Talayuela
Talayuela ye un conceyu español de la provincia de Cáceres, Estremadura. Asitiáu nel nordeste de la provincia ente Navalmoral de la Mata y l'este de La Vera, ye'l séptimu conceyu más pobláu de la provincia.
 Talayuela | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| |||
| Alministración | |||
| País |  España | ||
| Autonomía |  Estremadura | ||
| Provincia |  provincia de Cáceres | ||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||
Alcalde de Talayuela (es)  | Ismael Bravo Díaz | ||
| Nome oficial | Talayuela (es)[1] | ||
| Códigu postal |
10310 | ||
| Xeografía | |||
| Coordenaes | 39°59′10″N 5°36′35″W / 39.986°N 5.6096°O | ||
  Talayuela Talayuela (España)  | |||
| Superficie | 229 km² | ||
| Altitú | 287 m | ||
| Llenda con | |||
| Demografía | |||
| Población |
7273 hab. (2023) - 3965 homes (2019) - 3406 muyeres (2019) | ||
| Porcentaxe | 1.87% de provincia de Cáceres | ||
| Densidá | 31,76 hab/km² | ||
| Más información | |||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||
| talayuela.es | |||
 | |||
El conceyu de Talayuela entiende la llocalidá del mesmu nome y un estensu términu municipal de regadíos nel cual allugar nel sieglu XX dellos poblaos de colonización que los sos procesos d'emancipación provocaron l'amenorgamientu del tamañu del conceyu. Rosalejo foi, en 1994, el primer conceyu creáu n'Estremadura na era democrática al dixebrase de Talayuela. Tiétar independizóse como conceyu en 2011 (anque nun se fixo efectiva hasta 2013), tamién en 2013 segregóse'l conceyu de Pueblonuevo de Miramontes. Anguaño, pertenecen a Talayuela los poblaos de colonización de Santa María de les Llombes, La Barquilla y Barquilla de Pinares y les alquerías d'El Centenillo y Palancoso.
A los pobladores d'esti conceyu denominar talayuelanos. El nome de Talayuela vien de atalayuela, diminutivu de la pallabra castellana d'orixe árabe talaya, que significa "torre de vixilancia". Pa remembrar el nome antiguu del pueblu decidióse va unos años llamar Talaya al equipu de fútbol llocal. Curiosamente, a esti conceyu con nome d'orixe árabe llegaron nes últimes décades gran cantidá d'inmigrantes marroquines.
La llocalidá de Talayuela surdió nel sieglu XVI a partir de Plasencia. Los poblaos de colonización fundar nel sieglu XX. Na actualidá, tol conceyu tien una destacable economía agrícola.
Símbolos
editar.svg)
L'escudu heráldicu de Talayuela foi aprobáu por aciu el Decretu 2028/1960, de 13 d'ochobre, pol que s'autoriza al Conceyu de Talayuela, de la provincia de Cáceres, p'adoptar el so Escudu heráldicu municipal, publicáu nel Boletín Oficial del Estáu el 24 d'ochobre de 1960 y robláu pol ministru de la Gobernación Camilo Alonso Vega. El blasón nun se publicar nel BOE, unviándose'l decretu al dictame de la Real Academia de la Historia.[2]
L'escudu puede definise asina:
Escudu cortáu y mediu partíu. Primero, en campu de sinople, un acueductu sofitáu sobre cuatro arco, tou de plata. Segundu, d'azur, un castiellu, de plata, almenado, mazonado de sable y esclariáu de campu, sobre terrasa, de plata. Terceru, d'oru, una piña nel so color. Al timbre, Corona Real abierta. [3]
Xeografía física
editarAllugamientu
editarLes llendes del actual términu municipal de Talayuela fueron modificaos per última vegada en 2013, al dixebrase Tiétar y Pueblonuevo de Miramontes, por aciu la Correición d'errores del Decretu 103/2011, de 1 de xunetu, pol que s'aprueba la segregación de la entidá llocal menor de Tiétar pa la so constitución en conceyu independiente de Talayuela y por aciu el Decretu 225/2013, de 3 d'avientu, pol que s'aprueba la segregación de la entidá llocal menor de Pueblonuevo de Miramontes pa la so constitución en conceyu independiente de Talayuela (Cáceres). Estos documentos fueron publicaos nel Diariu Oficial d'Estremadura, respeutivamente, el 12 de xunu y el 5 d'avientu de 2013, y de los mesmos dedúcense los siguientes llendes:[4][5]
- Casatejada al oeste;
- Collada de la Vera, Cuacos de Yuste, Jarandilla de la Vera, Losar de la Vera, Talaveruela de la Vera y Villanueva de la Vera al norte;
- Pueblonuevo de Miramontes al nordeste;
- Navalmoral de la Mata, Tiétar, Rosalejo y Peraleda de la Mata al sur;
- Oropesa y La Calzada de Oropesa al este.
