Wikipedia

Desiertu d'Atacama

desiertu n'América del Sur

El desiertu d'Atacama, ye'l desiertu non-polar más grebu de la Tierra. Estiéndese nel Norte Grande de Chile —tomando les rexones d'Arica y Parinacota, Tarapacá, Antofagasta, Atacama y el norte de la rexón de Coquimbo— y cubre una superficie d'aproximao 105 000 km².[1][2][3][4][5][6] Ye de tipu costeru fríu[ensin referencies] y ta llendáu pel océanu Pacíficu al oeste y pol cordal de Los Andes al este.

Desiertu d'Atacama
Situación
Tipu ermu
Parte de Desierto del Pacífico (es) Traducir
Coordenaes 24°30′S 69°15′W / 24.5°S 69.25°O / -24.5; -69.25
Desiertu d'Atacama alcuéntrase en Chile
Desiertu d'Atacama
Desiertu d'Atacama
Desiertu d'Atacama (Chile)
Datos
Altitú media 2657 m
Superficie 105 000 km²
Cambiar los datos en Wikidata

Ye una de les ecorrexones de Chile y, amás, forma parte de la ecorrexón del desiertu del Pacíficu, qu'inclúe tolos desiertos costeros de Chile y Perú —pela so parte, la National Geographic Society considera que la zona costera peruana forma parte del desiertu d'Atacama—.[7][8]

Otra parte integrante d'esti desiertu correspuende a una ecorrexón llamada puna d'Atacama, allugada sobre los 3500 msnm y que ye compartida pola aguada occidental del cordal de Los Andes nel norte de Chile, y pola aguada oriental de la mesma nel noroeste d'Arxentina y suroeste de Bolivia.

Ye ricu en recursos minerales metálicos —como cobre (Chile ye'l mayor productor del mundu y cuenta col 28 % de les reserves mundiales), fierro, oru y plata- y non metálicos —ente los que destaquen importantes depósitos de Boru, litiu (Chile cunta col 39 % de les reserves suramericanes), nitratu de sodiu y sales de potasiu-.[9][10][11][12] Tamién se destacase la bischofita, un sal de magnesiu estrayida del salar d'Atacama, usada como axente entestador na construcción de caminos. Estos recursos son esplotaos por delles empreses mineres, como Codelco, la mayor compañía cuprífera del planeta, Llombes Bayes, Mantos Blancos y Soquimich.[13]

Orixe

editar

El so orixe data d'hai unos trés millones d'años, siendo nel so pasáu un llechu marín. El so cambéu rellacionase cola llamada corriente de Humboldt. La principal causa del orixe del desiertu d'Atacama ye un fenómenu climáticu conocíu como efeutu Foehn, que provoca que les nubes descarguen les sos precipitaciones nuna cara del monte nel so ascensu vertical, polo que, al devasar el cordal les nubes nun #tener agua, xenerando asina un desiertu al bloquiar por completu toles precipitaciones posibles provenientes del oeste, polo que ye'l Cordal de los Andes la que xenera'l desiertu d'Atacama al producise nes sos fasteres l'efeutu Foehn. Pel este, blóquiense tamién les.precipitaciones sobre'l desiertu d'Atacama por aciu sistemes estables d'alta presión, conocíos como «anticiclones del Pacíficu», que se caltienen al pie de la mariña, creando vientos alisios escontra l'este que mueven les nubes.

Per otra parte, la corriente de Humboldt tresporta agua frío dende L'Antártida escontra'l norte a lo llargo de les mariñes chileno y peruano, qu'esfrez los orales marinos del oeste, amenorga la evaporación y crea una inversión térmica —aire frío inmovilizáu debaxo d'una capa d'aire tibio—, torgando la formación de grandes nubes productores d'agües. Toa'l mugor creáu progresivamente por estes oral marines, entesase a lo llargo de les serrapatoses fasteres del cordal de la Mariña que dan escontra'l Pacíficu, creando ecosistemes costeros altamente reinales compuestos por cactus, ensundioses y otros exemplares de flora xerófila.

L'últimu factor que contribúi a la formación del desiertu ye'l cordal de Andes, que nel norte forma una planicie volcánica elevada y ancha conocida como Altiplanu. Según nel sur el cordal andín contribúi a prindar el mugor proveniente del Pacíficu, nel norte l'Altiplanu torga l'ingresu a Chile de les nubes cargaes de mugor provenientes de la cuenca amazónica, que s'atopa al nordeste.

