Tordómar
Tordómar ye una llocalidá y un conceyu de la provincia de Burgos, Castiella y Llión (España). Cuenta con 351 habitantes (INE 2017).
 Tordómar | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| |||
| Alministración | |||
| País |  España | ||
| Autonomía |  Castiella y Lleón | ||
| Provincia |  provincia de Burgos | ||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||
| Alcaldesa de Tordómar | Inmaculada Sierra Vecilla | ||
| Nome oficial | Tordómar (es)[1] | ||
| Códigu postal |
09341 | ||
| Xeografía | |||
| Coordenaes | 42°02′45″N 3°51′53″W / 42.045833333333°N 3.8647222222222°O | ||
  Tordómar Tordómar (España) | |||
| Superficie | 30 km² | ||
| Altitú | 817 m | ||
| Llenda con | Santa Cecilia, Lerma, Avellanosa de Muñó, Royuela de Río Franco, Villahoz y Zael | ||
| Demografía | |||
| Población |
311 hab. (2023) - 186 homes (2019) - 150 muyeres (2019) | ||
| Porcentaxe | 0.09% de provincia de Burgos | ||
| Densidá | 10,37 hab/km² | ||
| Más información | |||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||
| tordomar.es | |||
 | |||
Xeografía
editar- Altitú: 817 metros.
- Llatitú: 42º 03' N
- Llargor: 003º 52' O
Tordómar tien como principal símbolu la so ponte romana sobre'l ríu Arlanza, construyíu pol emperador Traxanu a principios de la nuesa era. La ponte pertenecía a una calzada que xunía Clunia con Cantabria, Segovia y Astorga.
Les sos fiestes patronales son el 28 d'agostu (San Agustín).
Presupuestu
editarPal exerciciu 2007 xube a la cantidá de 444.700,00 euros.
Historia
editar
La villa de Tordómar atópase na vera derecha del ríu Arlanza, enseñoreando l'avisiega vega y les agües del ríu que cuerre ente campos nidios y praos de cebera y viñéu.
El pobláu anoblecer con dalguna casona y atarraquitar en redol a la so ilesia, posesora d'interés artísticu y con una capiya del llinaxe de los Carrillo.
Pudo haber equí dalgún poblamientu anterior a Roma, yá que cuando los romanos ocuparon esta parte de la península y escoyeron a Clunia como capital del so ampliu conventus, aplicar en texer una amplia rede de víes de comunicación coles sos obres correspondientes.
La magnífica ponte construyida sobre'l Arlanza en Tordómar ye lo que más llama l'atención de la villa, yá que sobre él pasaba la vía que dende Clunia buscaba la Vía Aquitania, qu'algamaba los términos de Galicia. Esta obra d'inxeniería cunta con 23 güeyos, anque nos 2.000 años de la so esistencia, l'agua y el sable cegaron dalgunu de los sos vaos. La primer referencia escrita que fala de Tordómar nun s'atopa datada hasta'l sieglu X; nos alboreceres d'esti sieglu yá s'instalaren les vanguardies castellanes nes riberes del Arlanza, y de momentu lleguen a repoblar estes nueves tierres cubiertes de monte na so mayoría.
Los repobladores de la zona de Tordómar fueron los mozárabes que, dende Andalucía, veníen hasta'l pandu. El procedimientu d'instalación solía ser siempres el mesmu: Félix, Abilio, Zael, Izán, Mahamud, Cixilia...., anque otros llegaben al mandu de delles families, escoyíen un sitiu acordies con el conde de la frontera, alzaben una torre de vixilancia y fundaben un nuevu pobláu. Asina nacieron llocalidaes como Tordueles, Tordable, Zael, Villahizán, Mahamud, Villacisla y Tordómar (Torre de Agomar). Adulces fuéronse borrando les peculiaridaes sureñes y los mozárabes integrar na normalidá castellana.
Tordómar foi incluyíu nel alfoz d'Escuderos y depués na merindad de Santu Domingu de Silos, con rangu de behetría. La laboriosidad y hospitalidá de les xentes de Tordómar atraxo escontra sigo a los pobladores d'otros llugares cercanos como Santa María de Añuequez, señoríu de don Diego López de Haro; y Cornellanos.
