Wikipedia

Cuestión llingüística en Bélxica

El problema llingüísticu belga qu'entá pervive na actualidá, ente les comunidaes neerlandófonas y francófonas, tien raigaños asitiaos dende antes de la primer Constitución de Bélxica.

Polítiques favorables al idioma francés

editar
 
Episodiu de la Revolución belga de 1830

Ente los años 1815 y 1830, tol actual estáu Belga formaba parte del Reinu Xuníu de los Países Baxos. El rei neerlandés Guillermu I, tuvo qu'enfrentase con una poderosa oposición per parte de distintos estamentos sociales: los católicos taben en desalcuerdu cola inxerencia del monarca na relixón y l'inmensa mayoría de los francohablantes d'idees lliberales y les clases burgueses oponer a la postura llingüística del rei, al so gobiernu despóticu y a la escasa representatividá del so territoriu nes milicies y nos organismos alministrativos. L'apuráu cayente económicu, que condució a altes tases de paraos y a un aumentu importante de la inflación del importe de los alimentos, provocó amplíes revueltes que desencadenaríen lo qu'a posteriori sería conocíu como Revolución belga. La disconformidá de les clases belgues españó de manera exabrupta n'agostu de 1830, mientres la representación de la famosa opera «La Muette de Portici» (una esaltación de la llucha de los napolitanos contra los españoles por consiguir la so emancipación). Tres les revueltes establecióse un Gobiernu de calter provisional que declaró a Bélxica como estáu soberanu.[1]

La primer llexislación llingüística de Bélxica, publicada como decreto'l 16 de payares de 1830, pol comité central del gobiernu provisional dicía:

Artículu 1: El boletín oficial de les lleis y actos del gobiernu va ser publicáu en francés.[2]

La primer constitución belga -promulgada'l 7 de febreru de 1831- nun establecía nenguna llingua oficial; sicasí'l so artículu 23 rezaba:

...l'usu de les llingües usaes en Bélxica ye facultativu; solamente la llei puede determinalo, y namái con al respective de los actos de l'autoridá pública y negocios xudiciales[3]

Puesto que na práctica'l francés yera la llingua utilizada poles clases dominantes, tanto flamenques como valones, esto traducióse nel so usu esclusivu como llingua oficial. De fechu les 2 lleis que desenvolvieron l'artículu 23 de la constitución promulgada la primera'l 19 de setiembre de 1831 y la segunda, que la sustituyó, el 28 de febreru de 1845- fondiaron el francés como llingua oficial.[4] Nos alboreceres del estáu belga, les clases elitistes flamenques nun duldar n'atribuyir al idioma francés exclusividad nel so usu institucional, pos al históricu prestíu qu'esta llingua tenía, había que suma-y el so emplegu como diseminador de les idees revolucionaries propies de la Europa de les lluces. El neerlandés -que cuntaba con un 55-57% de falantes flamencos- yera consideráu una llingua primitiva ya indigna poles mesmes élites flamenques; viéndose, amás, claramente desfavorecido pol cleru católicu, que lo percibía como un peligrosu difusor de les idees derivaes del protestantismu calvinista, que'l so enraigono nos Países Baxos causába-yos medrana.[5]

Tamién hai que tener en cuenta que nos sos oríxenes el neerlandés en Flandes, al nun tar normalizáu, topábase fuertemente dialectado, cuntando con gran cantidá de variaciones. Tal como ye recoyíu na esposición de motivos del Decretu del 16 de payares de 1830.

...considerando, per otra parte, que les llingües flamenco y alemano, utilizaes polos habitantes de ciertes llocalidaes, varien d'una provincia a otra, y delles vegaes de distritu en distritu, de manera que sería imposible publicar un testu oficial de les lleis y decretos en llingua neerlandesa o alemana.[2]

Daqué similar asocedía, entós daquella, na parte valona de Bélxica, conviviviendo mayoritariamente dellos idiomes tradicionales -dalgunos d'ellos, minoritariamente, entá perviven- como'l valón, el picardu, el lorrain y el gaumais; pero dau la considerable semeyanza de diches llingües col francés, producióse un amontáu cambéu llingüísticu.[6]

