Chillón
Chillón ye un conceyu español de la provincia de Ciudá Real, na comunidá autónoma de Castiella-La Mancha. Tien una superficie de 207,78 km² con una población de 1937 habitantes (INE 2015) y una densidá de 9,54 hab/km².
Chillón | |||||
---|---|---|---|---|---|
| |||||
Alministración | |||||
País | España | ||||
Autonomía | Castiella-La Mancha | ||||
Provincia | provincia de Ciudá Real | ||||
Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||||
Alcalde de Chillón | Jerónimo Mansilla Escudero | ||||
Nome oficial | Chillón (es)[1] | ||||
Códigu postal |
13412 | ||||
Xeografía | |||||
Coordenaes | 38°47′49″N 4°52′01″W / 38.796944444444°N 4.8669444444444°O | ||||
Superficie | 207.78 km² | ||||
Altitú | 515 m | ||||
Llenda con | Almadén, Alamillo, Santa Eufemia, Guadalmez, Capilla, Garlitos, Baterno y Valdemanco del Esteras | ||||
Demografía | |||||
Población |
1772 hab. (2023) - 877 homes (2019) - 939 muyeres (2019) | ||||
Porcentaxe | 0.36% de provincia de Ciudá Real | ||||
Densidá | 8,53 hab/km² | ||||
Más información | |||||
Estaya horaria | UTC+01:00 | ||||
chillon.es | |||||
Xeografía
editarEl so términu municipal tien una interesada situación xeográfica por ser nél onde se xunen les rexones de Castiella-La Mancha, Andalucía y Estremadura Baxa y nel que conflúin el Valle de Alcudia, el Valle de los Pedroches y el Valle de la Serena. Atópase llindáu al norte con Baterno, de Badayoz, y Valdemanco del Esteras, de Ciudá Real, cuasi per partes iguales. Al este, con Almadén y Alamillo, de Ciudá Real. Al sur con Santa Eufemia, de Córdoba y agora con Guadalmez, de Ciudá Real. Y al oeste con Capilla y Garlitos, dambos de Badayoz. El términu de Chillón vese trevesáu na so parte sur pela llinia ferrial Madrid-Badayoz.
Historia
editarLa historia de Chillón empecípiase yá na antigüedá, alredor de les mines de cinabriu y mercuriu d'Almadén y de l'antigua ciudá romana de Sisapo Nova (según Estrabón), que yeren esplotaes so control de la ciudá romana de Sisapo (Sisapo Vetus) nes cercanes llocalidaes d'Almadén y Almadenejos. La ciudá romana de Sisapo corresponder con un Municipium romanu emplazado na aldega de La Bienvenida, perteneciente al términu municipal d'Almodóvar del Campo y allugáu na parte centro-occidental del Valle de Alcudia. Ye de suponer que les poblaciones de Almadén y Chillón desenvolviéronse en redol a la esplotación de les mines y a veres de Sisapo Nova según diversos autores (Estrabón, Jose Maria Pontes y Fernández, P.Sillières) que indetifican el xacimientu romanu de Cuetu de les Mones (emplazado al sur del términu municipal de Almadén, a escasos quilómetros del yá mentáu xacimientu de cinabriu) como posible allugamientu de Sisapo Nova, de forma que'l xacimientu de La Bienvenida, pol so mayor antigüedá, corresponder con Sisapo Vetus. A principios del sieglu V. En Reconquistar polos reis cristianos, apaez per vegada primera'l nome de Chillón en diversos documentos históricos. Nel reinu de Córdoba, al qu'entós pertenecía Chillón, la Inquisición foi establecida en 1482 y abolida polos franceses en 1810 cuando tomaron esta ciudá.
Prehistoria
editarNa sierra de la Virxe del Castiellu (Sierra de Cordoneros), ente otros abrigos, topáronse muestres de pintures rupestres de tipu esquemáticu que prueben la esistencia d'asentamientos prehistóricos na zona. Fueron afayaes en 1.916 pol ablaya francés Henrí Breuil pudiendo fechase nel Calcolítico o Bronce I. Pertenecen al Arte Esquemático y el color predominante ye'l colloráu anque esisten delles figures en color negru. Temáticamente, destaquen les figures antropomorfas, de normal animales cuadrúpedos, y tamién dellos signos ramiformes y estilizaciones de cazadores y venaos. Nel términu municipal tamién s'afayó, en 1990, un cercu de la Edá del Bronce Final. Ta decorada con una figura humana con espada, escudu, peñe y llanza, y foi reutilizada en dómina romana como cercu funerariu cola inscripción "PROCVULVS·TOJONI·F·AV·XLHS·Y·S·T·T·L" --> Próculus, fíu de Toutonus, de cuarenta años, xaz equí. La tierra te seya llixera". Del 1100 a.C-901 a.C aproximao. Foi apurrida al Muséu Provincial de Ciudá Real, onde pue ser visitada anguaño.
