Domeño
Domeño ye un conceyu de la Comunidá Valenciana, España.
 Domeño | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| |||
| Alministración | |||
| País |  España | ||
| Autonomía |  Comunidá Valenciana | ||
| Provincia | provincia de Valencia | ||
| Comarques | Los Serranos (es)  | ||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||
| Alcalde de Domeño (es) | Francisco Gómez Asensio | ||
| Nome oficial | Domeño (es)[1] | ||
| Nome llocal | Domeño (es) | ||
| Códigu postal |
46175 | ||
| Xeografía | |||
| Coordenaes | 39°39′35″N 0°40′22″W / 39.659722222222°N 0.67277777777778°O | ||
  Domeño Domeño (España)  | |||
| Superficie | 68.8 km² | ||
| Altitú | 250 m | ||
| Llenda con |
| ||
| Demografía | |||
| Población |
684 hab. (2023) - 357 homes (2019) - 351 muyeres (2019) | ||
| Porcentaxe |
100% de Los Serranos (es) 0.03% de provincia de Valencia 0.01% de Comunidá Valenciana 0% de España | ||
| Densidá | 9,94 hab/km² | ||
| domeno.es | |||
 | |||
Asitiáu nel interior de la provincia de Valencia. Por cuenta de la construcción del Banzáu de Loriguilla en 1979, la llocalidá foi derruida y el nucleu de población deber de treslladar dellos quilómetros al este, cerca de les llocalidaes de Llíria y Casinos. Cuenta con 688 habitantes (INE 2007).
Xeografía editar
El términu de Domeño ta físicamente estremáu en dos partes: el términu de Domeño Viejo, más ampliu, ye onde s'atopaba orixinalmente la llocalidá, y una pequeña superficie alredor del nucleu urbanu actual, arrodiáu totalmente pol términu municipal de Llíria.
Domeño Viejo atopar a la vera de la cabecera del banzáu de Loriguilla.
La superficie del términu ye bien montascosa, con altores que devasen los 1000 m como l'Aveséu Negru (1.045 m.). Destaquen los vértices xeodésicos de tercer orde de Marioneta (740 m.), Monte (584 m.), Infante (652 m.) y Garrama (385 m.).
El ríu Turia enfusa nel términu pel oeste y aflúye-y cerca del pueblu'l ríu de Chelva. La población ta abarganada polos dos ríos que conflúin al pie del monte por que les sos faltes desenvuélvese'l cascu urbanu. Drenan el territoriu los ribayos del Llobu, de los Diaños, de la Cueva de la Mora y de la Marta.
Abonda la caza menor. Les tierres ensin cultivar tán poblaes de pinos y monte baxu.
Tiense accesu, dende Valencia, al traviés de la carretera provincial CV-35.
Llocalidaes estremeres editar
El términu municipal de Domeño parte coles siguientes llocalidaes: Calles, Chelva, Higueruelas, Llíria, Loriguilla, Losa del Obispo y Villar del Arzobispo toes elles de la provincia de Valencia. El nuevu enclave de la población de Domeño tamién llenda cola población de Casinos (Valencia), que s'atopa a pocos quilómetros.
Historia editar
Prehistoria y Edá Antigua editar
Les muertes más antigües atopaos nel términu de Domeño quiciabes se remonten a los sieglos VI o V e.C. Trátase d'unos xiles de pequeñu tamañu tallaos qu'apaecen na cueva Tormé, asitiada na partida del mesmu nome. La datación correspuende al Epipaleolítico pudiendo perdurar esti tipu de ferramientes hasta'l Neolíticu (4.500 al 2.000 a.C).
De la Edá del Bronce, que s'estiende dende 1.800 al 500 a.C son delles cerámiques y piedres atopaes al pie del monte Tormagal, nel visu del Puntal de los Valientes.
Les tribus ibériques (a partir del añu 500 a.C) que poblaron lo que güei ye la Comunidá Valenciana yeren les de los ilercavones, edetanos y contestanos, que correspondíen, de forma averada, a les provincies de Castellón, Valencia y Alicante respeutivamente. Por tanto, Domeño taba allugáu dientro de les llendes de la Edetania, estensa rexón que tomaba dende'l Mijares al Júcar, enanchándose pel noroeste del Ebro. La principal carauterística de Domeño, denomináu polos íberos Damania, ye que foi una de les principales ciudaes d'esti territoriu que la so capital yera Edeta (Liria).
Pertenecientes a poblaos ibéricos son los restos que se caltienen nos Baños de Verche, de les Fuentecillas de riba, en Jórjola Alta y na fastera este del Tormagal, monte que paeció ser un importante centru de vida mientres esti tiempu. Tamién ibéricos son los pequeños vasos, principalmente de tipu caliciforme, apaecíos na cueva del Colmenar, que tuvo de tar dedicada a dalgún cultu relixosu desconocíu, una y bones les vasíes atopaes paecen tener un calter ritual, como vasos pa llibaciones.
