / son lliberaos en grupos, de cuenta que cecay "unu" pronúnciase [t͡sᵊt͡saj]; Como ye / s /: sepat "cuatro" ye [sᵊpatʰ]. La oclusiva glotal ye una esceición, frecuentemente nun teniendo soltamiento perceptible en posición final. Les fricatives sonores, / v ɮ ɣ / (estes postreres namái s'atopen en préstamos) tresformar en [f ɬ x] cuando se faen sordes. / ɮ / puede ser interdental o post-dental. Les sibilantes, / t͡s s /, son opcionalmente palatalizadas ([t͡ɕ ɕ]) antes de / i /. / j / nun asocede na posición inicial de la pallabra. / ɺ / ye de cutiu post-alveolar, y na posición final llibérase: [ʡoʡoɺ̠ᵊ] "borrina".

/ ɮ / amuesa una variación dialéutica. En Fengbin, una ciudá nel centru del territoriu Amis, pronúnciase como una fricativa dental central, [ð̪], ente que na ciudá de Kangko, solamente a 15 quilómetros, ye una llateral [ɮ̪]. En Amis del Norte, ye una oclusiva [d̪], que puede ser laxa [ð̪] intervocalicamente. Tamién se diz que les epiglotales tienen distintes pronunciaciones nel norte, pero les descripciones son contradictories. En Amis Central, / ʜ / siempres ye sorda y / ʡ / suel acompañase de vibraciones que suxeren qu'implica una vibrante epiglotal [ʢ]. Edmondson y Elsing informen qu'estos son verdaderes epiglotales primeramente y medialmente, pero na posición de pronunciación final, son epiglotafaríngeos.

Sakizaya, considerada como una llingua separada, oldea una sorda / z / con una sonora / s /.

Na ortografía práutica, / ts / escríbese ⟨c⟩, / j / ⟨y⟩, / ʡ / ⟨'⟩, / ʔ / ⟨^⟩, / ɮ / ⟨d⟩, / ŋ / ⟨ng⟩, y / ʜ / ⟨x⟩.

Vocales

	Anterior	Central	Posterior
i \|\| \|\| o
	(ə̆)
	a

Amis tien trés vocales comunes, / i a o /. A pesar del fechu de qu'una gran cantidá de llatitú dase namái cola necesidá d'estremar trés vocales, les vocales de Amis caltiénense cerca de los sos valores cardinales, anque hai más movimientu de /a/ y /o/ unu escontra l'otru (tendiendo al /o/) Qu'hai nel espaciu de les vocales fronteres (nel rangu /y/).

Una schwa epentética sorda dixebra opcionalmente les sílabes, como se señaló enantes. Sicasí, hai un pequeñu númberu de pallabres onde una schwa curtia (escritu y) pue ser fonémico. Sicasí, nun se conoz nengún contraste qu'arreye a la schwa, y si ye tamién epentéticu, entós Amis tien pallabres ensin vocales fonémicas. Exemplos d'esta y son "malmes" "murniu", pronunciáu [maɺə̆mːə̆s], y "nem" seis, pronunciáu [ʡnə̆m] o [ʡə̆nə̆m].

Referencies

Edmondson, Jerold. «The valves of the throat and their functioning in tone, vocal register, and stress: laryngoscopic case studies». Archiváu dende l'orixinal, el 2012-07-17. Consultáu'l 13 de payares de 2008.
Gils, Rémy, 2010. Parlons amis: Une langue aborigène de Taïwan, Paris, L'Harmattan. ISBN 2-296-11465-2
«The vowels and consonants of Amis — a preliminary phonetic report». Fieldwork Studies of Targeted Languages III (UCLA Working Papers in Phonetics) 91: páxs. 45–65. October 1995.

Sing 'Olam. 2011. 阿美語簡明詞典 / O Citing non pangcah. Taipei: 臺灣族群母語推行委員會. ISBN 9789868693630
Sing 'Olam. 2014. 阿美族語實用語法：增強語法與詞彙 / O Sakafana' to Rayray to Sowal non 'Amis. Taipei: 台灣族群母語推行委員會. ISBN 9789868298606

Referencies

Enllaces esternos

Consulta la edición de Wikipedia n'idioma amis.