Dómina Romana
editarYe cuando la ciudá romana de Sisapo, del qu'hai noticies dende'l sieglu IV antes de Cristu, empieza a faese famosa como dueña d'un preciáu patrimoniu, los sos criadorios de cinabriu. La esistencia d'esta ciudá conocer polos escritos de distintos autores clásicos, como Claudio Ptolomeo, qu'asitia a Sisapo (o Sisapone, o Sisapón) en Oretania, o Antonino Pío, qu'asitia a Sisapón nel so itinerariu, como la última casona de Beturia, na calzada romana que dende Mérida conducía a Zaragoza. Ye posible que'l conceyu empecipiárase como asentamientu alredor de les mines de cinabriu controlaes per esta ciudá dada la riqueza de la zona y l'enclave vecín de la insdutria minera. La mención de dos Sisapos que fai Estrabon, l'antiguu y el nuevu, o en llatín, Sisapo Vetus y Sisapo Nova, plantega la esistencia de dos poblaciones col mesmu nome. A.M. Cantó propón el xacimientu romanu de Cuetu de les Mones (emplazado al sur del términu municipal d'Almadén, a escasos quilómetros del yá mentáu xacimientu de cinabriu) como posible allugamientu de Sisapo Nova, de forma que'l xacimientu de La Bienvenida, pol so mayor antigüedá, corresponder con Sisapo Vetus. A esto añade la propuesta d'identificación de Sisapo por P.Sillières en Cuetu de les Mones, anterior a los descubrimientos epigráficos de 1982 na Bienvenida que la identificaben como Sisapo, siendo a falta de nueves referencies una de les hipótesis más plausibles.
De la Edá Media a la Contemporánea
editarCol entamu de la conquista cristiana de la contorna, el ríu Guadalmez (afluente del Zújar y del Guadiana que fai frontera ente Andalucía y La Mancha, pol nordeste de la provincia de Córdoba al sur de les sierres de Alcudía y Madrona) asitiáu na llocalidá que lleva'l so nome, convertir en frontera ente los territorios cristianu y musulmán, siendo la dómina na que se constrúi'l Castiellu de Aznaharón Archiváu 2017-02-18 en Wayback Machine, nel pasu de Toledo a Córdoba y los castiellos de Vioque (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión)., de Madro%C3%B1iz Madroñiz (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión)., Santa Eufemia, Miagones, y el de Chillón, nel actual cascu urbanu, que tres la conquista cristiana pasó a llamase Castiellu de los Donceles, y que darréu foi convertíu en Ilesia Parroquial de San Xuan Bautista y Santu Domingu de Silos, grandiosu edificiu de tres naves y artesonado mudéxar, del sieglu XVI.
Esisten motivos pa considerar qu'anterior a la Ilesia actual llevantóse otra ilesia de menor dimensión, que tuvo enclavada nun Castiellu que, por apellativu de los sos dueños, denominóse “Castiellu de los Donceles”. La segunda y actual ilesia empezaría a construyise a empiezos del sieglu XVI cola construcción del cruceru, que'l so posible arquiteutu foi Hernán Ruiz I, asocediéndo-y el so nietu Hernán Ruiz III, arquiteutu que proyeutó la reconstrucción del restu de la ilesia, de la cual hai constancia de visita d'obres. De Hernán Ruiz I, o a lo menos del so estilu, ye'l cruceru góticu del templu parroquial, que la so posible fecha de construcción asitiar ente 1502 y 1547. Hernán Ruiz I foi calificáu como goticista tardíu y foi'l maestru mayor de la catedral de Córdoba. De Hernán Ruiz III ye'l restu de la ilesia, ye dicir los trés naves qu'en posición llonxitudinal componen l'edificiu. El so estilu ye renacentista espresáu nos arcos interiores de mediu puntu y nes portaes. Los murios son de mampostería recibida con morteru de cal onde s'entrepolen delles filaes de lladriyu de galleta. El teyáu ta dispuestu a dos agües na nave central y con una aguada en caúna de les naves llaterales, nun quedando bien resueltu l'alcuentru de les naves llaterales col cruceru. La estructura de la cubierta de les naves llaterales ta constituyida por correes de madera de pinu, listoncillos que crucien a les correes y tableru de madera sobre la que se dispón la cobertoria de texa curva árabe coyida con folla. La estructura de la cubierta de la nave central ta formada por un artesonado d'arte mudéxar, realizáu en carpintería a lo blanco, presentando nes incrustaciones de madera blanco una diversa gama de llazos, y alterna esta téunica con dibuxos de flores exótiques y de vivos colores, siendo los más utilizaos el negru, colloráu, azul y verde. La so fecha de construcción podría ser la segunda metá del sieglu XVI. El templu parroquial foi declaráu en 1991 Bien d'interés cultural cola categoría de Monumentu (Decretu 175/1991 de la Conseyería d'Educación y Cultura).
-
Fachada Principal y Vidrera.
-
Campanariu, sobre l'antigua Torre del Homenaxe del "Castiellu de los Donceles"
-
Fachada sur de la Ilesia.
-
Vista trasera del campanariu, la puerta sur y los torrexones.
-
Torrexones vistos dende la parte sur de la Ilesia.
Conquistada definitivamente la zona por Fernandu III escontra 1227, y tres tomar de la ciudá de Córdoba, estes tierres van pasar a formar parte del Conceyu cordobés, anque dellos van ser los sos dueños hasta qu'en 1370 sían mercaes por Diego Fernández de Córdoba a Sancho de Castiella, hermanu d'Enrique II, por 6.000 dobles d'oru. En 1375 va quedar constituyíu sobre elles el Mayoralgu de los Alcaides de los Donceles (de la familia de los Fernández de Córdoba). Nel sieglu XV, mientres la guerra de socesión na corona de Castiella, Chillón lluchó siempres nel bandu de los partidarios de doña Isabel y por ello, terminada la guerra los Reis Católicos premiaron esta adhesión a la persona de la Reina concediendo a Chillón Carta puebla de población y el preciáu títulu de Bien Lleal.