Dellos historiadores asitiaron en Domeño la ceca de Damanium na que s'acuñaron monedes de bronce con epígrafes en lletres ibériques. Sicasí, investigaciones posteriores consideren que dicha ceca tuvo en territorios del norte peninsular. Cola conquista de Cádiz nel 206 a.C, los romanos acabaron col dominiu cartaxinés n'España, empezando la llucha colos sos habitantes hasta'l 19 a.C, añu en que l'emperador Augusto consiguió la dominación de Hispania.
La romanización tuvo de ser intensa nel términu, atopándose restos a los pies del Tormagal, onde se topó una inscripción llatina en piedra y una moneda de Traxanu.
Sobre la dómina visigoda, tan solo conozse que'l territoriu perteneció a la demarcación del rei Wamba con sede en Domeño (Dominium).
D'orixe musulmán, el Castiellu atópase a lo cimero d'un cuetu pequeñu. Foi rehabilitáu mientres la Primer Guerra Carlista pol Xeneral isabelín Aspíroz.
Tres la entrada de Don Xaime I d'Aragón en Valencia'l 1238, entamóse un exércitu cristianu con 6.000 efectivos, estremáu en tres cuerpos de 2.000 combatientes cada unu. El primeru apoderar de Murviedro, Serra, Náquera, Onda, Bejís, Antana y demás pueblos del Mijares; el segundu, apoderar de Liria, Andilla, Alpuente, Chelva y Chulilla; y el terceru, de Ribarroja, Vilamarxant, Benaguacil, Pedralba, Gestalgar y el restu de pueblos de la rexón que, según lo apautao, pertenecíen a Don Jaime.
Con estes divisiones, Domeño quedó integráu nel señoríu de Chelva, que pertenecía a Pedro Fernández de Azagra, Señor de Albarracín. A la muerte de Pedro Fernández, pasó esti señoríu al so fíu primoxénitu Alvar, de quien, nun teniendo descendencia masculina, heredar la so fía, a quien se casó en 1255 col Infante Jaime de Jérica. En 1369 Juan Alonso V de Jérica y VII de Loriguilla, vence Domeño y les alquerías de Loriguilla y Calles, según toles tierres que los musulmanes teníen, a Martín Gabarda, el Menor, y dellos caballeros más.
Los sos postreros señores fueron los Duques de Villahermosa. Domeño participó viviegamente mientres la guerra carlista y foi asaltáu delles vegaes poles tropes del pretendiente.
Edá Contemporánea editar
Na actualidá, dase una situación especial nel conceyu yá que esisten Domeño Nuevu y Domeño Viejo, siendo'l mesmu pueblu con distinta situación xeográfica. El motivu foi la construcción del banzáu de Loriguilla en 1979 que supunxo la espropiación del términu de Domeño Viejo. El nucleu poblacional foi treslladáu principalmente a la población de Marines y a la Masía del Carril nel términu de Llíria.
Esta situación pocu común empezó cola publicación del BOP del 29 d'ochobre de 1954 onde la Confederación Hidrográfica del Júcar anunciaba'l Proyeutu de Replantego del banzáu de Loriguilla, pol qu'ésti s'internaría nel términu municipal de Domeño produciendo l'hinchente total de les tierres granibles de regadío y molinos, acabando cola posibilidá de subsistencia de los sos habitantes.
Nun principiu, el pueblu nun presentó oposición dalguna al Proyeutu, magar ellaboró un documentu onde se propunxeron una serie de soluciones centraes principalmente na indemnización de resultes de les perdes y el treslláu a otru terrén. Nesti documentu, cada vecín otorgaría les tierres que fueren de la so propiedá siempres que la espropiación ya indemnización produxérense al empar y non de forma gradiada; los nuevos terrenes tendríen de tener carauterístiques similares a los espropiaos; que s'axudicaren los bienes que fueren constituyir el nuevu patrimoniu y, a lo último, que los fíos de los actuales dueños de les tierres y viviendes pudieren acoyese a los mesmos derechos que solicitaben los sos padres. El númberu de families que se vieron afeutaes sumaron un total de 250 y la superficie anubierta supunxo 1.776 fanegadas1 (147,58 hai) de la totalidá del términu municipal.
En 1962 recibiéronse les primeres cédules d'espropiación, pero éstes namái correspondíen a les finques rústiques afeutaes pol banzáu y non a la totalidá del cascu urbanu, lo que provocó la oposición de los vecinos al nun ver cumplíes los sos pidimientos.
De resultes de lo avanzao del proyeutu y p'evitar cualquier situación de peligru, en 1963 encamentar al INC –Institutu Nacional de Colonización– al treslláu inmediatu del pueblu. De los varios allugamientos propuestos, el Conceyu del conceyu, al traviés de la firma d'un grupu de vecinos, acepta'l treslláu a la Casa de Campu allugada nel términu de Llíria.
En 1966, 12 años dempués de la publicación del BOP, el Conseyu de Ministros alcuerda'l desplazamientu total de la población de Domeño sacante los Montes Públicos, empezando asina l'espediente de treslláu del conceyu. Sicasí, un añu más tarde y yá terminaes les obres del banzáu, inda nun s'atopara un allugamientu definitivu pa la población.