Clima

editar

Nel desiertu d'Atacama, una agua posible de ser midida —esto ye, de 1 mm o más— puede tener llugar una vegada cada 15 o 40 años —rexistráronse periodos d'hasta 400 años ensin agües nel so sector central—.[14] Sicasí, la zona vese afeutada ente xineru y febreru pel llamáu iviernu altiplánicu, que produz dalguna qu'otra agua y abondoses nubes llétriques. Esta zona rexistra dos récores meteorolóxicos mundiales. El primeru d'ellos ye que Arica anota'l permediu añal d'agües más baxu del mundu, algamando tan solo 0,5 mm —la mayor parte de les precipitaciones cai en forma d'orbayos débiles y aisllaes—. El segundu ye que Iquique rexistra la seca más llarga del mundu, con 16 años ensin precipitaciones.[cita [ensin referencies]

Nes nueches la temperatura fluctúa enforma, pos puede baxar hasta -25 °C na zona de Ollagüe, ente que nel día la temperatura puede asitiase ente los 25 y los 50 °C a la solombra. Nun hai muncha diferencia ente'l branu y l'iviernu, porque ta asitiáu a la llende del trópicu de Capricorniu. Pel branu, la temperatura ambiente mañanera ye de 4 a 10 °C y la máxima puede algamar los 45 °C a plena irradiación solar. La radiación solar ye bien alta nel espectru ultravioleta, polo que ye indispensable l'usu de gafes y cremes con proteición UV.

El mugor relativo del aire ye d'apenes un 18 % nel interior, pero bien alta na mariña, llegando hasta un 98 % nos meses d'iviernu. La presión atmosférica ye de 1017 milibares. Esisten temporaes de vientos en tornáu o ventisques que la so velocidá puede algamar fácilmente los 100 km/h, xeneralmente rexistraos al mediudía. La topografía de la zona ye de gradiente en descensu bien paulatín escontra'l mar, pero'l so altor permediu relativa ye de 400-1500 msnm.

Historia

editar

El desiertu d'Atacama tuvo pobláu dende los empiezos de la colonización americana. Un finxu de los primeros habitantes d'esta zona foi la xera minera, que tuvo los sos entamos ente 12 000 y 10 000 años tras nuna mina d'óxidu de fierro en Taltal, Rexón d'Antofagasta, la más antigua del continente.[15][16] Mientres el periodu prehispánicu, descolló la cultura Chinchorro, desenvuelta ente 5000 y 1700 e.C., la primera del mundu en momificar artificialmente a los sos muertos.[17][18] Amás, esti territoriu foi habitáu por etnies como los atacameños, ente que na so mariña vivíen los changos, los coles, los lupacas y los uros. Foi apoderáu pol señoríu de Chucuito sol nome de Colesuyo y depués pol Imperiu inca como Collasuyo.

La rexón más greba foi denominada «despobláu d'Atacama» mientres la Colonia. Dempués de les Guerres d'independencia hispanoamericanes, y por cuenta de la inexactitud de los documentos reales, la zona tuvo en disputa hasta que, al traviés de los trataos de llendes de de límites de 1866 entre Bolivia y Chile 1866 y de límites de 1874 entre Bolivia y Chile 1874, la rexón pasó a ser oficialmente territoriu bolivianu.

Magar los trataos suscritos, les disputes nun llograron resolvese. El 14 de febreru de 1879, efeutuóse'l desembarcu chilenu en Antofagasta, empecipiando les aiciones militares contra Bolivia. En 1873, suscribiérase'l tratáu d'Alianza Defensiva Perú–Bolivia, polo que Chile declaró la guerra a dambos el 5 d'abril de 1879, empecipiando formalmente la Guerra del Pacíficu, que remató en 1884 cola victoria de Chile, el tratáu de Rancón con Perú y el pactu de Tregua con Bolivia.[19][20][21][22] Tres el conflictu, Chile llogró'l dominiu del, hasta entós, departamentu bolivianu de la Mariña, el departamentu peruanu de Tarapacá y la provincia peruana de Arica.