Pero la xoya del términu municipal de Tordómar ye Santa María y San Pedro de Valeránica, pagu nel que s'asitiaba'l monesteriu mozárabe nel que profesó'l monacato frai Florencio de Valeránica, el calígrafu y miniaturista más escelente de Castiella. Queden d'él cartes notariales, como la de la fundación del Infantado de Covarrubias, y códices tan monumentales y tan bellos como la Biblia, que se caltién na Abadía de San Isidoro de Llión. De la prosperidá de la villa de Tordómar hai referencies nel Llibru de les Behetrías de Castiella, nel que figura que'l señor escoyíu yera don Nuño de Lara, los sos fíos, y dellos miembros de los llinaxes de Aza, Manrique y Guevara. Mientres centuries los vecinos de la villa vivieron dedicaos a los sos campos de cebera, de majuelos y a los sos fataos. Alzaron la ilesia, usaron la ponte romana y escaeciéronse de la primitiva torre de Agomar.
En 1454 Diego Carrillo y María López de Toledo fundaron el mayoralgu y casa fuerte de Tordónar, a la que s'amestaría darréu por matrimoniu'l señoríu de Mazariegos, que tamién cunta con propiedaes en Covarrubias.
Nel censu del añu 1591 Tordómar formaba partíu con Paúles y cuntaba con 88 vecinos (440 persones). Hasta'l fin del antiguu réxime (sieglu XIX), la villa caltener en realengu dientro del partíu d'Aranda, anque más tarde, na redistribución del sieglu XIX, pasó al de Lerma, nel que s'atopa na actualidá.
Ponte
editarPonte romanu de 22 güeyos sobre'l ríu Arlanza.
El Arlanza ye travesáu por esta ponte, una construcción de 22 arcos en que los sos arranques de les piles y nos tajamares dexa apreciar una fábrica más antigua que lo que los actuales contrafuertes, enrasados col pretil, pudieren faer suponer; dellos arcos son claramente romanos y nun dexa de causar ciertu ablayamientu ver l'abandonu en que s'atopa'l muriu de contención que remata la parte meridional de la ponte y al que los dos miliarios, unu enhiesto y otru convertíu en doble manguarda, confieren una redolada arqueolóxica de primer interés.
Tordómar foi nuedu de comunicaciones en dómina romana, como lo demuestren los restos y xacimientos:
· Calzada de Clunia - Tordómar - Castrogeriz
· Vía de Clunia - Tordómar - Roa (Rauda)
· Vía Clunia - Tordómar - valle del Pisuerga - Cantabria.
La esistencia d'esta vía vien documentada polos dos miliarios qu'entá faen de manguardas na cabecera de la ponte.
Xacimientos con afayos romanos en Talamanca, Tordómar, Santa Cecilia, Lerma, Covarrubias, San Pedro de Arlanza y Hortigüela.
Despobláu de San Pedro de Arlanza, próximu al camín romanu que dende Clunia dirixir a Melgar o Itero del Castillo.
En Tordómar. A 1 km de la ponte romana, y nel pagu que recibe'l nome de San Pedro, recoyer en superficie texa romana según cerámica de la mesma dómina. Probablemente sería un puestu de vixilancia del pasu del ríu Arlanza al empar que casona, na milla XXXIIII de la vía de Clunia a Cantabria.
Nel añu 1909 fueron afayaos nel pueblu de Tordómar dos miliarios asitiaos nel estremu meridional de la ponte romana de 22 arcos sobre'l Arlanza; unu encabeza la calzada que se dirixe a Segovia, y otru al camín que se dirixe a Lerma. El primeru d'ellos ye una columna de piedra caliar de 2'5 m d'altor asitiáu nel estremu de la ponte, escontra'l so sector meridional, al llau del camín que conduz a Avellanosa de Muñó. Nel remate del miliario añadióse una cruz cola efixe de Cristu a un llau y la de la Virxe a otru. La trescripción que dio Fita –cola que tamos conformes– de la columna foi como sigue.
1 IMP. CAESAR.NERVA.
2 TRAIANVS. AVG.GER.
3 PONTIF. MAXIMVS.
4 TRIB. POTEST.P.P.COS. II
5 REFECIT
Imp(erator) Caesar Nerva Traianus Aug(ustus) Ger(manicus) Pontif(ex) Maximus Trib(unitiae) Potest(atis) P(ater) P(atrie) Co(n)s(ul) II Refecit
El miliario foi llevantáu siendo emperador Traxanu nos años 98 ó 99.