Orografía ya hidrografía
editarTalayuela ta asitiada nel nordeste de la comunidá autónoma d'Estremadura, nel valle del ríu Tiétar, afluente importante del ríu Tajo, y pertenez a la contorna del Campu Arañuelo, xunto a la contorna de la Vera. La orografía de la zona ye práuticamente llana, mesma d'un valle, tando la so altitú nunos 364 metros percima del nivel del mar. Tien Talayuela un gran y fértil pinar, amás de numberosos encinares convertíos en deveses d'aprovechamientu pol home. Tamién tien numberoses llamargues d'importancia, que son abellugu y avituallamiento elemental pa numberoses especies de la zona y p'aves migratories, qu'atopen nestes tierres un abellugu ideal y bien provistu d'alimentos.
Historia
editar L'actual llocalidá de Talayuela foi fundada nel sieglu XVI como aldega perteneciente al Sexmo de Plasencia. Nesi sieglu construyó la ilesia de San Martín, que dende un puntu de vista arquiteutónicu ye'l monumentu más importante del pueblu.[6]
Dende la so fundación, la enfermedá del paludismo, bien estendida pela zona, torgó'l correutu desenvolvimientu del pueblu, qu'hasta mediaos de sieglu XIX nun consiguió llegar a tener quinientos habitantes. La importancia del paludismu como torga pal desenvolvimientu de la contorna puede trate en qu'en 1925 instalar nel vecín pueblu de Navalmoral de la Mata la sede del Institutu Nacional Antipalúdico, pol cual pasaron importantes doctores y científicos hasta la erradicación de la enfermedá en 1963.[7]
El términu de Talayuela foi llugar d'esperimentos pal científicu Sadí de Bon Lozano. Con ayuda del so hermanu Fernando, naturalista especializáu na vida acuática, Sadí de Bon introdució n'Europa la especie americana Gambusia affinis o Gambusia holbrooki, un pexe carnívoru propiu de los ríos que desaguan nel golfu de Méxicu. Gambusia ye un carnívoru que s'alimenta cerca de la superficiese, taramiando ávidamente los bárabos de mosquitu. De Bon supo identificar les quebraes (regueros de réxime irregular) del términu municipal de Talayuela como un llugar fayadizu pa la so aclimatación, qu'hasta entós había resultancia imposible. Dende Talayuela poner de marcha una rede de criadorios en toles provincies palúdiques, y dellí salieron les gambusias que con que d'equí p'arriba se combatió'l paludismu n'Italia primero, y depués nel restu d'Europa y nel Norte d'África.[8]
La erradicación del paludismu dexó que mientres la dictadura franquista creárense numberosos pueblos nel Campu Arañuelo, en llugares qu'hasta'l momentu tuvieren práuticamente despoblaos. Na segunda metá de sieglu XX, el conceyu de Talayuela componer de nueve pueblos: Talayuela, Rosalejo, Tiétar del Caudiellu, Pueblonuevo de Miramontes, Santa María de les Llombes, La Barquilla, Barquilla de Pinares, El Centenillo y Palancoso. Esto, xuníu a la fuerte inmigración marroquina que se produció nos años 1990, fizo que la población del conceyu pasara d'unos mil habitantes a mediaos de sieglu XX a más d'ocho mil nel censu de 2001.
