Criollu forro
El criollu forro ye una llingua criolla portuguesa minoritaria falada en Santu Tomé y Príncipe. El so nome significa "esclavu llibre" en portugués, y procede del árabe حر hurr, que significa "llibre". El criollu portugués ye tamién llamáu criollu santotomense. Nun tien de ser confundíu col portugués santotomense, el dialeutu portugués faláu en Santu Tomé y Príncipe. Ye faláu por 69 899 persones. El so códigu ISO 639-2 ye cpp y el ISO 639-3 ye cri .
 forro | |
|---|---|
| Faláu en |  Santu Tomé y Príncipe
|
| Falantes | 70 000 |
| Familia | Criollu portugués |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Nengún país |
| Reguláu por | Nun ta reguláu |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | nengunu
|
| ISO 639-2 | cpp
|
| ISO 639-3 | cri
|
Historia
editarSantu Tomé ye una islla nel golfu de Guinea, afayada polos portugueses nel sieglu XV. Taba despoblada hasta entós, pero los portugueses usaron la islla como centru de comerciu d'esclavos. Por cuenta de que dambes partes precisaben comunicase, anicióse un pidgin. Los llinguaxes de sustratu provienen de les llingües bantús y kwa. Esti pidgin entós se creolizó y convirtióse na llingua materna de los neños que nacieron de padres portugueses y madres esclaves africanes. Los matrimonios mistos yeren aceptaos pola Corona Portuguesa, pal caltenimientu de les llocalidaes.
Por cuenta de la presión de Francia y Holanda pa llograr la islla, munchos portugueses fuxeron. Tamién se tuvo en cuenta que los neños de padres portugueses y madres negres yeren, eventualmente, non consideraos como africanos o esclavos, dalgunos fueron consideraos como ciudadanos portugueses. Esti mestizaje que fizo que surdieren portugueses de piel escuro, causó la declaración de "forru" o llibertá pa un esclavu, una y bones los padres portugueses nun queríen esclavizar a los sos fíos. D'esta miente, apaeció la denominación "forru" que s'aplicaba a estes persones.
Carauterístiques
editarA pesar que'l criollu forro tuvo (ya inda tien) un contautu acutáu col portugués (vistu como un idioma prestixosu), caltién una gran cantidá d'elementos de los llinguaxes de sustratu, más que'l criollu caboverdianu, que caltién unes poques traces. Asina'l 93 % del léxicu del forru ye d'orixe portugués y un 7 % d'orixe africanu.
El criollu forro ye una llingua criolla basada nel portugués, que ye'l llinguaxe de superestratu. Los idiomes de sustratu vienen de les llingües bantués y kwa. Tien enforma paecíu col criollu principense, criollu angolar y criollu anobonense.
El criollu forro ye faláu principalmente na islla de Santu Tomé; esisten dellos falantes na islla de Príncipe. Por cuenta del so gran paecíu, el criollu anobonense d'Annobón en Guinea Ecuatorial y el criollu principense de la islla de Príncipe, pueden ser vistos como dialeutos del criollu forro.
Vocabulariu
editarA pesar que'l 95 % de los habitantes de Santu Tomé y Príncipe falen portugués, el llinguaxe nacional de les islles ye'l criollu forro (faláu por un 85 %).
Nun esiste una ortografía estándar, pero'l gobiernu de Santu Tomé ta considerando afaer un estándar pa esti llinguaxe.
Exemplos
editar- Hola: Seja lovadu! (propuestu: sejalovadu); del portugués seja louvado
- Bonos díes: Bom dja ô (propuestu: Bondja o); del portugués Bom dia
- Bones tardes: Bos tadji ô (propuestu: Boxtadji o); del portugués Boa tarde
- Bones nueches: Boxe notxi ô (propuestu: Bojnotxi o); del portugués Boa noite
- ¿Cuál ye'l to nome?: Que nomi bo y? (propuestu: Ke nomi bo y?); del portugués Qué nome vosso é ("qué nome d'usté ye"). En portugués diríase como se chama?
- El mio nome ye Pedro: Nomi mu sa Pedro; posiblemente del portugués [O] nome meu é Pedro ("el nome mio ye Pedro"). En portugués diríase chamo-me Pedro.
Non tou ta deriváu del portugués, :Yo vivu en Nieves (ciudá de Santu Tomé): Nga-ta Tlaxa. (-ta vien de "esta" y Tlaxa vien de "praça", plaza)
Referencies
editarEnllaces esternos
editar- Forro Reporte de Ethnologue del forru.
- Declaraçón Universal di Dirêtu di Hómé Declaración Universal de los Derechos Humanos en forru
Datos: Q36536
