Idioma malgax

El malgax o malgaxe^[1] (autoglotónimu malagasy) ye la llingua malayu-polinesia falada pola práutica totalidá de la población de Madagascar. En dichu país la llingua malgax ta considerada la llingua nacional, pero comparte la condición de llingua oficial col francés, que sigue siendo la llingua principal nos medios escritos y na educación. Esisten tamién dalgunos falantes de malgax na islla francesa de Mayotte y en comunidaes orixinaries de Madagascar asitiaes en Reunión, Comores y otros países.

Malgax/malgaxe Malagasy
Faláu en	Madagascar Comores Reunión, (Islla de Francia) Mayotte, (Islla de Francia)
Falantes	20 millones aprox.
Familia	Austronesiu Malayu-polinesiu Borneano L. Barito
Estatus oficial
Oficial en	Madagascar
Reguláu por	Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1	`mg`
ISO 639-2	`mlg`
ISO 639-3	`mlg`
Estensión del malgax/malgaxe

Descripción llingüística

Clasificación

El malgax pertenez al grupu de llingües borneanas que de la mesma pertenez a la familia austronesia. La llingua más similar al malgax ye'l ma'anyan, falada nel sur de Borneo. El fechu aparentemente paradóxicu de que la llingua de Madagascar seya d'orixe malayu-polinesiu deber a que los primeros pobladores de Madagascar llegaron a la islla per mar dend'Indonesia, llevando ellí la so llingua y la so cultura.

Fonoloxía

Les pallabres malgaxes acentuar polo xeneral na penúltima sílaba, salvo aquelles acabaes en "ka", "tra" o "na", que s'acentúen na antepenúltima sílaba. Les vocales átones son de cutiu elididas, polo que malagasy suena de manera similar a la trescripción francesa "malgax". El malgax tien namái cuatro sonidos vocálicos, correspondientes a les vocales /a/, /y/, /i/ y /o/ del castellán. Nun esiste, poro, el soníu /o/.

Escritura

L'idioma malgax tien una lliteratura escrita que se remonta probablemente al sieglu XV. Cuando los franceses establecer en Fort-Dauphin nel sieglu XVII, atopar con un alfabetu arábigu-malgax n'usu, conocíu como alfabetu Sorabe (lliteralmente, "escritura de gran tamañu", lo que plantegó una hipótesis sobre la esistencia d'otru tipu d'alfabetu anterior, en calteres más pequeños, que se cree que yera d'orixe indiu, como'l llargamente utilizáu nel sureste d'Asia).

El manuscritu más antiguu conocíu n'alfabetu Sora-be ye un pequeñu vocabulariu malgax-holandés del sieglu XVII, publicáu per primer vegada en 1908 por Gabriel Ferrand^[2] anque l'alfabetu paez introducise na zona sureste de Madagascar a partir del sieglu XV.^[3] Radama I, el primer representante alfabetizado de la monarquía merina unificadora del reinu de Madagascar nel sieglu XIX, anque llargamente tratáu na tradición arábigu-malgax,^[4] optó pola alfabetización en calteres llatinos y convidó a los protestantes de la Sociedá Misionera de Londres por que fundaren escueles ya ilesies.

La ortografía actual malgax nun utiliza toles lletres del alfabetu llatín. Ente les vocales, namái esisten cuatro: a, y, i, o. Esta postrera pronúnciase como la "o" castellana, ente que la lletra "o" nun s'utiliza. Tampoco s'utilicen les consonantes "c", "q", "w" y "x".

Gramática

El malgax ye una de les poques llingües del mundu na que les oraciones siguen l'orde "verbu + oxeto + suxetu" (VOS).

Léxicu

Xunto cola so base léxica malayu-polinesia, el malgax cuenta con munches pallabres d'orixe bantú, cuantimás del suaḥili, debíes a la inmigración en sieglos pasaos de falantes d'estes llingües, según a los contactos comerciales cola mariña oriental d'África. Estos contactos comerciales son tamién la causa de la esistencia de munches pallabres d'orixe árabe.

En dómina contemporánea l'idioma tomó munches pallabres del francés y, nos últimos años, tamién del inglés.

Aspeutos sociollingüísticos

Distribución xeográfica

El malgax falar en tola islla de Madagascar. Na islla de Mayotte hai 39.000 falantes del dialeutu bushi. Tamién esisten pequeños grupos de falantes, en comunidaes d'orixe malgax, na islla de la Reunión y nes Comores.

Oficialidá

El malgax ye cooficial col francés en Madagascar. A pesar de la so condición de llingua nacional, el francés sigue siendo la llingua principal nos medios escritos de les élites.

