Plaza de la Escandalera
La Plaza de la Escandalera ye una plaza asitiada na localidá d'Uviéu, Principáu d'Asturies, España. Ta allugada ente'l centru históricu y el centru comercial de la ciudá lo que-y fai ser un llugar bien transitáu.
| Plaza de la Escandalera | |
|---|---|
| plaza | |
 | |
| Llocalización | |
| País |  España |
| Autonomía |  Principáu d'Asturies |
| Provincia | provincia d'Asturies |
| Conceyu |  Uviéu |
| Parroquia | Uviéu |
| Ciudá | Uviéu |
| Coordenaes | 43°21′44″N 5°50′52″W / 43.362133°N 5.847869°O |
  Plaza de la Escandalera Plaza de la Escandalera (Asturies) | |
 | |
Allugamientu
editarLa plaza ye de forma rectangular, llindada nel so llau oeste pol Paséu de los Álamos y la cai de Uría, que cuerren paraleles, y el Campu de San Francisco. Desagüen nesti llau les cais Fruela y del Marqués de Santa Cruz na so esquina sur y continua la cai de Uría pela esquina norte. Nel llau esti salen nesa mesma dirección les cais de San Francisco na esquina sur y d'Argüelles y, tangencialmente, la de Pelayo na esquina norte.
Denominaciones
editarLa plaza llevó en distintes dómines los nomes de 27 de marzu, Xeneral Ordóñez, República, Generalísimo y Escandalera, y tratóse de da-y tamién los d'Independencia, Xunta Xeneral y Plaza de los Héroes Noval y Ordóñez.
La denominación d'Escandalera, impuesta pol usu pero que nunca fuera aprobada oficialmente, nun #empezar a sonar hasta fines del sieglu XIX, y ello ye por cuenta de que la palabra Escandalera alude a cencielles a los violentos discutinios que, nel senu de la corporación municipal, na prensa y nel pueblu, produciéronse por cuenta de la alliniación que pensaba dase a la primer casa construyida na esquina de les cais de San Francisco y Fruela. Como la palabra foi rápido aceptada pol usu, a pesar del fútil motivu que la anició, tendió a #acomuñar el nome a la gran manifestación que naquella plaza concentróse'l 27 de marzu de 1881 contra los proyectos de trazáu del ferrocarril del Puertu de Payares, que se consideraben perxudiciales para los intereses d'Asturies. Pero dicha manifestación, anque grande ya importante, nada tuvo d'escandalosa porque representaba la unánime opinión d'Asturies. Ayudó a que indebidamente considerárase la manifestación del 27 de marzu de 1881 como causa de la palabra Escandalera, el fechu de que, al poco de producise, el Conceyu d'Uviéu alcordara da-y a esta plaza esti nome.
El 20 d'ochobre de 1911, alcordó'l Conceyu dedica-y una cai al Xeneral Salvador Díaz-Ordóñez, muertu na guerra de Marruecos en 1911. A partir d'entós, pensóse delles vegaes en llevantar nesta plaza'l monumentu o monumentos al cabu Luis Noval Ferrao y al Xeneral Ordóñez, y dende aquel añu, ensin dexar de ser llamada Escandalera, empezó a conocese nel ambiente oficial indistintamente polos nomes de 27 de marzu o Xeneral Ordóñez. En sesión de 8 de mayu de 1924 señalóse definitivamente la plaza 27 de marzu para ser denominada del Xeneral Ordóñez.
Al poco de proclamase la II República, recibió la Escandalera oficialmente'l nome del nuevu réxime, nome que se caltuvo hasta que'l 11 de febreru de 1937 foi sustituyíu pol de Plaza del Generalísimo que caltuvo hasta'l 29 de xunu de 1979 en que'l plenu municipal alcordó reconocer oficialmente per primer vegada'l nome d'Escandalera, col que popularmente siempres foi conocida esta plaza.
