Kilauea

Kīlauea (en ḥawaianu: ˈkiːlɔoˈwɛjə) ye un volcán n'escudu hiperactivo en Ḥawai, y el más activu de los cinco volcanes que conformen la islla de Ḥawai; ye tamién xuno de los volcanes más activos de la Tierra. Asitiáu a lo llargo de la mariña sur de la islla, el volcán, con una edá de 300 000 hasta 600 000 años, remaneció del mar hai unos 100 000 años; ye'l segundu volcán más recién formáu pol puntu caliente de Ḥawai y l'actual centru eruptivu de la cadena de montes submarinos Ḥawai-Emperador. Como escarez de prominencia topográfica y porque la so actividá eruptiva coincidió históricamente cola de Mauna Loa, el Kilauea foi equivocadamente consideráu un satéllite del so vecín muncho más grande. Estructuralmente, Kilauea tien unu cume con una caldera grande que se formó apocayá, y dos zones de rotura actives que s'estienden 125 km escontra l'este y 35 km escontra l'oeste respeutivamente, formando una llinia de falla activa, de fondura desconocida, que se mueve verticalmente con un permediu de 2 a 20 mm per añu.

Kilauea
Kīlauea (en)
Situación
País	Estaos Xuníos
Estaos	Ḥawai
Condáu	condáu de Hawaii
Tipu	volcán en escudo (es)
Coordenaes	19°25′16″N 155°17′12″W
Kilauea Kilauea (Océanu Pacíficu)
Kilauea Kilauea (Ḥawai)
Datos
Altitú media	1247 m

La historia eruptiva del Kilauea foi bien llarga y activa; el so nome significa «cuspiendo» o arrobinándose enforma» n'Ḥawaianu, en referencia a los sos frecuentes derramamientos de llava. Los primeros fluxos de llava del volcán remóntense a la etapa de pre escudu submarín, y muestres de les sos fasteres somorguiaes fueron recuperaes por ROV. Otres muestres de llava recuperáronse al traviés de nucleos de perforación. El 90 % del volcán ta cubiertu por roques ígnees con una edá de menos de 1000 años; les roques ígnees más antigües espuestes na superficie tienen una edá de 2100 y 2800 años. La primer erupción documentada del Kilauea produjose en 1823, y dende entós el volcán entró n'erupción en repitíes ocasiones. La mayoría de les erupciones históriques produciéronse nel cume o na zona de rotura suroeste del volcán, y tuvo un calter enllargao y efusivo; sicasí, el rexistru xeolóxicu amuesa que les erupciones esplosives yeren bien comunes na dómina que preciede'l contautu colos europeos, y si reiniciárase l'actividá esplosiva, representaría un peligru muncho más grande para la población. La erupción actual del Kilauea remontase al tres de xineru de 1983, y ye, con muncho, la erupción histórica más llonxeva del volcán y una de les erupciones más llonxeves del mundu; a partir de xineru de 2011, la erupción produció 3,5 km³ de llava y resurdió 123,2 km² de tierra.

L'eleváu estáu d'actividá del Kilauea tien un fuerte impautu sobro la ecoloxía de les sos fasteres, onde la crecedera de plantes de cutiu vese atayáu pola cayida de tefra y derivó de dióxidu d'azufre volcánico, produciendo agües acedes, sobremanera nuna zona greba al sur de la zona de rotura suroeste, conocida como'l desiertu de Kaʻū. Sicasí, la vida montesa espolleta en llugares ensin alteriar del volcán y ye altamente endémicu como resultancia del aisllamientu del Kilauea —y de la islla de Ḥawai— de la masa continental más cercana.

Históricamente, el pueblu ḥawaianu consideró los cinco volcanes de la islla como sagraos, y na mitoloxía Ḥawaiana el cráter Halemaumau del Kilauea yera vistu como'l cuerpu y el llar de Pelé, la diosa acomuñada col fueu, los rayos, el vientu y los volcanes. William Ellis, un misioneru d'Inglaterra, pasó dos selmanes viaxando a lo llargo del volcán y dio'l primer rellatu modernu de Kilauea; dende la so fundación por Thomas Jaggar en 1912, l'Observatoriu Vulcanolóxicu de Ḥawai, que s'atopa en cantu de la caldera del Kilauea, sirvió como la principal entidá d'investigación científica del volcán y la islla polo xeneral. En 1916, el presidente d'Estaos Xuníos Woodrow Wilson robló un proyeutu de llei qu'estableció'l Parque nacional de los Volcanes de Ḥawai, y dende entós el parque convirtióse en Patrimoniu de la Humanidá y un importante destín turísticu qu'atrai a unos 2,6 millones de persones añalmente.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Kilauea.

• Datos: Q188698
• Multimedia: Kīlauea