Ríu Putumayo

El ríu Putumayo, en Brasil, rio Içá (en quechua, putu mayu, de 'putu': vasía de frutu d'árboles y 'mayu': ríu; que significaría «ríu que naz onde crecen les plantes que los sos frutos son usaos como vasíes»), ye un llargu ríu amazónicu que naz nel Nuedu de les Camperes, en Colombia, y desagua nel ríu Solimões (nome del cursu mediu del ríu Amazones), en Brasil, en formando frontera en gran parte del so percorríu ente Colombia, Perú y Ecuador. Tien un llargor de 1.813 km y drena una cuenca de 148.000 km², similar a países como Nepal, Grecia o Nicaragua. Tien como principales afluentes los ríos Guamúez (140 km), San Miguel (240 km) y Igara Paraná (440 km). Ye una importante vía de tresporte fluvial, yá que ye navegable casi en tol so percorríu.

Ríu Putumayo
Situación
Tipu	ríu
Coordenaes	3°08′06″S 67°58′27″W
Ríu Putumayo Ríu Putumayo (Brasil)
Datos
Conca hidrográfica	conca del Amazones
Superficie de la conca	123 000 km²
Llonxitú	1610 km
Caudal	7000 m³/s
Desembocadura	Ríu Amazones
Afluentes	ver Cara Paraná River (en) , Río Cotuhé (es) , Río Guamúez (es) , Río Igara Paraná (es) , Río Caucayá (es) , Río Algodón (es) , Río Angusilla (es) , Río Campuya (es) , Río Cotuhé (es) , Río Eré (es) , Río Güeppí (es) , Mutún Creek (en) , Yaguas River (en) y Río San Miguel (es)

Historia

Nel sieglu XIX, el Putumayo/Içá foi saleáu pol esplorador francés Jules Crevaux (1847-82). Remontar nun barcu de vapor de 6 pies (1,8 m) de caláu, saleando día y nueche. Llegó a Cuembí, a unos 1.300 km de la so boca ensin atopar un solu rápidu. Cuembí ta a namái 320 km del océanu Pacíficu en llinia recta, pasando pela ciudá de Campera nel sur de Colombia. Creveaux afayó que los sedimentos del ríu taben llibres de roques hasta la base de los Andes y que les sos riberes yeren de tierra magriza y la parte inferior de finos sables.

El 1 de marzu de 2008, el líder de les Fuercies Armaes Revolucionaries de Colombia, Luis Edgar Devia alies Raúl Reyes y 21 guerrilleros más d'esa organización, fueron ablayaos nun campamentu illegal nel llau ecuatorianu de la frontera del Ríu Putumayo, per parte de les Fuercies Militares de Colombia, nun operativu especial tres meses de llabores d'intelixencia, una y bones el gobiernu ecuatorianu negaba la esistencia de tal campamentu tres diverses pruebes presentaes pol so par colombianu. A esta aición conózse-y col nome d'Operación Fénix, que se realizó ensin l'autorización del gobiernu Ecuatorianu xenerando una confrontación diplomática ente Colombia per un sitiu y Ecuador y Venezuela nel otru.

Xeografía

Cursu cimeru y mediu

El Putumayo tien el so orixe nos Andes colombianos, na rexón del Nuedu de les Camperes, en territoriu del conceyu de Sibundoy, a unos 50 km al este de la ciudá de San Juan de Pasto. Esa rexón, onde tamién naz el ríu Caquetá, ye la rexón más húmeda de la cuenca del Amazones. El Putumayo dirixir escontra'l sureste, abandonando llueu'l monte andín y llegando a la llocalidá colombiana de Puertu Asis (que cuntaba con 88.000 hab. en 2010). A namái 120 km de la so fonte, yá ye navegable y algamó un caudal de 470 m³/s con solo una cuenca de 2.900 km², esto ye un récor de caudal de 160 l/s per km². Cerca de Puerto Asís recibe pel so marxe derecha al ríu Guamúez (o Guamués) proveniente de la llaguna de la Cocha, un afluente bien similar al Putumayo que dobla'l caudal. Unos 120 km agües embaxo recibe, tamién pel so marxe derecha, al so segundu gran afluente, el ríu San Miguel, tamién bien caudalosu, cerca de Puertu Ospina. Nesti tramu'l Putumayo lleva yá tanta agua como'l ríu Ródanu. Ente les confluencias del Guamúez y del San Miguel, en concretu a partir de la confluencia cola quebrada Cehembí, empieza un tramu de 1.500 km en que'l Putumayo va formar la frontera sur de Colombia, primero con Ecuador y depués con Perú. Nesti tramu pasa peles llocalidaes de La Nueva Apaya, Güeppí (onde recibe al homónimu ríu Güeppí), Puerto Leguízamo (onde recibe al Caucayá), Puerto Alegría, Puerto Arturo, L'Encantu (onde recibe al Cara Paraná), Puertu Belén, Flor d'Agostu, Puertu Tumaco, Pucauro (onde recibe al Algodón), Puertu Arica (onde recibe al Igara Paraná, de 440 km, el más llargu de los sos afluentes), Puerto Pipa y Yaguas (onde recibe al homónimu ríu Yaguas). Remata'l tramu fronterizu y el ríu intérnase nuevamente en Colombia mientres un curtiu tramu, nel que cierra pel norte la parte de territoriu colombianu llamada «Trapeciu amazónicu» y algama la pequeña ciudá de Tarapacá (3.950 hab. en 2010), yá próxima a la frontera con Brasil.