El segundu miliario tópase a la fin del pretil de la ponte romana; atópase seccionado pola metá topándose la parte que presenta la inscripción nel sector d'agües enriba. L'altor total d'esta pieza ye de 2'60 m, y el so diámetru (como'l primeru, 0'68 m). La inscripción atópase invertida, na parte inferior, y, anque en dómina de Fita topar en perfectu estáu de caltenimientu, anguaño lléense bien namái delles lletres, siendo'l restu de mala llectura. La llectura y trescripción de la columna ye la siguiente:
1 IMP. CAES.DIVI
2 TRAIANI. PARTHICI.F
3 DIVI. NERVAE.N.TRAIANVS
4 HADRIANVS. AVG.PON
5 MAX. TRIB.POT. COS.III
6 REFECIT
7 A.CLVNIA.M.P.XXXIIII
Imp(erator) Caes(ar) Divi Traiani Parthici F(ilius) Divi Nervae N(epos) Traianus Hadrianus Aug(ustus) Pon(tifex) Max(imus) Trib(unitiae) Pot(estatis) Co(n)sul III Refecit. A Clunia M(illia) P(asuum) XXXIIII
El miliario foi llevantáu mientres la dómina d'Adriano nos años 121.
Fonte: ABASOLO, J.A (1976) y FITA, F. (BRAH 54,1909)
Víes romanes
editarComo'l valle del ríu Arlanzón, representa un importante pasu de comunicación ente'l Y. y el W. de lo que güei constitúi la provincia de Burgos. Asina mesmu, como'l del so afluente, entiende nel so cursu so un valle estenu onde'l trazáu del camín nun constitúi un seriu inconveniente ente que nel so cursu mediu y alto estrechar considerablemente, enzancando'l desenvolvimientu de caminos nesta zona.
Esta arteria de comunicación natural dixebrar de la vía del Pisuerga en Quintana del Puente y en dexando a la so esquierda la vía del Arlanzón siguía por onde anguaño s'asitia'l pueblu de Palenzuela, Tordómar, Lerma. San Pedro de Arlanza y Barbadillo del Mercáu. onde se xunía (equí o en Salas) coles víes de Clunia y Uxama en direición a Lara de los Infantes y al N. L'allongamientu d'esti camín siguiendo'l cursu del Arlanza por Palacios y Quintanar paeznos bien problemática.
Los xacimientos. - Amás de los yá vistos na vía del Arlanzón como Quintana del Puente y Palenzuela, produciéronse afayos romanos en Talamanca, Tordómar, Santa Cecilia, Lerma, Covarrubias, San Pedro de Arlanza y Hortigüela.
Talamanca ye un despobláu, allegante a la vieya ponte del mesmu nome, defendiendo un pasu del ríu, nel términu municipal de Villahoz. Tanto esti despobláu como'l d'Escuderos (defendiendo'l pasu de Torremoronta) Tordómar (defendiendo'l pasu de Tordómar) y Lerma (salvaguardando'l tránsitu d'otra vía por onde anguaño crucia la carretera Madrid-Irún) correspuenden a vieyos enclaves romanos, asitiaos nos caminos más importantes sobre'l ríu Arlanza y qu'en dómina medieval y moderna xugaron un importante papel na hestoria d'esta contorna: la ponte de Torremoronta comunicaría'l valle del ríu Franco con Santa María del Campo y señoríu de Muñó, la ponte de Talamanca averaría los valles del Arlanzón y Arlanza, la ponte de Tordómar ganaría per una vía romana'l valle del Pisuerga y, d'últimes. la ponte de Lerma señalaba una etapa nel antiguu camín a Burgos.
En Santa Cecilia y na marxe opuesta del Arlanza, onde s'atopa la ermita de San Juan pudimos recoyer cerámica romana y diversos lladriyos de la mesma dómina según constatar una inscripción funeraria empotrada nuna de les sos arruinaes parés- Puede tratase d'una villa romana.
Personaxes pernomaos
editar- Leoncio López García [1] (1902-1936), relixosu agustino, beatificáu xunto con otres 498 víctimes de la persecución relixosa mientres la Guerra Civil Española, el 28 d'ochobre de 2007 en Roma. [2]
- Pedro Carrillo de Acuña (1595-1667), Arzobispu de Santiago de Compostela
Fiestes patronales
editar3 de mayu - Día de la Santa Cruz
28 d'agostu - Fiestes Patronales n'honor a San Agustín - Mientres la última selmana d'agostu pueden esfrutase na villa estes fiestes con una procesión alredor del pueblu, verbenes, competiciones deportives, amarutes, comíes d'hermandaes y múltiples actividaes.
Referencies
editar- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Tordómar.