Astronomía

editar

El desiertu d'Atacama ye consideráu'l meyor sitiu del planeta pa reparar el firmamentu y desenvolver l'astronomía: el so altor respeuto al nivel del mar, la escasa nubosidad, la cuasi inesistente mugor del aire y l'alloñada contaminación llumínica y radiollétrica faen que la visibilidá del so cielu nocherniegu seya bien nítida.[23] Por cuenta de esto, más d'una docena d'observatorios #allugar nesti llugar —como Paranal (VLT), el complexu astronómicu más avanzáu y poderosu del planeta, ALMA, el mayor proyeutu astronómicu del mundu, y La Silla, ente otros—.[24][25][26][27] Chile tien el 40 % de la observación astronómica del mundu; sicasí, nes próximes décades, el sector va desenvolver otros proyeutos —como'l Giant Magellan Telescope, el Large Synoptic Survey Telescope (LSST), el Y-ELT[28] y l'ampliación del Atacama Large Millimeter Array— que van faer que'l norte del país concentre cerca del 70 % del total mundial.[29][30][31][32][33]

Deporte

editar

El desiertu d'Atacama acueye a los deportistes del touterrén del mundu. Nesti desiertu, realizáronse los diversos campeonatos del Rally Baxa Atacama, Rally Baxa Chile, Rally Patagonia Atacama, y recibió el Rally Dakar Series —en 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014 y 2015—, eventu entamáu por Amaury Sport Organisation (ASO). Les dunes d'esti desiertu son ideales pa esti tipu de deporte, allugaes na redoma de la ciudá de Copiapó, Rexón d'Atacama.

Otru eventu que se realiza nesti desiertu ye la Carrera Solar Atacama», que consiste nuna carrera de vehículos solares que se fai por llugares del desiertu como Toconao, Calama, Iquique y Antofagasta, ente otros.[ensin referencies]

Galería

editar
  •  
    Con 6739 msnm, el volcán Llullaillaco ye'l mayor altor del desiertu d'Atacama.
  •  
    Salar d'Atacama.
  •  
    Salar de Baltar y llaguna Miscanti.
  •  
    Rally Patagonia-Atacama 2007.
  •  
    Penitentes xelaos a la lluz de la Lluna en Chajnantor .
  •  
    El Valle de la Lluna, cerca de San Pedro d'Atacama.

Bibliografía

editar
  • Braudel, Fernand (1984 [1979]). The Perspective of the World, vol. III de Civilization and Capitalism. ISBN 0-520-08116-1
  • Sagaris, Lake (c. 2000). Bone and Dream: Into the World's Driest Desert. 1ª edición. Toronto: A.A. Knopf Canada. ISBN 0-676-97223-3