A última hora, quiciabes la meyor mención sobre la tema recoyer nel pensamientu del politólogu ya historiador belga Xabier Mabille, quién nel so llibru "Historia política de Bélxica" cita testualmente:

Una descripción válida dende un puntu de vista sociolóxicu de la situación llingüística nos años de la independencia de Bélxica tien de dir más allá del marcu restrictivu establecíu pol primer censu eleutoral (1856). La población belga nun taba a cencielles estremada en tres grupos de los cualos el más importante utilizaba más fecuentemente "el flamencu o holandes"(57%),el segundu'l "francés o valón"(42%), y el terceru, otra llingua, sobremanera l'alemán(1%). Valdría meyor dicir qu'una gran mayoría de la población, asitiada al norte de la vieya frontera llingüística falaba principalmente "los flamencos" (entendiendo'l términu como les distintes variantes dialeutales del neerlandés); que la mayoría del restu falaba principalmente los valones (englobando el términu les distintes llingües bien próximes al francés normativu); y que nos dos rexones, pero sobremanera nel sur, una mayoría de la población falaba tamién el francés. Nun yera más qu'una minoría, alredor del 10-15%, que podríamos dicir utilizaben sobremanera'l francés. Nel so senu taba en primer llugar la burguesía... y otra manera, una parte de la clase media.[7]

Principiu de la reconocencia oficial del idioma neerlandés

editar
 
Julien de Vriendt.
 
Maurice Maeterlinck.

La reconocencia de los derechos llingüísticos de los neerlandófonos empezar a implementar a partir del postreru terciu del sieglu XIX: en 1873 pudo emplegase'l neerlandés en Flandes nel sistema xudicial; a partir de 1878 dexóse'l so usu nel sistema alministrativu públicu de la rexón flamenca; en 1883 na educación secundaria; en 1886 empezar a acuñar la moneda belga de manera billingüe;[8] en 1890 establecer por aciu llei la obligatoriedá d'acreditar la conocencia de la llingua neerlandesa pa ser nomáu funcionariu públicu nes Alministraciones asitiaes na zona flamenca,;[9] el 18 d'abril de 1898 apruébase (por 47 votos a favor, 39 en contra y 3 astenciones) una llei, conocida como llei de Coremans-De Vriendt (yá que foi propuesta polos representantes flamencos Juliaan De Vriendt y Edward Coremans), qu'obliga a publicar los documentos oficiales tamién en llingua holandesa,[10] sicasí va ser necesariu esperar hasta 1967 pa disponer d'una versión oficial de la Constitución en flamencu;[9] a partir de 1899 empezar a imprimir los sellos en dambos idiomes;[11] a partir de 1910 y la llei de 31 de xunetu de 1921 asitió'l principiu d'usu de dambes llingües na alministración pública flamenca,[2] d'esta manera alcuérdase'l billingüismu pa les alministraciones centrales y los sos funcionarios, que tienen de conocer les llingües de la rexón na cual desempeñen les sos funciones: a partir d'un pidimientu del 20 % de los eleutores, les comunicaciones y avisos empobinaos al públicu teníen de faese nos dos llingües de la rexón.[9]

Entá quedaba pendiente que la llingua neerlandesa tuviera cabida na universidá: les cuatro universidaes del país impartíen les sos clases en llingua francesa[12] y hasta la invasión alemana de Bélxica, mientres la Primer Guerra Mundial, nun foi posible instruyise n'holandés. Los invasores alemanes dexar na universidá de Gante, pero namái a partir de 1930, un sieglu dempués de la creación de Bélxica, foi cuando la universidá flamenca de Gante va enseñar definitivamente en neerlandés y non en francés.[13] El movimientu nacionalista flamencu, consciente de la importancia de tener una élite intelectual, pidió la instrucción en neerlandés en dicha universidá, pero la clase alta flamenca, fuertemente francófona, de la ciudá opúnxose argumentando'l subdesarrollu de la llingua flamenca y la falta de llibros científicos n'holandés.[14] Quiciabes el francófono flamencu más destacáu, que s'opunxo fiero foi Maurice Maeterlinck (premiu Nobel de Lliteratura en 1911).[13]