Fábrica de Paños
editarChillón yera daquella una población floreciente, non yá pol trabayu de los sos homes na mina y pola agricultura y la ganadería, sinón tamién pola so fábrica de paños dedicada al curtido de pieles. Nel añu 1406 esta fábrica yera mentada nuna pragmática d'Enrique III, que, tasando dellos xéneros que se vendíen nel reinu, punxo varar de pañu de Chillón a 60 maravedinos, preciu igual al de Gante y más alzáu que'l de Bruxeles y Bombay, tasaos a 50 maravedinos vieyos.
Situación de Chillón en 1579 (Rellaciones Topográfiques de Felipe II)
editarVilla con unos 800 vecinos. “Ante d'agora tuvo dellos más vecinos que al presente y esto ye porque d'antes el obrage y tratu de paños que yera la cosa más principal de que la xente del vivía vieno en quiebra y por esta causa nun ta tan n'enllenáu de xente como solía”. El pueblu taba sobre una llomba pocu alta y nun taba abarganáu. Los sos edificios taben construyíos de piedra, lladriyu y muries de tierra, nun esistiendo edificios costosos nin curiosos. Tampoco había edificios antiguos, “nin rastros de lletreros nin antigualles de que se deba faer memoria nin hai noticia de tal”. Tenía Chillón bien bones fontes y abondoses d'agua. La fonte Vieya a la parte d'oriente cincuenta pasos de la villa poco más o menos. Escontra'l mediudía taben la fonte Nueva, a unos cien pasos de la villa, y la Angorrilla, con un agua bien delgao que s'aplicaba a los enfermos. Esistíen dos dehesa boyales, una al mediudía denomada Devesa de la Paré, con abondosa campera y arbolees de carrascos y sufreres, y otra al norte, la Devesa del Campo, tamién con carrascos y delles sufreres. El pexe que se consumía na villa venía de Sevilla y Málaga. Esistíen persones que trabayaben la llana merino y faíen paños y otros yeren llabradores, xastres, tenderos, zapateros y tintoreros. Había gran cantidá de viñes y criábense cabres, oveyes y vaques. Los enterramientos esistentes na Ilesia Parroquial yeren llinaxes d'esta villa y de la fábrica de la ilesia, nun esistiendo enterramientos de mayoralgos nin caballeros notables de que se deba faer mención. Esistíen dos hospitales: unu pa probes foresteros fundáu por un vicariu qu'hubo na villa llamáu Juan Bernal, y otru pa muyeres probes que dexó una señora llamada doña Isabel. Ermites esistentes: Virxe del Castiellu, San Sebastián, Santa Catalina, Santa Brígida, San Xuan Bautista, Santiago, San Ildefonso, y Santa Marta. Esistíen dos conventos: de Monxes Dominiques, con 40 monxes, y el de Franciscanos, con 15 flaires, ente los cualos había predicadores, confesores y de misa.
Situación de Chillón 1783-84
editar- Fuentes: fonte vieya, fonte nueva, mantega, pilarejos, güerta de zarcero, esperilla, madroñal, alisedas, puertu esmorniáu, puertu y aferruñada.
- Deveses: de la paré y del campu.
- Castiellos: El Castillejo, Aznaharón, La nuesa Señora del Castiellu y el de los Donceles.
- Pertenecía no civil y espiritual a Córdoba, la so capital, de la que faltaba 18 llegües. Les sos antigües cais denotan un gran númberu de vecinos. Nun hai muertes de que nel so ámbitu hubiera muralles. Nun tenía feries, mercaos nin escudu d'armes.
- Ermites: hubo nel términu nueve ermites. Arruináronse Santa Marta, nes Alisedas; San Juan, nel valle del so nome; San Ildefonso, na vega de San Ildefonso; y Santa Catalina al oriente, nun cuetu a la vista del pueblu. Esistíen entá les de Santa Lucía y Santa Brígida anque ensin cultu. Les que teníen cultu yeren les de la Virxe del Castiellu, Santu Cristu de la Caridá, y San Sebastián.
- Sobre'l conventu de Franciscanos diznos Fray Cayetano que yera un conventu bien decente y de los más acomodaos de la Provincia. Los relixosos tienen l'asistencia de Chillón, Almadén y otros pueblos de la contorna y son bien exemplares y observantes. La so fama llegó al Rei Carlos III, quien-yos escribió una carta llena de piedá, d'amor paternal y d'agradecimientu polos sos continuos desvelos pol bien de les almes.
- El conventu de Dominiques yá nun esistía en tiempos de Fray Cayetano, pos les monxes dir al so conventu de Almagro nel añu 1770.
- Hospitales: unu pa probes caminantes con competentes y separaes viviendes, otru pa muyeres probes del pueblu que nun tengan casa o pa vivir d'arrendamientu, y un terceru pa enfermos con cinco cames.
