Dialeutu romañol

(Redirixío dende Romañol)

El dialeutu romañol ye una fala galorromance de la Romaña, perteneciente al grupu emiliano-romañol falar en San Marín y el norte de les Marche.

Rumagnol
Faláu en
Faláu en Italia
Númberu de falantes
Falantes Tipu Añu
1 100 000abril 2008
Datos
Familia Llingües galoitalianes
Estáu de vulnerabilidá 3 definitivamente en peligru
Sistema d'escritura alfabetu llatín y alfabetu llatín
Códigos
ISO 639-3 rgn
Cambiar los datos en Wikidata

Historia

editar

El romañol baxa del Llatín vulgar. Ésti evolucionó xunto al toscanu. Lo qu'estrema al romañol d'otres llingües del norte d'Italia ye un complexu de factores históricos, xeográficos y culturales.

  • Heriedu greco-bizantina mientres los sieglos VI, VII y VIII;
  • distinta esposición a la influencia xermánica;
  • Les distintes carauterística del llatín faláu na Península Itálica (norte y sur de los Apeninos del Norte);
  • La esistencia d'un "fondu celta" el cual formó un sustratu pa toles llingües nortices.

Distribución xeográfica

editar
 
Distribución xeográfica del romañol (en rosa escuru)

Frontera occidental

El dialeutu emiliano ye faláu na parte oeste de la Romaña. Les zones onde'l romañol y el emiliano contauten son les árees del ríu Sillaro (25 km al este de Boloña); al oeste de Castel San Pietro Terme fálase emiliano y al so este, en Imola el romañol. En Emilia-Romaña, el emiliano falar dende Sillaro hasta Plasencia.

Frontera septentrional

El ríu Reno ye la frontera ente'l romañolo y el dialeutu de Ferrara. El romañol falar en dellos pueblos del norte de ríu Reno, como Argenta y Filu, onde s'entemecen xentes d'oríxenes romañolos y ferrarienses. Ferrara atópase dientro del dominiu llingüísticu del emiliano.

Frontera meridional

El romañol fálase tamién fora d'Emilia-Romaña, como en San Marín, nel valle de Marecchia, nel valle de Conca (Montefeltro) y en tola provincia de Pesaro y Urbino.

Lliteratura

editar

XVI-XIX

editar

El primer testu en romañol ye'l "sonetto romagnolo" de Bernardino Catti de Rávena impresu en 1502. Foi escritu nuna especie d'amiestu ente l'italianu y el romañolo.

El primer poema en romañol data de finales del sieglu XVI. Y Pvlon matt. Cantlena aroica, un poema heroicu-cómicu basáu nel Orlando Furioso y escritu por un autor anónimu de San Vittore di Cesena. El poema orixinal componer de doce canto, de los cualos solo sobrevivieron los cuatro primeros (1848 llinies).

El primer poeta en romañol en ganar fama foi'l clérigu Pietro Santoni (Fusignano, 1736-1823). Foi'l maestru de Vincenzo Monti, unu de los más famosos poetes italianos d'esi momentu.

En 1840 publicóse'l primer diccionariu italianu-romañol, obra d'Antonio Morri de Faenza.

El sieglu XX foi'l meyor pa la lliteratura en romañol. La poesía y la dramaturxa en romañol algamaron el so mayor nivel calidable. Los meyores autores d'esti periodu son:

L'escritor en romañol más modernu ye Tonino Guerra (1920-2012)

Carauterístiques

editar

El romañol presenta unes carauterístiques que la estremen d'otres fales galo-romances.

Llatín Romañol

Castellanu

1) geniculum znoc ginocchio rodía
2) tepidus tevvd tiepido tibiu
3) oculus oc occhio güeyu
4) frigidus fredd freddo fríu


El romañol tien unes 20 vocales, en cuenta de los siete que tien l'italianu.

Referencies

editar

Enllaces esternos

editar