L'actual frontera llingüística

editar

Ente'l 2 de marzu y el 21 de marzu de 1932 aprobar nel parllamentu bicameral una mutable frontera llingüística, onde se definía una estazada Bélxica: una de fala neerlandesa y otra francesa, col alcuerdu de la mayoría de los diputaos de Valonia. Los valones nun quixeron aceptar el billingüismu na totalidá del Estáu belga -del cual los flamencos yeren partidarios-, pos tarrecíen que nun estáu billingüe los flamencos tuvieren aventayaos pa poder ocupar puestos institucionales, al tener los sos vecinos del norte una mayor conocencia de dambes llingües.[15]

Esta llinde de llingües dependía d'un censu llingüísticu que se realizaba aproximao cada quince años y yá que la crecedera del francés víase favorecíu en cada censu, sobremanera na periferia de Bruxeles, los flamencos nun tardaron en sentise resabiaos de dicha llei -en 1961, 278 alcaldes flamencos negar a cumplir la llei y a realizar los censos de llingües-[15] y reividicaron la fixación definitiva de les fronteres llingüístiques basándose nel censu de 1947, que foi'l postreru que se realizó nel estáu. Tas esixencies flamenques coincidíen col cayente de la industría valona de la década de los 60: hasta entós la economía valona, basaes nuna rica industria de carbón y aceru, yera de les más importantes d'Europa (y de xacíu la primera con diferencia de Bélxica) cuntando d'una amplía importación de mano d'obra flamenca (ya italiana, española, etc...), pero les sos mines dexaron de ser rentables y la so industria metalúrxico perdió competitividá; esto asocedió coles mesmes que la economía flamenca floriaba enérxicamente (hasta entós tan solo tenía una economía básicamente agraria) debíu, principalmente, a que les empreses norteamericanes instalar nel norte animaes pola cercanía al mar que-yos ufiertaba'l potencial puertu d'Amberes, el segundu mayor puertu d'Europa.[16]

La llei del 8 de payares de 1962 estableció la invariabilidá de la frontera llingüística en Bélxica y la llei del 2 d'agostu de 1963 estableció definitivamente les cuatro rexones actuales: la de los francófonos (onde pasaron a formar parte 25 conceyos flamencos que constaben de 87.000 habitantes) qu'inclúi los cinco provincies valones (el Brabante valón, Hainaut, Luxemburgu, Namur, y Liexa, salvo los conceyos pertenecientes a la rexón de llingua alemana), la de los neerlandófonos (onde pasaron a formar parte 25 conceyos valonos que constaben con 23.000 habitantes) qu'inclúi los cinco provincies flamenques (Amberes, el Brabante flamencu, Flandes occidental, Flandes oriental y Limburgu), la de los germanófonos qu'inclúi 9 conceyos enclavaos na provincia de Liexa y la rexón billingüe de Bruxeles-capital, qu'abarca los 19 conceyos del distritu alministrativu de Bruxeles-capital.

Tamién s'establecieron les denominada "facilidaes llingüístiques", estremaes en cuatro tipos: conceyos periféricos de Bruxeles, asitiaos na rexón de llingua neerlandesa, con facilidaes pa los francófonos; conceyos de la frontera llingüística, asitiaos na rexón de llingua neerlandesa y tamién na rexón de llingua francesa, con facilidaes pa los francófonos o neerlandófonos según los casos; conceyos “malmediennes”, asitiaos na rexón de llingua francesa, con facilidaes pa los germanófonos; y conceyos de la rexón de llingua alemana, con facilidaes pa los francófonos.[9] Nestes 10 circunscripciones (en Flandes: Bever, Mesen, Ronse, Spiere-Helkijn y Voeren; en Valonia: Enghien, Comines-Warneton, Mouscron y Flobecq; na periferia de Bruxeles-capital: Kraainem, Wezembeek-Oppem, Linkebeek, Wemmel, Drogenbos y Sint-Genesius-Rode) los habitantes pueden faer usu de la so llingua materna na alministración pública, según asistir al sistema educativu nel idioma que deseyen.[17][9]