- Los Palacios de Guadalmez, aldega aneja a la so xurisdicción, asitiada al mediudía a dos llegües de la villa, nuna gran llanada cerca del ríu Guadalmez. La so ilesia parroquial taba dedicada a San Sebastián, y una ermita a La nuesa Señora de los Remedios.
Situación de Chillón del Dende'l sieglu XVIII hasta'l sieglu XX
editarTres la muerte ensin descendencia del postreru Marqués de Comares, de la casa Fernández de Córdoba, Don Diego Fernández de Córdoba (1524-1601, llamáu "l'africanu", gobernador d'Orán), III Marqués de Comares; Chillón va pasar a manes de los Duques de Medinaceli, quien en 1799 van vender el so señoríu de Chillón a la Corona. Y en 1833, l'aldega de Guadalmez y la llocalidá de Chillón, qu'hasta esa dómina perteneciera al antiguu Reinu de Córdoba, van ser encuadraes dientro de la nueva provincia de Ciudá Real y del so Obispáu. L'aldega de Guadalmez va consiguir segregase de la villa de Chillón en 1927, constituyéndose dende entós tamién en conceyu independiente na provincia de Ciudá Real; perdiendo con ello 7.190 hectárees de la so xurisdicción territorial, quedando'l conceyu de Chillón con 20.670 hectárees.
Mientres la EDÁ CONTEMPORÁNE la villa de Chillón va sufrir los avatares que marcaron los principales acontecimientos de la historia d'España, esto ye, la guerra de la Independencia, les guerres carlistes, el procesu desamortizador, la llegada del ferrocarril, la Revolución de 1868, la Primer República, la Restauración borbónica, la dictadura de Primo de Rivera, la Segunda República y la guerra civil. Sicasí, de toos estos acontecimientos namái tán estudiaos los pertenecientes al sieglu XX, atopándose en procesu d'investigación los pertenecientes al sieglu XIX. Sicasí, podemos conocer la situación na que s'atopaba Chillón a mediaos del sieglu XIX, cuando Pascual Madoz escribió la so obra "Diccionariu xeográficu, históricu y estadísticu d'España y les sos posesiones d'Ultramar" (1847). Los datos siguientes tán tomaos d'esta obra.
Villa asitiada nuna llomba y arrodiada d'aspres y elevaes sierres, de les cualos les que cuerren pel norte son llamaes del Castillejo. Ye de clima templáu pero enfermu pol trabayu de les mines d'azogue. Tien 367 cases en nueve calles y dos places, casa de conceyu, pósito, carnicería, cárcel, escuela de neños pocu allegada porque son puestos a trabayar con preferencia, escuela de neñes, casa de caridá con siete casita alredor d'un patiu pa dar habitación a vilbes probes y un hospiciu pa probes transeúntes. La ilesia parroquial, dedicada a San Xuan Bautista, ye un bon edificiu de tres naves y abondo capaz. Hubo nella dellos enterramientos particulares que les sos llábanes por cuenta d'haber embaldosado la ilesia atópense fora d'ella. Esistíen dos cures, unu vicariu y otru rector, perpetuos y d'oposición. Atópase tamién nel pueblu una ermita col títulu de Santu Cristu de la Caridá y les arruinaes de San Sebastián, La nuesa Señora de Gracia, Santa Brígida y Santu Domingu de Silos, nel egido de Puertomellado. Surtir d'agües potables nuna fonte asitiada al estremu Este de la población, con dos caños abondoses, otra al Sur, una llamarga al Norte, y los pozos de les cases. Al pie de la primer fonte hai una ponte de tres güeyos costeado pol establecimientu de les mines de Almadén pa facilitar la entrada y salida, qu'en tiempu d'agües interceptaba un regueru qu'arrodia la villa pela parte del Norte onde tien otra pequeña ponte d'un solu güeyu. El términu entiende 33.840 fanegas y 10 zalaminos de tierra, que se distribúin de la forma siguiente: 507 fanegas de viña, 93 de parrales, 4.515 de campera y carba, 900 en devesa de encinar, 2.099 en encines fora de devesa, 495 y 6 zalaminos en tierra abarganada, 5.587 en cuatro fueyes pa sembradura, 9.499 y 6 zalaminos de tierra montuosa, y 44 y 10 zalaminos de regadío. Nel so términu atopaben dos canteres, una de piedra de granitu pa molinos, y otra de xaspe nel sitiu de Puertomellado de la que se construyeron delles portaes de cases, y les columnes de la capiya mayor y colateral de la parroquia. Esistíen tres fuentes minerales ferriales: l'Aferruñada, otra nel puertu de les Alisedas, y otra nel Peralejo. El terrén ye de montes pardos y chaparros, y tien cuatro dehesa: la de la paré y la del campu, mesmes de la villa, otra perteneciente a l'aldega, y la de San Ildefonso, de propiedá particular. Escontra l'oeste hai un valle que s'estiende una llegua poblada de viña, especie de plantío que menguó en gran manera. Los caminos son vecinales y malos. El corréu recibir de Almadén. Produz trigu, cebada, centenu, granes, vinu, aceite, hortolices y delles frutes. Caltiénse ganáu vacuno, lanar, cabrío y de gocha, y abonden la caza mayor y menor. La industria amenorgar al trabayu de les mines, onde s'ocupen gran parte de los vecinos, el serviciu de los fornos de destilación del azogue, y surtíu de combustible. Tien 483 vecinos (2.415 almes) y un capital imponible de 120.000 reales.
