Criollu mauricianu
El criollu mauriciano ye una llingua criolla de la República de Mauriciu. Cuasi tol vocabulariu deriva del francés, ente que'l restu de les pallabres tomar de diverses fonderaes llingüístiques, especialmente inglés y portugués. Ye la "llingua franca" del país, a pesar de que'l francés estándar ye entendíu y estudiáu por tola población. El criollu ye faláu polos mauricianos en tola isla, incluyendo toles clases sociales. Pa fines alministrativos predomina l'usu del francés, y en sitios como'l Parllamentu, les Cortes o n'instituciones académiques utilízase una combinación de francés ya inglés.
 'kreol morisien' | |
|---|---|
| Faláu en |  Mauriciu
|
| Rexón | Islla de Mauriciu |
| Falantes | 800 000 (2005)[1] |
| Familia | Criollu francés Criollu mauriciano |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Nengún país |
| Reguláu por | Nun ta reguláu |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | nengún |
| ISO 639-2 | |
| ISO 639-3 | mfe
|
El dialeutu criollu úsase llargamente pal espardimientu rápidu d'información ente los isleños, anque non pa propósitos oficiales o situaciones formales. Nun s'atopa entá formalizáu del tou como idioma, y básase na escritura y soníos del francés. Esta llimitación nun torgó la continua crecedera del usu del dialeutu y la so popularidá ente los isleños, debíu posiblemente a la so relativa simplicidá en rellación al francés. En 2005, Vinesh Hookoomising, profesor de la Universidá de Mauriciu, publicó un trabayu tituláu "Grafi Larmoni" que trata d'harmonizar la escritura del criollu mauriciano. Esisten anguaño diccionarios en versión billingüe o monollingüe, compilados por Philip Baker y Arnaud Carpooran.
Fonoloxía
editarEl criollu mauriciano tien fuertes llazos de pronunciación col francés, pero con unes poques diferencies marcaes; nun inclúi por casu les consonantes más fondes y arrondaes d'aquel idioma. La escritura, amás ye bien variada, yá que se trata fundamentalmente d'un idioma faláu.
Por casu «manger» (fr. comer), escríbese «manze», y pronúnciase igual qu'en francés, cola diferencia que'l soníu más redondu de la «g» en francés ye alivianado pa sonar como la «s» de la pallabra inglesa «vision».[2]
La «o» fonda de «un» (unu) y «deux» (dos) en francés, ye tamién llevada a «en» y «de» en creole.
Munches d'estes pronunciaciones camuden pa dexar la conversación rápida.
Construcción gramatical
editarLa gramática ye sobremanera de tipu aisllada, contrariamente al francés, idioma altamente reflexivu. Dellos exemplos d'esto:
| Francés estándar |
Criollu mauriciano |
GLOSA |
| Comment vas-el to ? | Ki manier? | ¿Cómo tas? |
| Je vais bien | Mo bien | Perbién |
| Je t'embrasse | Mo anbras twa | Te abrazo |
| Je t'aime | Mo kontan twa | Te amo |
Pronomes personales
editar| Español | Criollu Mauriciano | Francés |
|---|---|---|
| Mo | Je | |
| Mwa | Moi | |
| El to (informal) | To (Twa) | El to (Toi) |
| Usté (formal) | Ou | Vous |
| Li | Il/Elle/On | |
| Nós | Nou | Nous |
| Ustedes | Zot | Vous |
| Ellos/ Elles | Bannla | Ils/Elles |
Padrenuesu
editar| Nou Papa | Padrenuesu |
| Nou Papa ki dan lesiel | Padre nuesu que tas nel cielu |
| Fer rekonet ki to nom ensin, | Sía reconocíu'l to nome, |
| Fer ki to regn vini, | Venga a nós el to reinu |
| Fer to volonte akonpli, | cumplir la to voluntá, |
| Lor later kouma dan lesiel. | asina na tierra como nel cielu. |
| Donn nou azordi dipin ki nou bizin. | Dános güei el pan que precisamos |
| Pardonn nou nou bann ofans, | Perdónanos nueses ofienses, |
| Kouma nou ousi pardonn lezot | como nós perdonamos a los otros |
| ki finn ofans nou. | que nos ofienden. |
| Pa les nou tom dan tantasion | Alloñar de la tentación |
| Me tir nou depi lemal. | lliberar del mal. |
Referencies
editar- ↑ Morisyen (edición 18º de Ethnologue.
