Apus apus
Les especies d'aves con nome común en llingua asturiana márquense como NOA. En casu contrariu, conséñase'l nome científicu.
L'andarón[1]NOA (Apus apus) ye una especie d'ave apodiforme de la familia Apodidae mesma d'Eurasia y África.
Apus apus andarón  | ||
|---|---|---|
.jpg) | ||
| Estáu de caltenimientu | ||
 Esmolición menor (IUCN 3.1) | ||
| Clasificación científica | ||
| Reinu: | Animalia | |
| Filu: | Chordata | |
| Clas: | Aves | |
| Orde: | Apodiformes | |
| Familia: | Apodidae | |
| Xéneru: | Apus | |
| Especie: |
A. apus (Linnaeus, 1758) | |
| Distribución | ||
 | ||
 Distribución del andarón común Zona de cría. Zona d'ivernada | ||
| Consultes | ||
| [editar datos en Wikidata] | ||
Nome común
editarEsta especie ye conocida nel dominiu llingüísticu asturlleonés colos siguientes nomes comunes: andarón[2], carboneru[3], cirriu[4] y venceyu[5].
Descripción
editarEl cirriu ye una ave especialmente afecha pal vuelu, con ales falciformes, cola curtia de forqueta poco fonda, boca bien ancha y grande rematada con un picu pequeñu, pates bien curties ensin pulgar oponible y garres pequeñes pero de presa extraordinariamente fuerte que-y dexen garrar se a superficies verticales. El so plumaxe ye coritu con una pequeña mancha ablancazada o gris clara nel gargüelu, solo visible a curtia distancia. El andarón común tien un llargor corporal de 16–17 cm, ente que'l so valumbu alar ye de 42–48 cm,[6] lo qu'en vuelu apurre a les sos ales la so carauterística figura d'amplia media lluna.
Taxonomía y etimoloxía
editarEl cirriu foi descritu científicamente por Carlos Linneo en 1758 na décima edición de la so obra Systema naturae, col nome de Hirundo apus,[7] que significa «golondrina ensin pies». En 1777 foi treslladáu como especie tipu al xéneru Apus por Giovanni Antonio Scopoli. Reconócense dos subespecies:[8]
- Apus apus apus - estender por Europa, el norte d'África y l'oeste d'Asia, llegando hasta'l llagu Baikal, pasa l'envierno n'África austral, *Apus
apus pekinensis - ocupa Asia dende Irán hasta Mongolia y China, pasa l'iviernu n'África oriental. La etimoloxía del so nome científicu, Apus apus, provién del griegu antiguu, onde apous (άπους) significa «ensin pies», en referencia a los so costumes aérees.
Comportamientu
editar
Dende los mesmos oríxenes de la zooloxía abarruntábase lo qu'a finales de la década de los 1960 constatóse: que los cirrios pasen la mayor parte de la so vida nel aire: comen, duermen y copulan volando. Namái pósense pa poner los güevos, guaralos y criar a los sos pitucos. Permanecen en vuelu ininterrumpíu mientres nueve meses del añu. Les críes abandonen el nial una mañana volando sópitamente, ensin necesidá d'aprendizaxe previu, y nun retornen a él enxamás. De nueche, estes aves alzar hasta los 2.000 m d'altor y ellí duermen, volando. Mientres el suañu l'aletéu amenorgar de los habituales 10 movimientos per segundu a tan solo 7. Por cuenta de los sos estraños vezos aéreos, entá se desconocen bien de coses de la vida d'estes aves. Añeren en riscos elevaos, parés verticales y sitios elevaos dende los que reemprende el vuelu, yá que si cai al suelu esperimenta gran dificultá en remontar el vuelu pol so especial morfoloxía alar y curties pates, y precisa faelo dende un sitiu eleváu.