Monumentos
editar- Ilesia Parroquial de San Xuan Bautista y Stu. Domingo de Silos: Del sieglu XVI. La obra de la ilesia ta adosada al antiguu Castiellu de los Donceles. Les sos muralles esteriores tienen una gran grosez y tán flanqueadas na so parte posterior por cuatro torrexones cilíndricos. Bien d'Interés Cultural dende 1991. La ilesia ta adosada al antiguu Castiellu de los Donceles, de fechu comparte con él dalgunos de los sos murios y la Torre del Homenaxe, güei utilizada como campanariu y bautisteriu. Atópase en plenu centru del pueblu, na Plaza de la Constitución, y ye conocida y visitada poles sos pintures murales gótiques qu'amuesen escenes de la Pasión de Cristu. Nel so interior, estremáu en tres naves, cabo destacar el so impresionante artesonado mudéxar policromado na nave central.
- Ermita de la Virxe del Castiellu: Atópase sobre un altu na Sierra de la Virxe, construyéndose sobre les ruines d'un Castiellu d'orixe árabe, del cual namái caltener una plaza fortificada.
- Ermita del Santu Cristu de la Caridá: Presenta una planta rectangular d'una sola nave cola cabecera cubierta por bóveda de media naranxa y construcción de mampostería con piedra y lladriyu, amás de cuntar, na so portada, d'un arcu de mediu puntu. El so interior foi reformáu y restauráu y, anguaño, utilízase como salón parroquial.
- Calzada romana: Corresponder con unos 300 m de llargu y unos 3'20 metros d'anchu, de la vía nᵘ29 del Itinerariu de Antonino, que dende Mérida (Emérita Augusta) dirixir a Zaragoza (Caesar Augusta), pasando por Sisapo (La Bienvenida, Ciudá-Real).
- Muséu Parroquial: Conocíu col nome de L'Ayalga de Chillón, esti interesáu muséu ta allugáu n'unu de los torrexones de la Ilesia Parroquial. Nél podemos ver una impresionante coleición de donaciones realizaes a La nuesa Señora del Castiellu. La mayor parte son pieces de plata mexicano trayíes a Chillón nel sieglu XVII, otres pieces interesaes son los ornamientos de la Virxe según los relicarios, dellos llibros y los restos del antiguu retablu de la parroquia.
- Muséu Etnográficu: El Muséu Etnográficu de Chillón recuperó una parte importante de la historia de la llocalidá y evitó la desapaición d'un legáu tresmitíu polos sos antepasaos de xeneración en xeneración. Na visita a les sos instalaciones puede esfrutase d'oxetos utilizaos na vida d'antaño y de un apartáu audiovisual sobre la historia de Chillón, tanto cultural, cinexética, agrícola, etc.
- Casa de la inquisidora: Trátase d'una casa de planta rectangular. La so fachada tien zócalo pintáu que s'ataya nel remarco de la puerta de piedra con dintel con escudu, y el restu atópase encalada. Presenta un artísticu balcón realizáu en rejería de forxa al que s'apuerta per una puerta enmarcada tamién en piedra y delimitado por dos pequeñes ventanes. Nesta casa vivía una muyer que se dedicaba a denunciar a La Inquisición les conductes "herexes" de los sos convecinos.
- Pintures rupestres. Na sierra de la Virxe del Castiellu (Sierra de Cordoneros), ente otros abrigos, topáronse muestres de pintures rupestres de tipu esquemáticu que prueben la esistencia d'asentamientos prehistóricos na zona. Fueron afayaes en 1.916 pol ablaya francés Henrí Breuil pudiendo fechase nel Calcolítico o Bronce I. Pertenecen al Arte Esquemático y el color predominante ye'l colloráu anque esisten delles figures en color negru. Temáticamente, destaquen les figures antropomorfas, de normal animales cuadrúpedos, y tamién dellos signos ramiformes y estilizaciones de cazadores y venaos. Nel términu municipal tamién s'afayó, en 1990, una cercu de la Edá del Bronce Final. Ta decorada con una figura humana con espada, escudu, peñe y llanza, que se reutilizó na dómina romana con un epígrafe funerariu yá mentáu enantes. Na actualidá atopar nel Muséu Provincial de Ciudá Real, onde pue ser visitada.
- Casones solariegas. Son un claru exemplu d'arquiteutura popular y del antiguu poder económicu, carauterizar pol encalado de les sos fachaes, rejería de forxa nes ventanes y frontón triangular sobre les puertes y en dellos casos sobre les ventanes. Unes cases qu'ufierten un formosu paséu peles cais d'esta llocalidá.