- ↑ (N.D.T: o quiciabes "yantar" n'español).
Enllaces esternos
editar
Bibliografía
editar- Adone, Dany. The Acquisition of Mauritian creole. Amsterdam; Philadelphia: J. Benjamins, 1984.
- Anonymous. Diksyoner Kreol-Angle / Prototype Mauritian creole-English Dictionary. Port Louis: L.P.T., 1985.
- Baker, Philip and Chris Corne, Isle de France Creole: Affinities and Origins. Ann Arbor: Karoma, 1982.
- Baker, Philip and Vinesh Y. Hookoomsing. Morisyen-English-français : diksyoner kreol morisyen (Dictionary of Mauritian creole). Paris : Harmattan, 1987.
- Carpooran, Arnaud. Diksioner morisien[version prototip/let A-Y]. Quatre Bornes, Ile Maurice : Editions Bartholdi, 2005.
- Carpooran, Arnaud. -y Créole Mauricien de poche. Chennevières-sur-Marne : Assimil, 2007. ISBN 978-2-7005-0309-8.
- Carpooran, Arnaud. Diksioner morisien[version integral/1y edision]. Sainte Croix, Ile Maurice : Koleksion Text Kreol, 2009, 1017p.
- Carpooran, Arnaud. Diksioner morisien. [version integral/2em edision]. Vacoas, Ile Maurice : Edition -y Printempss, 2011, 1200p.
- Chaudenson, Robert. Les créoles francais. Évreux: F. Nathan, 1979.
- Chaudenson, Robert. Creolization of language and culture; translated and revised by Salikoko S. Mufwene, with Sheri Pargman, Sabrina Billings, and Michelle AuCoin. London ; New York : Routledge, 2001.[1]
- Choy, Paul. Korek - A Beginners Guide To Mauritian Creole. 4th ed. Grand Baie, Mauritius: Pachworks, 2014.
- Corne, Chris. Essai de grammaire du créole mauricien, Auckland : Linguistic Society of New Zealand, 1970.
- Corne, Chris. A contrastive analysis of Reunion and Isle de France Creole French: two typologically diverse languages. In: Isle de France Creole: affinities and origins, Philip Baker & Chris Corne, 8-129. Ann Arbor: Karoma,1982.[2]
- Corne, Chris. "Mauritian creole Reflexives", Journal of Pidgin and Creole Languages, Volume 3, Number 1, 1988, pp. 69–94, 1988.[3]
- Corne, Chris. From French to Creole, Battlebridge Publications (Westminster Creolistics), 1999.
- Frew, Mark. Mauritian creole in seven easy lessons. 2nd ed. Port Louis, Republic of Mauritius : Ledikasyon pu Travayer, 2003.
- Holm, John. Pidgins and Creoles, Volume II: Reference Survey. Cambridge: Cambridge University Press, 1989.
- Lee, Jacques K. Mauritius : its Creole language : the ultimate Creole phrase book : English-Creole dictionary. London, England : Nautilus Pub. Co., 1999.
- Strandquist, Rachel Eva. Article Incorporation in Mauritian creole. M.A. thesis, University of Victoria, 2005.[4]
- Wittmann, Henri. Les parlers créoles des Mascareignes: une orientation. Trois-Rivières: Travaux linguistiques de l'Université du Québec à Trois-Rivières 1, 1972.[5]
- Wittmann, Henri. « Lexical diffusion and the glottogenetics of creole French. » CreoList alderique, parts I-VI, appendixes 1-9. The Linguist List, Eastern Michigan University & Wayne State University. 2001.[6]
- Wittmann, Henri & Robert Fournier. "L'agglutination nominale en français colonial." Revue québécoise de linguistique théorique et appliquée 2:2.185-209, 1981.[7]
- Wittmann, Henri & Robert Fournier. "Interprétation diachronique de la morphologie verbale du créole réunionnais". Revue québécoise de linguistique théorique et appliquée 6:2.137-50, 1987; in response to the hypothesis put forward by Corne (1982) in Baker and Corne (1982).[8]
Datos: Q33661
Multimedia: Mauritian creole
