Lagartera
Esti artículu o seición necesita referencies qu'apaezan nuna publicación acreitada, como revistes especializaes, monografíes, prensa diaria o páxines d'Internet fiables. |
Lagartera ye un conceyu español de la provincia de Toledo, na comunidá autónoma de Castiella-La Mancha. El términu "lagartera" derivar del llatín lacertus, llagartu, col sufixu -aria, indicativu de bayura.[2]
Lagartera | |||
---|---|---|---|
| |||
Alministración | |||
País | España | ||
Autonomía | Castiella-La Mancha | ||
Provincia | provincia de Toledo | ||
Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||
Alcalde de Lagartera | José Vicente Amor Jiménez | ||
Nome oficial | Lagartera (es)[1] | ||
Códigu postal |
45567 | ||
Xeografía | |||
Coordenaes | 39°54′45″N 5°12′08″W / 39.9125°N 5.2022222222222°O | ||
Superficie | 81 km² | ||
Altitú | 389 m | ||
Llenda con | Candeleda, Oropesa, Torrico, Herreruela de Oropesa y La Calzada de Oropesa | ||
Demografía | |||
Población |
1306 hab. (2023) - 683 homes (2019) - 686 muyeres (2019) | ||
Porcentaxe | 0% de provincia de Toledo | ||
Densidá | 16,12 hab/km² | ||
Más información | |||
Estaya horaria | UTC+01:00 | ||
lagartera.es | |||
Xeografía
editarEl conceyu asítiase «á la falda N. d'un cerrito o berrocal abondo pendiente, escabroso, bien estendíu y desigual.».[3] Pertenez a la contorna de la Campana de Oropesa y llinda col términu municipal de Candeleda al norte na provincia d'Ávila, Oropesa al este y sur, Torrico al sur, y Herreruela de Oropesa, La Calzada de Oropesa y la devesa de Villalba, términu segregáu de Oropesa, al oeste, na de Toledo.
Báña-y el Tiétar qu'estrema'l so términu pel norte y en direición d'este a oeste.
Historia
editarLos primeros pobladores de la rexón fueron los vetonos, pueblu perteneciente a la cultura celta, tal como lo demuestra los bracos y les cañaes pal ganáu, que dempués fueron aprovechaes polos romanos pa les sos calzaes. A partir d'equí fuéronse asocediendo una serie de cultures de les cualos, la árabe ye la qu'influyó nes costumes, los ritos y el vocabulariu lagarterano.
Los primeros documentos conocíos de Lagartera como pueblu remontar a principios del sieglu XII cuando, una vegada conquistáu Toledo por Alfonsu VI, los mozárabes empezaron a repoblar el territoriu. Lagartera primeramente foi pos, un asentamientu mozárabe.
Ye bien probable que los sos primeros habitantes vinieren de Toledo y que ello fuera l'orixe del nome “toleíllo” el barriu más antiguu, qu'entá se caltién y que se considera'l nucleu primitivu del pueblu. Tenía ilesia de cultu cristianu (güei sumida) que por pertenecer la llocalidá a la Comunidá de Villa y Tierra d'Ávila pagaba tributu a la catedral d'Ávila, de que la so diócesis dependió hasta 1955 y que se considera la ilesia más antigua de la zona.
Nel sieglu XIV, el rei Enrique II concedió a García Álvarez de Toledo la villa de Oropesa y les sos aldegues, ente les que s'atopaba Lagartera, como compensa pola entrega de Toledo.
En 1512 el segundu conde de Oropesa, Francisco Álvarez de Toledo y Pacheco, mandó construyir los pórticos norte y sur de la ilesia actual.
En 1642 el séptimu conde de Oropesa, Duarte Fernando Álvarez de Toledo, que les sos arques pasaben por dificultaes económiques, y apremiáu pol rei Felipe IV (al cual debía 180 000 ducaos), concede, en cuenta de una gran suma de dineru, la independencia a Lagartera, dándo-y rangu de Villa y dotándo-y de xurisdicción y xusticia propies.
A mediaos del sieglu XIX tenía 498 cases y el presupuestu municipal xubía a 25 636 reales, de los cualos 3300 yeren pa pagar al secretariu.[3]
Alministración
editarLlexislatura | Nome | Partíu |
---|---|---|
1979-1983 | Rufino Santillana Otero | PSOE |
1983-1987 | Máximo Santillana Garía | PSOE |
1987-1991 | Benjamín Otero Corrochano | PSOE |
1991-1995 | Benjamín Otero Corrochano | PSOE |
1995-1999 | Benjamín Otero Corrochano | PSOE |
1999-2003 | Manuel García Lozano | PSOE |
2003-2007 | Lorenzo Lozano Bermejo | PSOE |
2007-2011 | Lorenzo Lozano Bermejo | PSOE |
2011-2015 | José Vicente Amor Jiménez | PP |
2015-2019 | José Vicente Amor Jiménez | PP |
2019-2023 | n/d | n/d |
2023- | n/d | n/d |
Demografía
editarNa siguiente tabla amuésase la evolución del númberu d'habitantes ente 1996 y 2006 según datos del INE.
1996 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1939 | 1891 | 1870 | 1839 | 1813 | 1762 | 1701 | 1652 | 1621 | 1556 | 1546 | 1558 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(Fonte: INE [Consultar]) |
NOTA: La cifra de 1996 ta referida a 1 de mayu y el restu a 1 de xineru.