- Conventu de San Antonio de Padua, de Relixosos Franciscanos: Conventu, alministráu y habitáu pola Orde Seráfica de Menores (Franciscanos). Los vecinos de la villa de Chillón y Almadén deciden alzar el conventu de San Antonio de Padua, fundáu por Juan de Poblar Fray Juan de Poblar (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión). en 1514, extramuros de la villa de Chillón, nel mesmu llugar nel qu'a principios del sieglu XV llevantó una ermita a San Antonio como agradecimientu pol cese d'una plaga de pulgón y otros inseutos qu'afectara de manera dramática a les viñes de la población. Pa la so construcción sacó Bulda del Papa Lleón X y llicencia del Obispu de Córdoba, quedando la so alministración en manes de los padres franciscanos, anque por cuenta de la probeza de materiales utilizaos, el conventu presentó ruina en 1562, polo que Don Diego Fernández de Córdoba (1524-1601, llamáu "l'africanu", gobernador d'Orán), III Marqués de Comares, mandó reedificarlo por cuenta sos. Entá esisten les ruines d'esti edificiu. Fonte: 4p-A Enllaz (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
- Ponte de Carlos IV: Foi construyíu nel añu 1795 y dexó ameyorar les comunicaciones con Almadén. Sabemos de la so construcción por una inscripción que taba asitiada na ponte: "FACER NEL ANU DE 17 ? EL VII DEL REINÁU DEL S. D. CARLOS IV, SIENDO GOBERNADOR DEL ALMADEN I D'ESTA VILLA EL S. DN. JOSEF DE COLORAES I FIERRO CAVALLERO DEL ORDE DE CALATRAVA DEL CONSEYU DEL SO MAGESTAD." A pesar de que los dos últimes cifres del añu son ilegibles, sí sabemos que ye l'añu séptimu del reináu de Carlos IV (1788- 1808).
- Fuentes: La contorna de la llocalidá tán llaraos de diverses fontes dada la riqueza acuífera del términu municipal. Asina pueden visitase ente les más conocíes: La Fonte del Puertu (asitiada na carretera de Chillón a Siruela), La Fonte de Dos ( polos sos dos caños) y La Fonte del Bombu, dambes asitiaes na mesma llocalidá; y L'Aferruñada, La Fuentecilla, La Mantega o La Fonte del Barcu, asitiaes na carretera escontra la Estación de Chillón.
- Estación de Chillón: Na carretera N-502 d'Almadén a Posadas, xunto al Río Valdeazogues Archiváu 2020-09-25 en Wayback Machine y la "Ponte de Fierro" atópase la Estación de Ferrocarril de Chillón, güei día abandonada y en desusu. El so códigu d'estación ye'l 37307, asitiada nel puntu quilométricu 288,400 de les llinies L/Madrid-Badayoz y T/Puertollano-Almorchón. Ta bien cercana al Ponte de Alcudia, onde'l 27 d'abril de 1884 tuvo llugar el primer accidente ferroviariu de valumbu n'España, na llinia Madrid-Badayoz yá mentada. Ver Catástrofe de la Ponte de Alcudia (Ponte de los Soldaos)
- Pobláu abandonáu de "Les Cábilas": Caserío abandonáu perteneciente a la finca de Peralejo de Chillón, y cercanu al ríu Guadalmez, despobláu ente les décades de 1950 y 1960.
Festividaes y Celebraciones locales
editar- Cruces de Mayu: Fiesta de les Cruces, el 3 de mayu. Los vecinos constrúin altares "cruces" n'honor a la Virxe, veneraos y afataos con numberoses plantes y flores. El sacerdote del conceyu bendicir y ye costume que les muyeres del pueblu entonen cantares populares n'honor a la Virxe.
- Fiestes de La nuesa Sra. del Castiellu: Del 28 al 31 de mayu. Tamién hai costume de realizar feria y esposición de ganaos.
- Fiesta de los Pericos Palos: 29 xunu: Construcción d'un moñecu cola última faxina de trigu de la collecha, y qu'a la fin del día ye manteado.
- Feria y Fiestes Mayores n'honor a San Roque: 12 al 17 d'agostu, n'honor al so patrón. Nestos díes celebra la Romería a la Ermita de La Virxe del Castiellu (12 de gosto) y "La vaquilla" (13 de gosto).
- Festividá de San Roque, mientres les Feries y Fiestes de la llocalidá, el 16 de gosto.
- Festividá de la Virxe del Castiellu: 8 de setiembre.
Virxe del Castiellu y Romería
editarEl día 12 d'Agostu, la Virxe del Castiellu, patrona de la llocalidá, ye baxada al pueblu en romería dende'l so castiellu na Sierra de Cordoneros.
La lleenda cunta qu'un pastor que llevaba al so fatáu pol castiellu, perder, y siguió a una muyer hasta una cueva, viendo que se metiera unu de los sos animales nuna cueva sol castiellu calatravo que s'alzaba na sierra. El pastor asustáu, llanzó una piedra que mancó a la muyer na mexella. La imaxe venerada ye una talla gótico y sedente del sieglu XIV y atópase en perfectu estáu de caltenimientu sacante una señal nel pómulu que, según la lleenda, fíxo-y el pastor que lu atopó al llanza-y la piedra, pos s'atopaba escondida nun pequeñu covarón cercanu con escasa lluz dende munchos años tras por medrana a ser profanada polos árabes y tarreció que se tratara de dalgún animal. De normal, la imaxe apaez revistida de ricos ornamientos que torguen apreciar la so escultura.