Dialeutoloxía

Esisten distintes clasificaciones dialeutales. Una clasificación estrema once dialeutos principales del malgax, el bushi, faláu en Mayotte, y otros diez na islla de Madagascar: el merina, faláu nel pandu del interior, antankarana, bara, betsimisaraka septentrional, betsimisarana meridional, masikoro, sakalava, tandroy-mahafaly, tanosy y tsimihety.

En realidá, la intelixibilidá mutua ente les distintes formes dialeutales ye acutada, polo que se puede tamién considerar al malgax como un grupu de llingües rellacionaes, más que como una única llingua. Nesti sentíu, la situación del malgax ye similar a la de llingües como'l chinu o'l euskera, consideraes como llingües úniques por cuestiones d'identidá cultural y contigüidad xeográfica, a pesar de les enormes diferencies qu'amuesen les sos "dialeutos".

Los dialeutos del malgahce puédense arrexuntes en dos árees principales: malgax oriental, qu'inclúi al merina (la variedá na que se basa'l malgax estándar) y el malgax occidental una de que les sos variedaes principales ye'l Sakalava. Estos dos grupos tán dixebraos por una isoglosa qu'escurre a lo llargo del escayu de la islla, teniendo'l sur variedaes occidentales y teniendo el pandu central y la mayor parte del norte (dexando a un llau la punta estrema) variedaes orientales. Ethnologue estrema una docena de variedaes malgaxes como llingües distintes. Tienen un 70% de similaridad léxica col dialeutu merina nel que se basa la llingua oficial.

Variaciones rexonales

Los dos bloques dialeutales principales (oriental y occidental) pueden estremase fácilmente por numberoses carauterístiques fonolóxiques. El sakalava perdió les consonantes finales, ente que la merina añadió una vocal sorda [ə̥]:

*taŋan 'mano' > sakalava [ˈtaŋa], merina [ˈtananə̥]

La *-t final convirtióse en -[tse] nun bloque dialeutal y en -[ʈʂə̥] nel otru:

*kulit 'piel' > sakalava [ˈhulitse], merina [ˈhudiʈʂə̥]

El sakalava retién les secuencies primixenies *li y *ti, ente qu'en merina estes dieron llugar a [di] (como en huditra 'piell' más arriba) y [tsi]:

*putiq 'blancu' > sakalava [ˈfuti], merina [ˈfutsi]

Sicasí, estos últimos cambeos empezaron yá en Borneo primero que los malgaxes llegaren a Madagascar.

Ver tamién

Llistáu d'idiomes.

Referencies

↑ Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: malgaxe
↑ Ferrand, Gabriel (1908). "Un vocabulaire malgax-hollandais." Bijdragen tot de taal-, land- en volkenkunde van Nederlandsch Indië 61.673-677. El manuscritu ta güei na "Coleición Arábigu-Malgax" de la Biblioteca Nacional de Francia.
↑ Ferrand, Gabriel (1905). Les migrations musulmanes et juives à Madagascar. París: Revue de l'histoire des religions.
↑ Berthier, H.J. (1934). De l'usage de l'arabico-malgax en Imérina au début du XIXe siècle: le cahier d'écriture de Radama Ier. Antananarivu.

Bibliografía

La Carta de Colón (Ny Taratasin'i Colomb). Traductora: Jeanne Esther Rasoamalala, profesora d'Enseñanza Media pola Escuela Normal de Tananarive y diplomada n'Estudios Hispánicos pola Universidá Central de Barcelona. Ed., introduc., transcrip. y notes de Juan José Antequera Luengo (Sevilla, Facediciones, 2008).

Enllaces esternos

Consulta la edición de Wikipedia n'idioma malgax.
Ethnologue.com Esquema de los once formes principales del malgax, con enllaces a artículos sobre caúna d'elles.
Cursu de malgax Archiváu 2018-01-07 en Wayback Machine (en francés)

[1] Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: malgaxe

[2] Ferrand, Gabriel (1908). "Un vocabulaire malgax-hollandais." Bijdragen tot de taal-, land- en volkenkunde van Nederlandsch Indië 61.673-677. El manuscritu ta güei na "Coleición Arábigu-Malgax" de la Biblioteca Nacional de Francia.

[3] Ferrand, Gabriel (1905). Les migrations musulmanes et juives à Madagascar. París: Revue de l'histoire des religions.

[4] Berthier, H.J. (1934). De l'usage de l'arabico-malgax en Imérina au début du XIXe siècle: le cahier d'écriture de Radama Ier. Antananarivu.

[1]

[2]

[3]

[4]