Referencies

editar
  1. ↑ Mckay, Christopher P. (mayu-xunu de 2002). «Two dry for life: the Atacama Desert and Mars» (n'inglés). AdAstra. Archivado del original el 2012-02-29. https://web.archive.org/web/20120229234518/http://quest.nasa.gov/challenges/marsanalog/egypt/AtacamaAdAstra.pdf. Consultáu'l 2 de xineru de 2014. 
  2. ↑ Vesilind, Priit J. (agostu de 2003). «The Driest Place on Earth» (n'inglés). National Geographic Magazine. Archivado del original el 2007-12-18. https://web.archive.org/web/20071218212813/http://ngm.nationalgeographic.com/ngm/0308/feature3/. Consultáu'l 2 de xineru de 2014. 
  3. ↑ Amos, Jonathan (8 d'avientu de 2005). «Chile desert's super-dry history» (inglés). news.bbc.co.uk. Consultáu'l 2 de xineru de 2014.
  4. ↑ Bolívar Manaut, Luna (27 de payares de 2006). «A sobra de sol, buena es l'agua». www.dw-world.de. Consultáu'l 22 de xunetu de 2011.
  5. ↑ «Driest Place: Atacama Desert, Chile - Even the Driest Place on Earth Has Water» (inglés). www.extremescience.com (2013). Consultáu'l 2 de xineru de 2014.
  6. ↑ (2006) Wright, John W.: The New York Times Almanac (n'inglés). New York, New York: Penguin Books. ISBN 9780143038207.
  7. ↑ Handwerk, Brian (23 d'ochobre de 2006). «Viking Mission May Have Missed Mars Life, Study Finds» (inglés). news.nationalgeographic.com. Consultáu'l 2 de xunetu de 2013.
  8. ↑ Minnard, Anne (25 de xunu de 2007). «Giant Penguins Once Roamed Perú Desert, Fossils Show» (inglés). news.nationalgeographic.com. Consultáu'l 2 de xunetu de 2013.
  9. ↑ Toovey, Leia Michele (17 de payares de 2010). «The Top 10 Copper Producing Countries» (inglés). copperinvestingnews.com. Archiváu dende l'orixinal, el 2012-06-21. Consultáu'l 18 d'abril de 2012.
  10. ↑ Edelstein, Daniel L. (xineru de 2012). «US Geological Survey: Mineral Commodity Summaries - Copper» (inglés). minerals.usgs.gov. Consultáu'l 19 d'abril de 2012.
  11. ↑ Barreno, Jorge (19 de febreru de 2012). «Chile, el mayor productor de cobre del mundo, y el que más reservas tiene». www.elmundo.es. Consultáu'l 3 de xunetu de 2013.
  12. ↑ International Lithium Alliance (s/f). «Broad Based Lithium Reserves - South America» (inglés). www.lithiumalliance.org. Archiváu dende l'orixinal, el 29 de payares de 2015. Consultáu'l 10 d'avientu de 2011.
  13. ↑ Goto, Shihoko (13 de xineru de 2012). «Top 10 Copper Producing Companies» (inglés). copperinvestingnews.com. Archiváu dende l'orixinal, el 2012-04-16. Consultáu'l 18 d'abril de 2012.
  14. ↑ Viajered (28 de payares de 2008). «400 años sin lluvia en el desierto d'Atacama». viajeschile.es. Consultáu'l 27 de xunu de 2013.
  15. ↑ Rodríguez, F. (20 de mayu de 2011). «Estudio confirma que mina más antigua de América estuvo en Taltal». La Tercera. Consultáu'l 21 de mayu de 2011.
  16. ↑ University of Chicago Press Journals (20 de mayu de 2011). «Archaeologists uncover oldest mine in the Americas» (inglés). ScienceNewsline. Consultáu'l 21 de mayu de 2011.
  17. ↑ Allison, M. J. et al.. «Chinchorro, momias de preparación complicada: métodos de preparación». Chungará (Arica, Chile) (13). 
  18. ↑ Bittman, B., y J. Munizaga (1976). «The Earliest Artificial Mummification in the World? A Study of the Chinchorro Complex in Northern Chile» (n'inglés). Folk (18). 
  19. ↑ Rawson, Guillermo (27 de setiembre de 1873). «Carta de Guillermo Rawson a Plácido S. de Bustamante después de aprobada en la Cámara de Diputados la adhesión a la Alianza Perú-Bolivia». Consultáu'l 21 d'agostu de 2012.
  20. ↑ Varigny, Charles (1974). La guerra del Pacífico. Santiago de Chile: Editorial del Pacífico S.A.
  21. ↑ Villalobos, Sergio (2000). Chile y Perú, la historia que nos une y nos separa. Santiago: Editorial Universitaria.
  22. ↑ Paz Soldán, Mariano (1904). Narración histórica de la Guerra de Chile contra el Perú y Bolivia. Buenos Aires: Librería e Imprenta de Mayo.
  23. ↑ Barreno, Jorge (11 de payares de 2013). «Chile, la tierra de las oportunidades para los astrónomos». El Mundo. Consultáu'l 31 d'agostu de 2015.
  24. ↑ European Southern Observatory (ESO) (s/f). «Observatorio Paranal». www.eso.cl. Consultáu'l 4 d'avientu de 2011.
  25. ↑ European Southern Observatory (ESO) (s/f). «ALMA». www.eso.cl. Consultáu'l 4 d'avientu de 2011.
  26. ↑ ALMA (s/f). «Atacama Large Millimeter/submillimeter Array». www.almaobservatory.org. Consultáu'l 4 d'avientu de 2011.
  27. ↑ European Southern Observatory (ESO) (s/f). «Observatorio La Silla». www.eso.cl. Consultáu'l 4 d'avientu de 2011.
  28. ↑ European Southern Observatory (ESO). «The European Extremely Large Telescope» (inglés). www.eso.org. Consultáu'l 4 d'avientu de 2011.
  29. ↑ Christiansen Z., Axel (12 de xunu de 2012). «ESO da luz verde a telescopio más grande del mundo en Chile». Consultáu'l 27 de xunu de 2012.
  30. ↑ «Giant Magellan Telescope» (inglés). www.gmto.org. Consultáu'l 4 d'avientu de 2011.
  31. ↑ «Large Synoptic Survey Telescope» (inglés). www.lsst.org. Consultáu'l 4 d'avientu de 2011.
  32. ↑ «National Radio Astronomy Observatory (NRAO)» (inglés). www.nrao.edu. Consultáu'l 4 d'avientu de 2011.
  33. ↑ Diario Financiero (4 de payares de 2013). «Sofofa: inversión en sector astronomía ascenderá a más de US$ 4.400 millones a 2020». m.df.cl. Archiváu dende l'orixinal, el 2013-12-02. Consultáu'l 26 de payares de 2013.

Enllaces esternos

editar
Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Desiertu_d%27Atacama&oldid=4295021»