La Ermita De La Virxe Del Castillo ta allugada al sur de Chillón, asítiase a unos 700 m d'altitú y foi construyida nos restos d'un antiguu castiellu de la dómina de reconquistar d'orixe árabe y del qu'inda se caltién una plaza fortificada. La ermita dispón d'una sola nave con un retablu barrocu, la imaxe de la virxe pudo llegar hasta esti allugamientu a manes de los caballeros de la Orde de Calatrava. El so situación convertir nun mirador impresionante, dende él puédense contemplar tierres d'Andalucía, Estremadura y Castiella-La Mancha y nes sos cercaníes conflúin trés valles de gran tradición ganadera: el Valle de Alcudia, el de los Pedroches y el de la Serena.
La Ermita, mientres sieglos, tuvo ensame de visitantes y devotos, pero resalta la visita de trés pelegrinos pernomaos: Santa Teresa de Jesús y San Juan de la Cruz y San Juan d'Ávila. Na actualidá, la Ermita foi ampliando y ameyorando les sos instalaciones y cuenta con una numberosa Hermandá y un Freru permanente que facilita les innumberables visites que tien. (Fonte: Antonio M. Trujillo.)
La so fiesta ye'l día 8 de setiembre.
-
Ermita de la Virxe del Castiellu (Chillón, Ciudá Real). Campanariu.
-
Ermita de la Virxe del Castiellu (Chillón, Ciudá Real). Campanariu en Detalle.
-
Ermita de la Virxe del Castiellu (Chillón, Ciudá Real). Fachada del Templu.
-
Ermita de la Virxe del Castiellu (Chillón, Ciudá Real). Interior del Templu.
San Roque y la Vaquilla
editarMagar la pandemia de La Peste más devastadora na historia de la humanidá qu'afectó a Europa desenvolver nel sieglu XIV, hai autores que señalen qu'ente xunetu de 1582 y agostu de 1583, yá nel sieglu XVI, Chillón ye azotada por un biltu de la peste. Por esi motivu escoyer a San Roque como patrón del pueblu, yá que mientres los sieglos anteriores, en numberosos puntos d'Europa habíase instituído el so cultu daes les numberoses cases d'agospéu a enfermos de peste fundaes nel so nome. Los llabradores alzaben les sos plegaries pa pidir pol fin del azote de la plaga, y tal como asocedió n'otros numberosos puntos d'Europa, tráxose una imaxe de San Roque y sacóse en procesión, y creóse una Hermandá que sol so nome, dedicar al agospéu y curiáu de los enfermos. La fiesta de conmemoración foi creada en 1587.
Mientres les festividaes d'Agostu, concrétamente el día 13, la Hermandá De San Roque (que los sos componentes van afatiaos a la vieya usanza de sieglos pasaos) xunto con "La Vaquilla", una mázcara de madera pintada y llenzu de cueru qu'asemeya la piel, en forma de vaca portada por unu de los hermanos; ye pasiada en procesión o pasacalle peles distintes víes urbanes del conceyu al son d'un tambor, pa medrana de los neños y mozos del pueblu. La persona que la lleva asitiar sobre la so cabeza y con ella trata d'asonsañar los movimientos del animal.
Esti pasacalle vien simbolizar la espansión de la enfermedá pola villa. A otru día de madrugada, la "Vaquilla" vuelve sacase en pasacalle, esta vegada cola so cornamenta afatada de fueyes de parra, simbolizando'l principiu del fin de la plaga. Mientres esti pasacalle "la güela" cute la "talega botana", una bolsa llena de sable, nel llombu de too aquel col que s'atopa, agorando salú contra les enfermedaes. Darréu, la "Vaquilla" ye simbólicamente "matada" por "El Capitán" de la hermandá cola contera del so cayáu, na plaza del conceyu, nun espectáculu de danza folclórica na que los Hermanos de San Roque, faen xirar una bandera percima de les sos cabeces y saltando sobre ella; y ye entós, cuando la picar álzase en cuenta de llevala haca embaxo. Darréu, el paxe, un neñu qu'acompaña a la Hermandá en tol trayeutu, empieza a comese la pera qu'había lleváu clavada nel so machete, lo que simbolizaría la desapaición de los bubaxos, unu de los síntomes de la peste. Dempués celébrase una misa n'honor a S. Roque, y darréu inaugúrense les fiestes de la llocalidá n'honor al Santu Patrón San Roque, y que celebra la so festividá'l 16 d'agostu.
La fiesta tien un gran simbolismu, y trátase d'una alegoría de asoceder; asina los 24 hermanos y la güela representen a les persones que quedaron nel pueblu. El tambor, representa l'avisu de la muerte; les banderes, S. Roque; picar escontra baxo, simbolicen el que la peste continue y la "vaquilla" representa a la enfermedá en si mesma, y l'actu que se celebra'l día 14 cola muerte simbólica de la vaquilla recuerda'l cese de la peste ante l'apaición de San Roque. En 2017, "La Vaquilla" ye declarada Fiesta d'Interés Turísticu Rexonal pola Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha.