Gráfica d'evolución demográfica de Lagartera ente 1900 y 2006 |
Fonte Institutu Nacional d'Estadística d'España - Ellaboración gráfica por Wikipedia |
Economía
editarL'espíritu viaxeru del pueblu remontar al sieglu XVII, cuando los lagarteranos empezaron a exercer d'arrieros vendiendo por toa España paños angostos iguaos nos sos propios telares. De la mesma traíen platos de cerámica p'afatar los portales de les sos cases, convirtiéndoles asina en verdaderos museos. Estos telares referíos caltuviéronse activos hasta mediaos del sieglu XIX.
L'actividá comercial de los sos bordaos artesanales empezó a principios del sieglu XX y anguaño, la mayor parte de la economía del pueblu basar nesta actividá.
Persones destacaes
editar- Fray Juan de los Ánxeles: escritor.
- Marcial Moreno Pascual: pintor.
- Julián García Sánchez: historiador.
Patrimoniu
editar- Ilesia parroquial d'El Salvador.
Carauterizada por el so estilu góticu tardíu y pola incorporación d'elementos barrocos nos sieglos XVII y XVIII. Tien tres naves con cruceru y ábside planu, y un coru. Nes contornes del pueblu y como amuesa del estilu popular, llevántase la ermita de los Santos Mártires, de planta rectangular y una sola nave cubierta a dos agües. Carauterizar por tar construyida con apareyu toledanu y mampostería nel hastial.
- Ermita de los Santos Mártires.
- Muséu Municipal Marcial Moreno Pascual.
Nél puédese almirar la reconstrucción d'una casa tradicional lagarterana, 50 dibuxos y 33 oleos del célebre pintor lagarterano que da nome al Muséu y una interesante muestra del bordáu popular que se conoz como "llabores de Lagartera", ente les que sobresal el típicu traxe lagarterano, que con tanto primor, esuberancia y delicadeza exhiben les moces del pueblu n'ocasiones de fiestes, procesiones y bodes.
- Ermita de Santa Ana. En ruines, que fizo les funciones de capiya del antiguu Campusantu.
- Cases Consistoriales.
- Calvariu de Cruces.
- Colexu de les Monxes.
- Ponte Grande.
- Plaza de la Corredera de los Toros y la Estatua de los Lagarteranos.
Cultura
editar- Fiesta del Corpus Christi: foi declaráu Fiesta d'Interés Turísticu Rexonal el 8 de marzu de 2007. Nesta fiesta afaten y decoren les cais, ya instalen altares, onde destaquen especialmente los ricos bordaos carauterísticos d'esta llocalidá.
- Zarzuela de Jacinto Guerrero llamada " El güéspede del sevillanu", de principios de sieglu melodiza coles costumes de Lagartera faciendo entá más conocida a la llocalidá.
Bordáu o llabores de Lagartera
editarConozse la esistencia d'un taller de labranderas propiedá de Catalina Fernández Lozano nel barriu Lagarterano de Toledillo nel sieglu XVI. Julián García Sánchez, asítiase en 1540 y a la labrandera Juana Martínez, muyer de Benito Martín Vallina en 1520.
Les teles que tradicionalmente viniéronse utilizando pa la realización de los bordaos fueron llinos de factura casera una y bones toles cases teníen telares d'usu cotidianu. L'anchor de la tela yera la midida del telar, por eso frecuentemente atópense con agregos que magistralmente xunen les lagarteranas con "randas", "espiguilla" o "puntu de escapulariu"; les demás cordures azorronar con bordaos sobrepuestos. El llinu utilizar pa la indumentaria y ropa de llar, anguaño sustituyóse por tela de filo de fábrica y en dellos casos acrílicos. La hebra polo xeneral yera de llana o estambre en color natural y dempués tiñíu, pero tamién s'utilizaba enforma la seda, sobremanera pa bordar les cintes de los galones que componen la indumentaria femenina. Güei los filos tamién vienen de la industria con una gama de colores muncho más amplia.
Los exemplares calteníos de bordaos lagarteranos, dellos fechaos nel sieglu XV, tán formaos por greques bordaes y franxes de deshilado.
El traxe típicu de Lagartera
editarYe un traxe qu'usaben les lagarteranas pa la so vida cotidiana. El pintor Joaquín Sorolla en 1912 pintó dos cuadros nesta llocalidá: Tipos de Lagartera y Boda Lagarterana, allugaos nel Muséu Sorolla de Madrid, pero que tamién fueron espuestos nel Muséu de Nueva York.
Esisten dellos traxes según por que se use: el traxe de galón o “colorao” usar pa les grandes fiestes o acompañamientu de bodes; pel branu utilizábase con camisa de ras y pañuelu blancu a la cabeza. Pel hibiernu con xugón y pañuelu d'oru.
El traxe de trapillo o domingueru usar con pañuelu de “ramoseda” pel branu y de pañu pel hibiernu.
Traxe de noviu/al más ricu, tantu polos numberosos "guardapieses" como polos “londres” ye'l de novia.
El traxe d'home lleva chamarreta pel branu y sayu pel hibiernu. El de noviu'l camisón esta profusamente bordáu y acompáñase de capa castellana.
Fiestes
editar- Corpus Christi en Lagartera
- Primer fin de selmana d'agostu: El Salvador
- Primer domingu d'ochobre: el Rosariu.
Referencies
editar- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ Celdrán, Pancracio (2006). Diccionario de topónimos españoles y sus gentilicios. Espasa. ISBN 84-670-0146-1.
- ↑ 3,0 3,1 Madoz, Pascual (Madrid, 1846-1850). Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar. Establecimientu tipográficu de P. Madoz y L. Sagasti. Volume X, páx. 19.
Enllaces esternos
editar- Sitiu web oficial (en castellanu)