Tamién se pretendió rellacionar el nome d'Escandalera con un supuestu mercáu d'escanda. Tal hipótesis, de recién invención, ta siendo aceptada cola mesma llixereza con que paez ser concebida. Aquella parte del Campu San Francisco, de Santa María Madalena del Campu, enxamás se llamó Escandalera hasta'l referíu escándalu producíu pola alliniación d'una casa. N'Uviéu esistía un mercáu d'escanda, pero esti tenía llugar en Plaza del Fontán. Ellí ye onde les Ordenances Municipales de 1814 dispunxeron que se punxeren los que vienden escanda, trigu y cebada. Los Autos de bon gobiernu y policía, de 1791, yá ordenaben que tolos granos habríen de vendese na plaza del Fontán nes portalaes de la cera que mira al Oriente y el so inmediación. Cuando entá faltaben sieglos por que El Fontán urbanizárase, Santa María del Campu tampoco tenía'l mercáu de ceberes, sinón el de cestos, escudielles, morteros y otros oxetos de madera que señalaben les Ordenances de 1274, que, entá más, cuando disponen que nenguna sebarsera non conpre escanda fora de la villa, reconocen que'l mercáu d'esta cebera tenía'l so llugar dientro de la villa o ciudá cercada y non fora d'ella como entós taba la moderna Escandalera.
Historia
editarA mediaos del sieglu XIX yera a cencielles la zona más próxima del Campu de San Francisco, ensin otres llendes concretes que la ilesia d'aquel nome nel llugar del actual Palaciu de la Xunta del Principáu, la Cárcel-Galera na esquina del Campu de la llana, actual cai Argüelles, y la ermita de la Madalena del Campu, aproximao frente al edificiu de Cajastur. L'apertura de la cai Uría, en 1874, Fruela (1880) y Marqués de Santa Cruz (1889), la construcción del Teatru Campoamor (1892) y del Palaciu de la Diputación (1910), fueron dándo-y una configuración asemeyada a l'actual, pos anque, de primeres, tuvo previstu taponar cola plaza la directa continuidá de la cai Uría cola de Fruela, el proyectu nun se llevó a efectu. La Cárcel-Galera, prisión femenina,vieya y esgonciada, amosó los sos restos tol primer cuartu del sieglu XX. Tenía nel frontón que remataba'l cuerpu alto esta inscripción: "Para reclusión y corrección de muyeres, el ilustrísimo señor obispu Pisador, fabricó'l pisu baxu, añu 1776. La Real Asociación de Caridá l'altu, 1832". La correspondiente llábana #caltener nel Muséu Arqueolóxicu d'Asturies.
Múltiples fueron los nomes propuestos pa esta plaza, y múltiples tamién les obres que fueron modificando'l so aspeutu al traviés de los años. Hasta 1890 caltuvo la Escandalera trabaos árboles, como un cachu, que yera, separáu del Campu San Francisco. Escontra l'ángulu más próximu a les cais de Pelayo y d'Argüelles esistió una fonte col mitolóxicu nome de "La Mariblanca". Tal fonte foi, bien probablemente, el precedente de la qu'enforma tiempu dempués conoceríase como "Cañu de la Galera". Mientres enforma tiempu, el terrén de la plaza foi casi horizontal, tenía'l nivel de la inmediata cai Uría y nel so cantu inferior baxaba en terremplén escontra la Galera. La explanación debió de faese a fines del sieglu XIX, pos en 1901 foi asitiáu nel ángulu Norte de la plaza, yá con rasante asemeyada a l'actual, el tresformador eléctricu que se llamó "chicolatera", desque foi instaláu hasta qu'en 1955 pudo ser suprimíu. En 1906 alcordóse treslladar a esta plaza la Fuentona del Bombé, y anque l'alcuerdu nun se llevó a efectu, el 25 de xunu de 1909 volvió tratase de emplazar ellí una fonte; nel so centru pensaba asitiase la fina estatua de Neptuno, güei sumida del Campu de San Francisco nel que s'esibía a mediaos del sieglu XX, pero depués propúnxose sustituyir el dios pol inxenieru Schulz, y a la fin nengunu de los dos proyectos viose realizáu. El 10 de marzu de 1911 aprobóse pavimentar de formigón toa la plaza, dexando nel centru un espaciu pa la estatua al cabu Noval, Luis Noval y Ferrao, estatua que nunca llegaría a alzase, como tampoco'l monumentu al Xeneral Ordóñez (1911), nin el qu'a la Sociedá de Naciones pensó tamién llevantase ellí en 1918. Pero llevóse a efectu la pavimentación na forma alcordada, y ese foi l'orixe de la "tarta" o jardinillo circular que la plaza caltuvo mientres trenta años hasta que se construyeron los servicios hixénicos sumíos cola reforma llevada a cabu en 1955. Esta reforma esanició amás los árboles que faíen la plaza un tanto atopadiza, pero tamién fixo sumir les columnes, los quioscos y el tresformador que lu enfeaben.