Gastronomía
editarComo n'otros llugares redoma de la Mancha, y la parte norte de Córdoba, la gastronomía típica de la zona ye abondosa nel usu grases animales, procedentes principalmente del gochu, y en verdures y hortolices de la tierra; combinando platos andaluces como la alboronía coles farrapes manchegues o les migues estremeñes. Amás tán les berenxenes en vinagre, chuletes de corderu y, la carne de caza, siendo bien común la ellaboración de chorizu de xabalín o guisos de arroz con llebre. La predominancia de la ganadería ovina na zona, fai qu'esista gran tracición de carnes de corderu y oveya. La gastronomía llocal ye abondosa y sabrosa, siendo común en tolos sos platos l'austeridá de los sos ingredientes. Ente los platos típicos que pueden tastiase en Chillón el platu estrella ye'l "Gochín fritu". Carne de gochu d'unos dos meses d'edá, polo xeneral adobada con cabeces d'ayu y vinu blanco en delles ocasiones, bien tostada nel escelente Aceite d'Oliva Virxe Extra producíu na Almazara (o Molina) de la Llocalidá. Ponse la carne nun recipiente col aceite bien caliente. Pasaos unos minutos, sacar pa volver metelo mientres otru intre con cuenta de la carne dorar por fora y per dientro tea jugosa y tienra. En retirándolo del aceite, échase-y sal percima y sírvese acompañáu de cabeces d'ayu tostaes nel mesmu aceite. D'últimes tamién esiste gran tradición de salazones y encurtidos, cuantimás munches families guisan les sos propies aceitunes y conserves de tomate, berenxena, etc.
Tamién ye bien común la ellaboración de xamones y de numberosos tipos d'embutíu, gracies a la tradicional "Matanza del Gochu". Ente los embutíos tradicionales que suelen atopase na llocalidá tán el Chorizu de Pimentón, el Salchichón o Chorizu blancu, la Morciella d'Arroz y Pimentón, la Morciella Negra de Sangre (Tamién llamada morciella Taranga o Charanga), La Morciella de Pataca y Pimentón, o la Bofeña (morciella realizada cola carne ensangrecida del gochu, el corazón, el bofe, pimentón, cilantro en granu, oriéganu, pimienta negra, sal, un pocu de vinu.). Tamién s'ellabora "Quesu de Cabeza" o fiambre de cabezada de gochu.
Al ser una zona bien verde y abondosa la so vexetación, na contorna tamién se practica l'apicultura, siendo tamién destacable la producción de miel de flores y de romeru. Pela redolada de la contorna estiéndense estenses paraxes d'olivares, polo que nel conceyu, produzse Aceite d'Oliva Virxe Extra na Almazara llocal de la Cooperativa Ntra. Señora del Castillo.
Otros platos bien comunes que pueden tastiase na llocalidá son:
- Migues que suelen comese acompañaes d'aceitunes, pimientos fritos, torrezno, chorizu, uves, lleche o miel.
- Habichuelas con perdiz Cocíu de Garbanzos con güesu de xamón.
- Ajoblanco, ellaboráu con pan, ayu, almendres, sal, vinagre y aceite d'oliva.
- Pistu Manchegu.
- Gazpachu ellaboráu con tomate, pepinu, ayu y aceite d'oliva.
- Salmorejo ellaboráu con tomate, pan, ayu y aceite d'oliva y acompañáu de xamón serranu y güevu duru.
- Alboronía ellaborada con tomate, pimientu, berenxena, calabacín, ayu y aceite d'oliva.
- Caldereta de Corderu Manchega.
- Farrapes Manchegues
- Natielles ellaboraes con lleche d'Oveya
Especial mención hai que faer a los vinos ellaboraos na llocalidá, dientro de los denominaos "Vinos de Pitarra". Conozse como pitarra (d'antiguo tinaja pequeña de folla) al vinu ellaboráu dende d'antiguo y de forma artesanal, nes bodegues familiares de distintes zones d'Estremadura y zones colindantes de Castiella-La Mancha, Castiella y Lleón y Andalucía. Ensin apenes l'usu d'elementos químicos y con una ellaboración totalmente artesanal, estos vinos suelen ser nuevos, ensin apenes crianza y con una gran cantidá d'azucres y poca graduación.
Personaxes célebres
editar- Frai Juan de San Jerónimo, que profesó nel colexu de la Victoria de Salamanca, del que foi'l primer prior. Señaláu en lletres y célebre predicador. Treslladáu'l colexu de Parraces a San Llorienzo foi fechu rector del mesmu en 1575.[2]
Símbolos
editarEscudu
editarSobre campu de plata una cruz de calatrava de gules asitiada n'abismu. Una bordura d'azur con ocho soles habiendo unu en xefe, otros dos en cada cantón del xefe (diestru y accidente) otros dos en cada lladral (diestru y accidente), otros dos en cada cantón de la punta (diestru y accidente) y nel centru de la punta, timbrado cola corona real zarrada ===Bandera === D'azur un palu de plata cola cruz de calatrava de gules nel abismu.
Himnu
editarEl lletrista Manuel Zamorano,(compositor de la lletra del himnu) dixo qu'esti himnu "reflexa con exactitú'l sentir de los ciudadanos de los nuesos pueblu y l'espíritu de toos aquellos vecinos que mientres sieglos llucharon por que güei tengamos un Chillón meyor". Güei suel ser interpretáu pola Masa Coral de l'Asociación Cultural de Muyeres "La Rumbrosa".
Demografía
editar1991 | 1996 | 2001 | 2004 | 2013 | 2015 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
2513 | 2392 | 2320 | 2201 | 2007 | 1937 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(Fonte: INE) |
Referencies
editar- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ En Julián Zarco Cueves, Memories de frai Antonio de Villacastín. Madrid: Editorial Cimborrio S. A., 1985, p. 80.