El consensu alcanzáu pa estes facilitaciones llingüístiques nun foi fácil pa la so ciudadanía: na periferia de Bruxeles, los flamencos tuvieron qu'aceptar el francés nuna ciudá que por hestoria consideraben so; y los francófonos tuvieron qu'aceptar que la capital belga fuera oficialmente billingüe(a pesar de cuntar con una bien minoritaria población neerlandófona), arrodiada del monolíngüe Flandes y dixebrada tan solo por 3,5 km de la monolíngüe Valonia (al traviés de Sint-Genesius-Rode).[18] Asina mesmu, los francófonos tuvieron qu'aceptar que los Fourons (Voeren en neerlandés), de mayoría de fala francesa, fueren tresferíos a la provincia flamenca de Limburgu con facilidaes llingüístiques. Con al respective de los Fourons ye importante aportunar nun incidente acaecíu en 1986, onde José Happart, alcalde escoyíu por un grupillo de 5 aldegues que constaben con 5.000 habitantes, onde más del 60% yera francófona, foi obligáu a dimitir pol conseyu d'estáu por non falar nin escribir en neerlandés.[19]

La crisis más acuciosa, que foi'l preludiu final d'un inevitable cambéu constitucional dende un modelu unitariu a unu descentralizáu, foi'l que socedió na Universidá Católica de Lovaina (fundada en 1425 y que cuntó con alumnos de la talla d'Erasmu, Jansenio, Vesalio, Désiré Félicien-François-Joseph Mercier y Gerardo Mercator) asitiada na comunidá monolíngüe flamenca: produciéronse diverses manifestaciones per parte de los neerlandófonos, en tou Flandes, a favor del usu esclusivu del holandés nes clases y l'esclusión del francés, lo que provocó la partición de la universidá en dos (la universidá francófona treslladóse pela rodiada de Bruxeles, de comunidá llingüística francesa). En Dixmude, Flandes, los estudiantes d'enseñanza media manifestar p'amosar la so solidaridá colos estudiantes neerlandófonos; en Oostende, unos 3.000 alumnos manifestar pa sofitar a la seición flamenca de la universidá y esixendo el treslláu inmediatu de los estudiante francófonos a Valonia; y en Bruxes, los estudiantes de les escueles llibres realizaron una fuelga de non asistencia a clase. El conflictu foi tal, qu'ente la nueche del 26-27 de xineru de 1968, produciéronse 675 detenciones.[20] Esti episodiu produció diferencies bien fondes nel principal partíu belga, el partíu socialcristiano, qu'acabaron, pocu dempués, cola dixebra ente la so facción flamenca (CVP) y francófona (PS francófono). Yera la primera de les socesives separaciones qu'a partir d'entós afectaron a los partíos belgues d'ámbitu estatal.

Los socesivos cambeos constitucionales: La descentralización del estáu belga

editar
Artículu principal: Crisis llingüística de Lovaina

Lo socedío en 1968 na Universidá de Lovaina -que produció la so división ente franceses y flamencos y la so seición francesa treslladada fora de Flandes- desencadenó finalmente la descentralización del Estáu belga.[9] En 1970, el primer ministru Gaston Eyskens afirmó ante'l Parllamentu belga, nun discursu que güei puede ser calificáu como históricu, que:

... l'Estáu unitariu cola so estructura y funcionamientu, tal como son regulaos anguaño poles lleis, foi superaos polos fechos[21]

La primer reforma constitucional de caláu foi la de 1970. Antes produxérense cambeos en 1892 y 1921, relatives a la instauración del votu plural la primera, y del sufraxu universal puru y simple la segunda, magar tuvieron un considerable algame políticu, nun alteriaben n'absolutu los principios fundamentales. Na reforma de 1970 creáronse tres tipos de comunidaes llingüístiques: les comunidaes francesa, flamenca y alemana (denominaes entós comunidaes culturales); a les cualos otorgar la competencia d'educación. Establezse la creación de los Conseyos Culturales y ordenar la publicación billingüe (francés-flamencu) del testu constitucional, teniendo dambos igual fuercia llegal.[22]