Ye una ave migratoria qu'a mediaos de la primavera boreal (seronda austral) apaez por cuasi toa Europa, norte d'África y Asia Central, ente que nel iviernu boreal (branu austral) alcuéntrase-y nel sur d'África. Nel campu, añera gregariamente en talud pero ta especialmente afechu a los asentamientos humanos. Forma los sos niales so cornises y bistechos d'edificios y cases. Suel ser fiel al so llugar de anidamiento; vuelve a él y reconstruyir cuando fai falta.
Alimentación
editarEl andarón común alimentar de minúsculos inseutos voladores qu'atrapa col so ampliu picu que caltién constantemente abiertu al volar. Tamién recueye al vuelu los materiales colos que constrúi'l nial.
Reproducción
editar
Tocantes a la so reproducción, son de vezu monogámico y presenten un solu periodu de reproducción al añu, nes árees de migración braniza. Mientres el periodu de nidificación, cada pareya de reproductores fai una sola puesta de 2 a 3 güevos que bazcuyen ente los 3,2 y 4,2 gramos. El tiempu d'incubación ye de 19 a 21 díes. Les críes abandonen el nial escontra los 35 a 59 díes de la eclosión. Los xuveniles abandonen el nial volando y de manera definitiva. El maduror reproductivu algamar a los dos años d'edá.
El desarrollu de los mozos nidícolas ye diferencial. Los órganos internos (fégadu, reñones y intestinos) son los primeres n'algamar los sos pesos definitivos. El sistema esquelética y muscular síguen-y nel procesu, y el plumaxe de vuelu (remeres y rectrices) ye lo que más tardienta y marca el final del periodu nidícola. So bones condiciones alimentarias y de desarrollu, los mozos andarones abandonen el nial con un llixeru sobrepesu de 6-7 gramos con al respective de los adultos. Esta reserva déxa-yos encarar les primeres dificultaes de la vida aérea, yá que l'abandonu del nial ye definitivu.
Ye interesante constatar tamién que'l desarrollu de los xuveniles nel nial ta rellacionáu en gran midida cola temperatura ambiente. La entrada de frentes fríos o de mal tiempu nes árees de nidificación mengua considerablemente la presencia d'inseutos voladores. Esto trai a un alloñamientu temporal de los andarones escontra zones de mayor ufierta o específicamente a los cantos de la zona de baxa presión. Esti movimientu evasivu dase sobremanera nos individuos d'un añu, yá que inda nun han nidificado y, por tanto, nun tán amestaos a un allugamientu fixu; pero inclúi tamién individuos en nidación. Estos movimientos pueden ser de cientos de quilómetros. Los xuveniles nidícolas en condiciones normales pueden sobrevivir a l'ausencia parental mientres cuatro díes o más, entrando nun letargo qu'amenorga'l ritmu cardiacu de 90 a 20 llatíos per minutu y la temperatura corporal de 36-39 °C a cerca de 20 °C.
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ Sabencia. Nomenclator de seres vivos n'asturianu, Apus apus.
- ↑ «Diccionariu de la Llingua Asturiana» (asturianu) (15 avientu 2000). Consultáu'l 5 xineru 2024.
- ↑ «Diccionariu de la Llingua Asturiana» (asturianu) (15 avientu 2000). Consultáu'l 5 xineru 2024.
- ↑ «Diccionariu de la Llingua Asturiana» (asturianu) (15 avientu 2000). Consultáu'l 5 xineru 2024.
- ↑ «Diccionariu de la Llingua Asturiana» (asturianu) (15 avientu 2000). Consultáu'l 5 xineru 2024.
- ↑ Mark Beaman, Steve Madge (1998). Guía de les aves d'Europa, norte d'África y próximu oriente. Ed. Omega. p. 521 ISBN 8428209464.
- ↑ Caroli Linnæi. Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classses, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis Editio decima reformata 1758, Holmiæ, Impensis direct. Laurentii Salvii (Salvius publ.) p. 192.
- ↑ Alan P. Peterson, Clasificación de Apodiformes en Zoonomen.
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Apus apus.
| Wikispecies tien un artículu sobre Apus apus. |