Na actualidá, el conceyu sufre un procesu de desintegración, pos Rosalejo, Tiétar y Pueblonuevo de Miramontes constituyéronse en conceyos separaos.
Demografía
editarEvolución demográfica
editarLa población ye de 7377 habitantes (INE 2016), incluyendo a aquellos que moren nes sos finques y terrenes próximos. D'estos más de 1000 pertenecen a distintes pedaníes del conceyu. Esta cifra foi aumentando considerablemente nos últimos años por cuenta de la llegada de nuevos pobladores en busca de trabayu, de tal manera qu'en Talayuela moren persones de 22 nacionalidaes; según l'últimu Padrón del INE, los estranxeros suponen el 28.94 % de la población municipal.
El siguiente gráficu, qu'amuesa la evolución de la población de Talayuela dende 1842 a 2016, evidencia claramente la impresionante crecedera del númberu d'habitantes de la llocalidá dende mediaos del sieglu XX:
Nucleos de población
editarAntes de la separación de Tiétar a mediaos de 2011 (fecha efectiva en 2013, por un defectu de forma) y de Pueblonuevo de Miramontes a finales de 2013, el conceyu de Talayuela componer d'ocho nucleos de población reconocíos pol Nomenclátor: Talayuela, La Barquilla, Barquilla de Pinares, El Centenillo, Palancoso, Santa María de les Llombes y los güei independientes Pueblonuevo de Miramontes y Tiétar. En 2012 y 2013, l'INE entá siguía reconociendo a Tiétar como parte de Talayuela por problemes téunicos, faciendo referencia los datos de población totales de 2012 y 2013 a la suma de dambos conceyos. Pueblonuevo de Miramontes nun apaez nos censos como separáu de Talayuela hasta los datos de población de 2016. Los datos de población fueron los siguientes nos últimos años:[10]
| Nome oficial | 2003 | 2006 | 2009 | 2012 | 2013 | 2016 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Talayuela (nucleu) | 6276 | 6265 | 5880 | 6123 | 6134 | 6131 |
| Talayuela (tremáu) | 229 | 356 | 164 | 156 | 157 | 164 |
| La Barquilla | 542 | 633 | 336 | 364 | 364 | 325 |
| Barquilla de Pinares | 477 | 407 | 358 | 329 | 319 | 328 |
| El Centenillo | 74 | 63 | 32 | 27 | 24 | 5 |
| Palancoso | 49 | 13 | 113 | 62 | 52 | 50 |
| Santa María de les Llombes | 576 | 798 | 513 | 397 | 397 | 374 |
| TOTAL CONCEYU ACTUAL | 8223 | 8535 | 7396 | 7458 | 7447 | 7377 |
| Pueblonuevo de Miramontes | 916 | 890 | 861 | 845 | 846 | 830 |
| Tiétar | 987 | 1007 | 965 | 966 | 948 | 931 |
| TOTAL CONCEYU ANTERIOR | 10 126 | 10 432 | 9222 | 9269 | 9241 | 9138 |
Alministración y política
editar
| Partíu políticu | Conceyales | |||
| Partíu Popular-Estremadura Xunida (PP-EU) | ||||
| Partíu Socialista Obreru Español (PSOE) | ||||
| Unión del Pueblu Estremeñu (UPEX) | ||||
| Coalición Estremeña (PREX-CREX) | ||||
Economía
editar
Carauterízase pola so dependencia del cultivu del tabacu, anque nos últimos años ésti sufrió un importante cayente, al sumir les ayudes (primes) de la Comunidá Económica Europea. En Talayuela hai otros cultivos d'importancia, ente los que destaca en primer llugar el cultivu del espárragu, del cual ardíciense numberoses families, yá que esisten na zona dos conserveres d'importancia. Tamién se cultiven el pimientu, el tomate y el maíz, anque en menor midida y con menor importancia. Cola decadencia del cultivu del tabacu, tán buscándose otres alternatives, como'l cultivu del azafrán, l'algodón o'l café. Ello ye que estos dos últimos cultivos dar na zona antes de la llegada del tabacu. Les families de Talayuela, munches d'elles inmigrantes, viven en redol al cultivu de los sos campos, basándose tola so economía nel cultivu del tabacu y l'espárragu, y yá que dambos cultivos atopar en campañes de recoyida distintes, un mesmu trabayador pueden aprovechar dambes, colo que son pocos los meses en qu'un trabayador ta paráu, ensin trabayu, anque munchos inmigrantes combinar cola recoyida de la uva o la naranxa n'otres comunidaes. Ye tal la importancia del cultivu del tabacu en Talayuela que, yá que la so campaña de recoyida tien llugar en dómina braniza, ayudó a munchos mozos a costearse los sos estudios, trabayando en dómina de vacaciones y cursando los sos estudios pel hibiernu.
