Proto-nahua
El proto-nahua ye la protollingua hipotéticamente reconstruyida, descendiente del proto-yuto-nahua (tamién designáu proto uto-azteca y embrivíu pUA en trabayos descriptivos), que ye l'ancestru común a partir del cual desenvolviéronse les modernes llingües nahuas. Orixinalmente yera llamada “proto-aztecan” polos llingüistes norteamericanos pero al demostrase col tiempu que'l términu “azteca” ye incorreutu pa referise tanto a la llingua como la cultura, foi camudáu a “nahua”.
 | |
|---|---|
| Faláu en | centro de Mesoamérica, anguaño  Méxicu
|
| Rexón | W. y centru de Méxicu |
| Familia | Yuto-nahua Yuto-nahua meridional |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Nengún país |
| Reguláu por | Nun ta reguláu |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | nengún |
| ISO 639-2 | |
| ISO 639-3 | |
Llugar d'orixe
editarEsiste ciertu discutiniu sobre'l periodu históricu y el llugar en que se desenvuelve la llingua proto-nahua. Polo xeneral, acéptase la idea plantegada poles fontes etnohistóricas nahuas que describen migraciones escontra'l sur de falantes de náhuatl, que combináu colos allugamientos de tolos demás idiomes yuto-nahuas que s'atopen al norte, poro, tradicionalmente consideróse que'l so llugar d'orixe atopar al norte de la so zona actual d'estensión. Les fontes del periodu colonial describen dos bloques dialeutales distintos el náhuatl clásicu, variedá de náhuatl central, que foi'l dialeutu de prestíu[1] y el náhuatl de Guadalaxara, que xeográficamente sería más cercanu al área d'orixe de la llingua[2] y descritu tamién dende la dómina colonial.[3]
Una hipótesis alternativa propuesta por Jane Hill considera al proto-náhuatl como surdíu dientro de Mesoamérica, y los nahuas como los únicos restos d'una migración escontra'l norte a gran escala.
Descripción llingüística
editarFonoloxía
editarDalgunos de los cambeos fonolóxicos compartíos por toles llingües nahuas son:
|
Dakin apurre'l siguiente cuadru de correspondencies fonétiques múltiples pa les consonantes, condicionaes pol contestu fonolóxicu:
| Proto-yuto-nahua | *p | *t | *k | *kʷ | *ʔ | *c | *s | *h | *m | *n | *l | *w | *y |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Proto-nahua | *p, Ø | *t, *ƛ, *č, *c, *l | *k | *kʷ, *w | Ø | *c, *č | *s, *š | *h | *m, *n | *n, *m | *l | *w | *y, *š, *l, *s |
Nel cuadru anterior usóse l'Alfabetu fonéticu americanista. Pa les vocales la mesma autora apurre les siguientes correspondencies:
| Proto-yuto-nahua | *i | *ī | *a | *ā | *o | *ō | *o | *ū | * |
* |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Proto-nahua | *i | *ī | *a, *ə | *ā | *o | *ō | * |
* |
*ə | *ē |
| Náhuatl | i | ī | a, y | ā | o | ō | i | i? | y | ē |
| Pochuteco | i | i | o, y | a | o | o | ə > y, o |
y, o | y |
onde les vocales marcaes con un macrón representen les vocales llargues.
Morfoloxía
editarAcordies cola evidencia disponible, el proto-nahua sería una llingua aglutinante, onde les pallabres utilicen complexos de sufixos pa una variedá de propósitos con dellos morfemes enllazaos. Los prefixos usar en muncha menor midida que los sufixos. En proto-nahua como nel restu del yuto-nahua el raigañu tiende a tener un significáu verbal, siendo interpretaes como nomes los elementos que la so raigañu lleva sufixos nominales. La reduplicación ye un procesu morfolóxicu extensivamente usáu.
La doble marcación de categoríes gramaticales ye frecuente, asina por casu el plural puede marcase doblemente por aciu dos afixos distintos, o un afixu coles mesmes que reduplicación.
Referencies
editarBibliografía
editar- Campbell, Lyle (1978). «Proto-Aztecan vowels: Part I». University of Chicago Press (Chicago) 44 (2): páxs. 85–102. doi:. OCLC 1753556.
- Dakin, Karen (1982). La evolución fonolóxica del Protonáhuatl (en castellanu). ISBN 968-5802-92-0.
- Dakin, Karen (1983). «Proto-Aztecan vowels and Pochutec: an alternative analysis». International Journal of American Linguistics 49: páxs. 196–203. doi:.
- Langacker, Ronald W. (1977). An overview of Uto-Aztecan grammar. ISBN 0-88312-070-4.
- Voegelin, C. F.; Voegelin, F.; Hale, K. (1962). Typological and Comparative Grammar of Uto-Aztecan: Phonology 17.
Datos: Q7251860