Edificios
editar- Casa Conde. Ocupa na so totalidá'l llau norte de la plaza con fachaes, amás, a les cais Uría y Pelayo. Foi proyectada en 1904 pol arquiteutu Juan Miguel de la Guardia nun estilu eclécticu d'inspiración francesa, como puede reparase na so cubierta en mansarda y cúpules sobro rotondas nes esquines.[1]
- Casa del Termómetru. Ta asitiada na esquina ente les cais Fruela y San Francisco. Proyectada pol arquiteutu Vidal Saiz Eres en 1936 nun estilu vanguardista funcionalista. Los avatares de la Guerra Civil torgaron realizar el proyectu hasta 1944. La esquina aguda del edificiu caracterízase por una cristalera corrida a lo llargo de tol edificiu lo que-y da l'aspeutu d'un termómetru, pallabra pola que ye popularmente conocíu.[2]
- Edificiu de la Caxa d'Aforros d'Asturies. Ocupa la mayor parte del llau esti de la plaza. Pol so altor y pimpana presencia apodera tola plaza. Foi construyíu na década de 1960. Ye la sede central de la Caxa d'Aforros d'Asturies.
- Edificiu de la Tesorería de la Seguridá Social. Inmueble de 1922, obra del arquiteutu Manuel del Bustu ya incluyíu nel catálogu Urbanísticu del Conceyu d'Uviéu. Ye la sede central de la Seguridá Social.
- Sede de la Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies. Tratase d'un edificiu que nun ta asitiáu puramente na mesma plaza sinón que s'atopa na esquina suroeste, na confluencia de les cais Marqués de Santa Cruz y Fruela col Paséu de los Álamos. Sicasí esti allugamientu, l'edificiu atrai la so atención a los qu'apuerten a la plaza dende la cai Argüelles, la cai Pelayo, la cai Uría y el mesmu Paséu de los Álamos. Nel so orixe el Palaciu foi un edificiu amestáu a la hestoria urbana de la capital y siempres del poder d'Asturies. Foi construyíu para Palaciu de la Diputación ya inauguráu en 1910. L'arquiteutu provincial Nicolás García de Rivero entamó y dirixó les obres.[3]
Referencies
editar- ↑ Álvarez Quintana, Covadonga (1996). Barón Thaidigsmann, Javier (ed.): El Arte en Asturias. Editorial Prensa Asturiana. ISBN 84-87730-98-1.
- ↑ Álvarez Quintana, Covadonga (1996). Barón Thaidigsmann, Javier (ed.): El Arte en Asturias. Editorial Prensa Asturiana. ISBN 84-87730-98-1.
- ↑ «El palacio - Junta General del Principado de Asturias» (castellanu). www.jgpa.es. Consultáu'l 15 d'abril de 2018.
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Plaza de la Escandalera.
Datos: Q6080188- Multimedia: Plaza de la Escandalera, Oviedo