Bienestar social
editarEducación
editarEl conceyu cunta col so propiu IES, el IES San Martín.[12] Nel conceyu hai diversos colexos: CP Gonzalo Encabo y CEIP Juan Güell na capital municipal, CP San Miguel en Barquilla de Pinares y CP Virxe del Pilar en Santa María de les Llombes. Amás, hai una escuela de capacitación agraria y un centru d'adultos.[13]
Sanidá
editarEn sanidá pública, el conceyu cunta según el catálogu oficial de 2009 col so propiu centru de salú na capital municipal, amás de consultorios d'atención primaria en Barquilla de Pinares y Santa María de les Llombes. En sanidá privada, Talayuela tenía en 2009 un centru de consultes médiques, una clínica de fisioterapia, una consulta de podoloxía, dos clíniques dentales, un centru de reconocencia, un centru serviciu de prevención, trés óptiques y dos llaboratorios.[14]
Tresporte
editarCarreteres
editarLa principal carretera que pasa pol pueblu ye la EX-119, que xune Jarandilla de la Vera con Navalmoral de la Mata. Esta carretera circunva el pueblu pel este, magar pasa pol cascu urbanu una esviación de la mesma colos nomes de Carretera de Jarandilla, Calle Manuel Mas, Calle Martínez Camargo y Carretera de Navalmoral. Al oeste d'esta esviación urbana sale la Cai Francisco Pizarro, que s'enllarga nuna carretera que lleva a Baldío y Casatejada. La carretera CC-8 sale al este del pueblu y lleva a la carretera toledana CM-5102 pasando por Santa María de les Llombes, Tiétar, Barquilla de Pinares y Pueblonuevo de Miramontes.[15]
Tresporte públicu
editarTalayuela cuenta con llinies d'autobús interurbanu de la empresa Mirat, que conecten dellos díes a la selmana la capital municipal con Plasencia, Navalmoral de la Mata y les principales llocalidaes de La Vera.[16]
Medios de comunicación
editarDende'l conceyu emiten les siguientes emisores de radio:[17]
- Los 40 Principales Campu Arañuelo: 91.9 FM;
- Onda Arañuelo: 107.2 FM.
Patrimoniu
editarMonumentos relixosos
editarIlesia parroquial de San Martín de Tours, del sieglu XVI, con elementos góticos y renacentistes; el retablu ye del sieglu XVIII.
Ilesia parroquial de Nuesa Señora de l'Asunción, edificiu modernu, en lladriyu y cimientu, con formoses vidreres nos vanos.
Dambes pertenecen a l'archidiócesis de Mérida-Badayoz, diócesis de Plasencia, arciprestalgu de Navalmoral de la Mata.[18]
Patrimoniu natural
editarEl Pinar del Moreno, asitiáu nel términu municipal de Talayuela, forma parte xunto con otros pinares de conceyos vecinos de la Redolada de los Pinares del Tiétar, espaciu natural declaráu "Corredor Ecolóxicu y de Biodiversidá" por aciu decretu de la Xunta d'Estremadura en 2003.[19] En 2012 modificáronse les llendes del espaciu natural por aciu otru decretu.[20]
Cultura
editarFiestes llocales
editarLes fiestes más importantes d'esti conceyu son el fin de selmana más próximu al 25 d'abril, festividá de San Marcos y el 15 d'agostu, festividá de la Virxe de l'Asunción.