Estes divisiones llingüístiques queden reflexaes nel Parllamentu nacional. Según la llei de 3 de xunetu de 1971, el repartu de los parllamentarios facer ente los dos grupos llingüísticos mayoritarios. Pertenecen al grupu llingüísticu francés los diputaos y senadores escoyíos nes rexones de llingua francesa y alemana y los escoyíos na circunscripción de Bruxeles qu'empresten xuramentu en francés o alemán. Y van formar parte del grupu llingüísticu neerlandés los diputaos y senadores escoyíos na rexón de llingua neerlandesa y los escoyíos en Bruxeles qu'empresten xuramentu en neerlandés.[22] En 1980, institucionalizáronse amás tres Rexones (Flandes, Valonia y Bruxeles Capital). Sicasí la rexón de Flandes y la comunidá llingüística neerlandófona fundiéronse, estableciéndose la capitalidad na rexón de Bruxeles-capital el 6 de marzu de 1984 (contradiciendo al conseyu d'estáu, que dicía qu'una rexón nun podía establecer la so capitalidad n'otra rexón).[15] Y, en 1993 Bélxica tresformar nun Estáu federal compuestu por dos tipos d'entidaes federaes: les Rexones (a les cualos amplíase-yos llixeramente les competencies) y les Comunidaes. Dambes coleutividaes polítiques tienen una asamblea o conseyu, órganu llexislativu escoyíu direutamente por sufraxu universal direutu, y un gobiernu, órganu executivu. Estremóse la provincia de Brabante -auténticu nucleu de Bélxica- en dos provincies nueves, una francófona que se adscribe a Valonia y otra neerlandófona que se adscribe a Flandes.[23]

Actualidá

editar

Nos últimos años el conflictu belga perduró de manera intensa, tres el cambéu de la constitución en 2001, llegó la del 29 de marzu de 2012. Esta revisión llegó tres un trabayosu procesu de negociaciones -de 14 hores- ente los representantes de 8 partíos belgues: cuatro partíos flamencos (el democristiano CD&V, el socialista SP.A, el lliberal Open VLD y el verde Groen) y les cuatro francófonos (el socialista PS, el democristiano CDH, el lliberal MR y el verde Écolo); esti cambéu aseguró a Elio Di Rupo -que consiguiera ocupar el cargu executivu n'avientu de 2012 dempués de 541 díes, nel que'l país escareció d'executivu, siendo l'estáu que más tiempu tuvo ensin gobiernu- como primer ministru, cargu qu'un valón nun algamar dende 1974. Nesta ocasión el cambéu constitucional trataba sobre la complexa situación de Bruxeles-Halle-Vilvoorde, l'únicu distritu eleutoral y xudicial, a caballu ente les dos rexones de Bélxica, compuestu por 19 conceyos de la rexón de Bruxeles-Capital (billingües) y 35 que s'atopen en Flandes (ente ellos 6 conceyos flamencos con facilidaes llingüístiques -Drogenbos, Linkebeek, Sint Genesius-Rode, Wemmel, Kraainem y Wezembeek-Oppem- pa unos 150.000 francófonos que podíen votar por candidatos de la billingüe rexón de Bruxeles-capital y esfrutar tantu del sistema xudicial como del educativu na so llingua materna).

Esti distritu provocó la cayida de Yves Leterme n'abril de 2010 y torgó una formación gobernante nel país. Finalmente decidióse que los eleutores d'estos conceyos podríen escoyer ente votar a llistes locales o de Bruxeles (hasta entós podíen votar a dambos) pero'l distritu nun se va biforcar pa les complicaes eleiciones al Senáu belga. Amás, los francófonos de la periferia flamenca de Bruxeles van siguir teniendo accesu a la xusticia na so llingua.[24][25][26]

