Llingües jirajaranas
Les llingües jirajaranas o jirajiranas son un grupu de llingües estinguíes que se falaben nel oeste de Venezuela, nes rexones de Falcón y Lara. Créese que toles llingües escastar a principios del sieglu XX.[1]
Llingües jirajaranas | ||
|---|---|---|
| Distribución xeográfica | Falcón, Lara | |
| Países |
 Venezuela | |
| Falantes | Estinguíes | |
| Códigu Glottolog | jira1235 | |
| Ver tamién Idioma - Families - Clasificación de llingües | ||
| [editar datos en Wikidata] | ||
Clasificación editar
Les llingües jirajara considérase un grupu de llingües casi-aisllaes. Adelaar y Muysken señalen qu'esisten ciertes similaridades léxiques coles llingües timote-cuica y similaridades tipolóxiques coles llingües chibchas, pero la escasez de datos torga dar por válidu cualesquier parentescu.[1] Jahn, ente otros, suxurió una rellación ente les llingües jirajaranas y les llingües betoi, principalmente pola similaridad de los etnónimos.[2] Greenberg and Ruhlen clasifiquen a les llingües jirajaranas como parte d'una hipotética familia paezana, xunto coles llingües betoi, el idioma paez, les llingües barbacoanes y otros.[3]
Llingües de la familia editar
A partir de la documentación esistente, identificáronse tres llingües como claramente miembros de la familia jirajara:[1]
- Jirajara, faláu nel estáu de Falcón
- Ayomán, falada na aldega de Siquisique nel estáu de Lara
- Gayón, falada na nacencia del ríu Tocuyo nel estáu de Lara
Loukotka inclúi cuatro llingües más na familia pa les que nun esiste documentación[4] polo que'l so adscripción a la familia ye puramente especulativa:
- Coyone, faláu na nacencia del ríu Portuguesa nel estáu de Portuguesa.
- Cuiba, faláu na ciudá d'Aricagua.
- Atatura, faláu ente los ríos Rocono y Tucupido.
- Aticari, faláu a lo llargo del ríu Tocuyo.
Descripción llingüística editar
A partir de la escasa documentación esistente, pueden reconstruyise un númberu llindáu de carauterístiques tipolóxiques:[5]
- 1. orde VO n'oraciones transitives
- apasi mamán (Jirajara)
- 1ª.cortar 1ªPOS.mano :'Corto la mio
mano'
- 2. El suxetu preciede al verbu
- depamilia
buratá (Ayomán)
- la.familia ye.bona :'La familia ye bona'.
- 3. El posesor preciede al oxetu teníu
- shpashiú
yemún(Ayomán)
- arcu 3ªPOS.cuerda :'la cuerda del
arcu'
- 4. Los axetivos siguen a los nomes que califiquen
- pok diú (Jirajara)
- monte grande :'el
monte altu'
- 5. Los numberales precieden a los nomes que cuantifican
- boque soó (Ayomán)
- unu pitu :'un
pitu'
- 6. Usu de postposicionesen llugar de preposiciones
- angüi fru-ye (Jirajara)
- 1ª.dir Siquisique-a :'(yo)
voi a Siquisique.'
Comparanza léxica editar
La siguiente llista ufierta dellos cognados en llingües jirajararas:[2]
| GLOSA | Ayomán | Gayón | Jirajara |
|---|---|---|---|
| fueu | dug | dut, idú | dueg |
| pie | a-sengán | segué | angán |
| pita | degaró | digaró | degaró |
| casa | gagap | hiyás | gagap |
| culiebra | huhí, jují | jují | túb |
| sol | iñ | yivat | yuaú |
Referencies editar
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Adelaar, Willem F. H.; Pieter C. Muysken (2004). The Languages of the Andes. Cambridge: Cambridge University Press, páx. 129-30. ISBN 052136275X.
- ↑ 2,0 2,1 Jahn, Alfredo (1973). Los Aboríxenes del Occidente de Venezuela (en castellanu). Caracas: Monte Avila Editores, C.A..
- ↑ An Amerind Etymological Dictionary (12 edición), Dept. of Anthropological Sciences Stanford University, 4 de setiembre de 2007, http://www.merrittruhlen.com/files/AED5.pdf, consultáu'l 27 de xunu de 2008
- ↑ Loukotka, Čestmír (1968). Classification of South American Indian Languages. Los Angeles: UCLA Latin American Center, páx. 254-5.
- ↑ Costenla Umaña, Adolfo (mayu de 1991). Les Llingües del Área Entemedia: Introducción al so Estudiu Areal (en castellanu). San José: Editorial de la Universidá de Costa Rica, páx. 56-8. ISBN 9977-67-158-3.
Ver tamién editar
- Jirajara, etnia.
Datos: Q3028651