La marxe esquierda, que correspuende al llau colombianu, carauterizar por ser más elevada que la marxe derecha y por esta circunstancia atopar nesti tramu la mayor densidá de población, apreciándose igualmente grandes estensiones cubiertes de pacionales destinaos a la ganadería.

Estampes del ríu Putumayo

El Putumayo en Puerto Asís

Cursu inferior

Yá en Brasil y hasta desaguada, el Putumayo lleva'l nome de ríu Içá mientres unos 320 km, un cursu nel que s'esvia bien pocu d'una direición este sureste. La so cuenca, estrecha y allargada, entrepolar ente les cuenques del ríu Caquetá (o Japurá) nel norte y el ríu Napo, y dempués l'Amazones-Solimões, al sur. Recibe numberosos afluentes per dambes márxenes, pero la estrechura de la cuenca obliga a que la mayoría d'ellos sigan un camín paralelu al so.

Pasa peles pequeñes llocalidaes d'Espírito Santo, Uniao y Cuiabá y acaba desaguando, pela marxe esquierda y con un anchor de 700 m y a una altitú de 55 m, nel ríu Solimões al altor de la población de Santu Antônio do Içá (que cuntaba con 24.487 hab. en 2010.

Principales afluentes

Los principales afluentes del Putumayo, en direición agües abaxo, son:

nel tramu colombianu:

• ríu Guamúez, d'un llargor de 140 km, con una cuenca de 4.772 km² y un caudal de 500 m³/s;
• quebrada Cehembí;

nel tramu de frontera ente Colombia y Ecuador:

• Ríu Güepí, de 110 km, con 4.435 km² y 240 m³/s.
• ríu San Miguel, pela derecha, de 240 km, con 6.404 km² y 630 m³/s;

nel tramu de frontera ente Colombia y Perú:

• ríu Yavineto, pela esquierda;
• ríu Campuya, pela derecha;
• ríu Cara Paraná, pela esquierda, de 260 km, con 8.027 km² y 500 m³/s;
• ríu Algodón, pela derecha, de 230 km, con 3.307 km² y 160 m³/s;
• ríu Igara Paraná, pela esquierda, de 440 km, con 12.945 km² y 810 m³/s;
• ríu Yaguas, pela derecha, de 330 km, con 10.863 km² y 410 m³/s;

nel tramu brasilanu:

• ríu Cotuhe, pela derecha;
• ríu Pureté o Puretá, pela derecha, llegando de Perú;

Navegación

El ríu Putumayo ye navegable n'alredor de 1.800 km. Dende la ciudá de Puerto Asís en Colombia hasta la so desaguada nel ríu Amazones. Ye navegable mientres tol añu dende la ciudá de San Antonio del Estrechu (Putumayo) y Flor d'Agostu nel Perú, hasta la so desaguada, pa embarcaciones de cuatro pies de caláu.

La velocidá media de la corriente varia de 0,5 a 1,5 m/s, dependiendo de la dómina del añu y del tramu de ríu consideráu. Por casu, la parte alta del ríu en dómina de caudales medios (500 m³/s) algama los 1,5 m/s, ente qu'en tiempu d'estiaje (250 m³/s) solamente llega a los 0,60 m/s. Na parte media y baxa del ríu, con fondures que varien ente 4 y 9 m, la velocidá ye d'alredor de 0,9 m/s, pa un caudal de 7.000 m³/s al altor de la ciudá colombiana de Tarapacá.

El ríu Putumayo tien una gran variación de niveles na parte alta de la cuenca, con diferencies de más de 2 m en namái 48 hores. Sicasí, los niveles van faciéndose más estables nes partes media y baxa, como lo evidencia'l fechu en Tarapacá la mayor fluctuación en 48 hores sía de 0,5 m.

Les grandes crecientes en dómina d'iviernu provoquen erosión que causa grandes deslizamientos de les riberes, abasnando consigo material suelto, magres y árboles de gran tamañu, formando palizaes con seriu peligru pa la navegación. Tamién se formen bancos de sable que crean islles a lo llargo del ríu.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Ríu Putumayo .
• http://www.corpoamazonia.gov.co
• Sistema d'Información Ambiental Territorial de l'Amazonia Colombiana SIAT-AC
• Sociedá Civil del Putumayo
• http://www.miputumayo.com.co

• Datos: Q213782
• Multimedia: Putumayo River