Ver tamién

editar

Referencies

editar
  1. ↑ Marlies Cardoen. «Antecedentes históricos de la constitución belga» (castellanu).
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Marc Uyttendaele. «Les paradoxes de la proteición de les minoríes nel procesu de federalización de Bélxica».
  3. ↑ «Coleición de constituciones» (castellanu).
  4. ↑ «Une histoire mouvementée» (francés). Monde Diplomatique (Avientu).
  5. ↑ De Regoyos, Jacobo (2010). Belgistán. Ariel, páx. 50. ISBN 978-84-344-6946-4.
  6. ↑ De Regoyos, Jacobo (2010). Belgistán. Ariel, páx. 51. ISBN 978-84-344-6946-4.
  7. ↑ «Cita sacada de Xabier Mabille (Historia política de Bélxica) nel pie de páxina 3 del artículu Les paradoxes de la proteición de les minoríes nel procesu de federalización de Bélxica» (castellanu).
  8. ↑ De Regoyos, Jacobo. Belgistán. Ariel, páx. 53. ISBN 978-84-344-6946-4.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 Díez de Ulzurrun, Ignacio Irurita. La complexa realidá llingüística belga y l'organización del Estáu. https://www.navarra.es/appsext/DescargarFichero/default.aspx?ficheru=RJ_35_II_2.pdf&codigoAcceso=PdfRevistaJuridica&ei=Gz2lUYesLMWL0AXwjIHgCg. 
  10. ↑ «loi1898» (francés). Archiváu dende l'orixinal, el 15 de xunetu de 2014. Consultáu'l 28 d'agostu de 2012.
  11. ↑ De Regoyos, Jacobo. Belgistán. Ariel, páx. 54. ISBN 978-84-344-6946-4.
  12. ↑ «El pluralismu llingüísticu en Bélxica» (castellanu).
  13. ↑ 13,0 13,1 Gerard Mortier (27 de xunu de 2012). «La pena de Bélxica» (castellanu). El País. Consultáu'l 3 de setiembre de 2012.
  14. ↑ «El plurillingüismu en Bélxica» (castellanu).
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 De Regoyos, Jacobo. Belgistán. Ariel. ISBN 978-84-344-6946-4.
  16. ↑ Beatriz Navarro (11 d'avientu de 2007). «Flandes y Valonia pasen cuentes». La Vanguardia. Archiváu dende l'orixinal, el 2012-05-21. Consultáu'l 3 de setiembre de 2012. (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
  17. ↑ De Regoyos, Jacobo. Belgistán. Ariel, páx. 66-67. ISBN 978-84-344-6946-4.
  18. ↑ De regoyos, Jacobo. Belgistán. Ariel, páx. 67. ISBN 978-84-344-6946-4.
  19. ↑ Andrés Garrigo (15 d'ochobre de 1986). «Una disputa llingüística provocó la dimisión del primer ministru belga» (castellanu). La Vanguardia. Consultáu'l 3 de setiembre de 2012.
  20. ↑ «El conflictu de la Universidá de Lovaina sigue afalando disturbios estudiantiles en toa Bélxica». ABC (27 de xineru de 1968). Consultáu'l 3 de setiembre de 2012.
  21. ↑ «Francis Delpere» (castellanu).
  22. ↑ 22,0 22,1 Matilde Gurrera Roig (Payares - avientu de 1986). «El pluralismu llingüísticu en Bélxica» (castellanu). Revista d'Estudios Políticos Nueva Dómina. Consultáu'l 2 de setiembre de 2012.
  23. ↑ Lluís Bassets (3 d'agostu de 1993). «D'estáu unitariu a federal» (castellanu). El País. Consultáu'l 3 de setiembre de 2012.
  24. ↑ «Bélxica desbloquia la crisis tres años y mediu ensin Gobiernu» (castellanu). ABC (15 de setiembre de 2011). Consultáu'l 3 de setiembre de 2012.
  25. ↑ EFE (7 d'avientu de 2011). «Bélxica forma a la fin un Gobiernu con plenos poderes» (castellanu). ABC. Consultáu'l 3 de setiembre de 2012.
  26. ↑ «so-sesta-reforma-del-estado Bélxica empieza'l trabayosu procesu pa efectuar la so sesta reforma del estáu» (castellanu). Noticies d'Álava (29 de marzu de 2012). Consultáu'l 3 de setiembre de 2012. (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'so-sesta-reforma-del estáu historial y la so-sesta-reforma-del estáu última versión).

Enllaces esternos

editar



Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Cuestión_llingüística_en_Bélxica&oldid=4244461»