Gastronomía
editarLos productos más carauterísticos de la llocalidá son los pimientos y los espárragos. Los platos más importantes son el cocíu estremeñu, les migues, la caldereta, el ajocano, les cachuelas, la sopa de tomate, el gazpachu, los huevenzuelos, los puches y la carne de cabritu. Tocantes a los dulces, destaquen les floretas, les rosques y los huesillos.[21]
Deportes
editarEl conceyu cunta con un equipu de fútbol que na temporada 2010-2011 xuega na Primera Rexonal, el CP Talayuela.[22]
La Federación Estremeña de Golf abrió les puertes d'unu de los campos de golf con más proyeición de la comunidá d'Estremadura'l 28 de mayu de 2005. Construyíu según el diseñu de Severiano Ballesteros, respetando al máximu la redolada natural, esti campu, con un percorríu de 18 fuexos (posiblemente, nun futuru, de 36), convirtióse n'unu de los centros d'ociu más importantes de les contornes del Campu Arañuelo y La Vera. Debíu al cuidu que se tuvo en caltener la naturaleza y la redolada de mestu arboláu na so construcción, más les posibilidaes que puede ufiertar dichu campu, Talayuela va convertir na sede de la futura escuela de golf d'Estremadura. El campu de golf ta dotáu d'un hotel de 4 estrelles, qu'ameyora entá más les posibilidaes turístiques del conceyu.[23]
Referencies
editar- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ BOE de 24 d'ochobre de 1960
- ↑ Andando per España - Nuevu Portal. «Talayuela» (castellanu). Consultáu'l 23 de setiembre de 2011.
- ↑ http://doe.juntaex.es/pdfs/doe/2013/1120o/13040108.pdf
- ↑ http://doe.juntaex.es/pdfs/doe/2013/2350o/13040253.pdf
- ↑ Hestoria Conceyu de Talayuela
- ↑ Patrimoniu Históricu, Artísticu y Cultural de Navalmoral de la Mata Conceyu de Navalmoral de la Mata
- ↑ De Bon, Y. “Estudiu esperimental de delles sustancies larvicidas antianofélica”. Tesis doctoral. Medicina de los Países Templaos. 1929. Tomu II. en Fernández Astasio, B. (2002)
- ↑ INEbase. Variaciones intercensales. Alteraciones de los conceyos nos censos de población dende 1842. En llinia: http://www.ine.es/intercensal/ Consultáu 17-06-2011. Cuando se dispón del datu de población de fechu y de derechu tomóse la cifra más alta.
- ↑ Institutu Nacional d'Estadística (ed.): «Nomenclátor: Población del Padrón Continuu por Unidá Poblacional».
- ↑ http://elecciones.mir.es/resultados2011/99MU/DMU1010918099_L1.htm?d=3617&y=368
- ↑ Rellación de IES y IESO d'Estremadura Archiváu 2010-09-28 en Wayback Machine fp.educarex.es
- ↑ Pueblos de la redolada CPR Navalmoral de la Mata
- ↑ Rexistru de Centros Establecimientos y Servicios Sanitarios d'Estremadura. Orde 3 de febreru de 2009
- ↑ Talayuela en Google Maps
- ↑ «Horarios d'autobuses de Mirat». Archiváu dende l'orixinal, el 2014-02-22.
- ↑ Emisores de la provincia de Cáceres Archiváu 2016-02-15 en Wayback Machine Guía de la radio
- ↑ LISTAR POR LLOCALIDÁ DE PARROQUIES «Copia archivada». Archiváu dende l'orixinal, el 10 d'abril de 2009. Consultáu'l 9 de febreru de 2013.
- ↑ DECRETO 63/2003, de 8 de mayu, pol que se declara a la Redolada de los Pinares del Tiétar” Corredor Ecolóxicu y de Biodiversidá
- ↑ DECRETO 219/2012, de 2 de payares, pol que s'inclúin terrenes nel Espaciu Natural Protexíu Corredor Ecolóxicu y de Biodiversidá “Entorno de los Pinares del Tiétar” y descalifíquense otros
- ↑ Gastronomía Conceyu de Talayuela
- ↑ Clubes Primera Rexonal Grupu IV 2010-2011 Federación Estremeña de Fútbol
- ↑ Campu de Golf
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Talayuela.