Nun ye hasta 1970 cuando se robla un alcuerdu d'aceptación col INC pa l'adquisición del allugamientu propuestu orixinalmente per parte de 82 vecinos, quedando la Casa de Campu valorada en 16 millones de pesetes. Solicitar al Ministeriu d'Agricultura qu'acelere l'adquisición de les nueves tierres y de la finca, pos delles families yá tuvieren qu'abandonar les sos cases y terrenes qu'habíen quedáu anubiertos pol banzáu. Esta situación d'incertidume provoca qu'un total de 73 vecinos soliciten el treslláu a la Masía del Capellà (Marines) creándose una Comisión informativa nel Conceyu pa declarar esta zona d'interés social. Nesti momentu, produzse la separación del pueblu de Domeño.
El Ministeriu anuncia la esistencia de llotes vacantes de viviendes y cultivos na Masía de Chortichelles y la concesión d'un creitu de 17 millones de pesetes p'adquirir la Masía del Carril (Liria) y, aproximao 9 millones de pesetes pa l'adquisición de la Masía del Capellán (Marines).
En 1978, l'alcalde Félix López solicita'l sofitu del Gobiernu Civil pa poder efectuar la compra de les 3 finques yá que trescurrió enforma tiempu desque se produció la tasación orixinal de les mesmes, en 1962, hasta que se concedió'l creitu per parte del Ministeriu. De la mesma, el IRYDA (anterior INC) aprueba la construcción d'una estación depuradora d'agües residuales na Masía del Carril.
Un añu más tarde, el nuevu alcalde Ramón Pamblanco, escribe al Conseyu del País Valencianu solicitando que los terrenes adquiríos pal allugamientu del nuevu pueblu de Domeño segregóse del términu municipal de Llíria. D'esta forma, Domeño caltendría la so personalidá, identidá social y patrimoniu comunal.
Coles mesmes, tamién s'escribe al arzobispáu solicitando que los derechos titulares que pertenecen a la parroquia de Domeño Viejo treslladar a la Masía del Carril.
El treslláu de cuasi tola población de Domeño –97 vecinos– remata en 1981. En Plenu celebráu'l 28 de febreru de 1983 alcuérdase'l cambéu de denominación de la finca Masía del Carril por Domeño del Rei.
Esti intentu de segregación per parte de Domeño, provoca que'l Conceyu de Liria llevante una quexa por usurpación de funciones, pidiendo que se concreten les competencies de dambos Conceyos. La respuesta del Gobiernu Civil ye la solicitú al Conceyu de Domeño de toes aquellos allegamientos qu'envaloren oportunes en defensa de los sos derechos pa la constitución del nuevu conceyu Domeño del Rei.
El 7 d'ochobre de 1987 –RD 161/1987 del Conseyu de la Generalitat Valenciana– tres un llargu procesu alministrativu y previu dictame favorable del Conseyu del Estáu, Domeño llogra la so municipalidá como entidá llocal segregándose totalmente de Liria.
En 1988 el Conceyu de Liria interpon un recursu de reposición, demandando que la Masía del Carril ye en realidá un barriu de Liria y Domeño ye un enclave del mesmu, pero finalmente ye tornáu dos años dempués.
Domeño Nuevu queda pos delimitado per dellos caminos, empecipiándose na carretera Valencia-Ademuz al altor del camín del Azagador del Carril (km 31,5).
La so superficie dibuxa un polígonu allargáu delimitado pola CV-35 y la rambla Castellana.
Población editar
Domeño tien na actualidá, según los datos del últimu padrón municipal de 2008, 744 habitantes, de los que 60 son estranxeros. Del total de población, 385 habitantes son varones, siendo daqué menor el númberu de muyeres, 359.
L'estudiu de les carauterístiques de los individuos que componen una población ye parte fundamental nel analís demográficu y tien un especial interés cuando se trata d'utilizalo p'afondar na conocencia de les estructures sociales o económiques de la mesma.
Anque'l términu municipal ta estremáu en dos ámbitos xeográficos, la población de Domeño asitiar nun solu nucleu de población principalmente, presentando otros asentamientos de calter esvalixáu y escasu.
D'esta miente, y tomando como base los datos proporcionaos pol Institutu Nacional d'Estadística nel periodu 2001-2008, analízase la distribución de los habitantes de Domeño.
En tol periodu consideráu, reparar un enclín xeneral a la crecedera del númberu de residentes del términu municipal, de forma que la resultancia final ye un aumentu considerable que se traduz nun 45,31%, principalmente asocedíu dende 2003 a 2008.
La población del conceyu de Domeño ta constituyida por un 51,7% d'homes y un 48,2% de muyeres, según datos del añu 2008.
Evolución de la población
Domeño cuntaba en 1975 con 258 habitantes, recuento que'l so númberu foi creciendo pasu ente pasu, salvu llixeres fluctuaciones poblacionales interañales, hasta los 744 de 2008.
Si comparen les cifres coles de la contorna, reparar que Domeño sigue unos enclinos poblacionales bien distintes a les de Los Serranos, pos, frente al estancamientu poblacional comarcal, Domeño ufierta aumentos práuticamente continuos a lo llargo del tiempu.
Poro, l'analís de la evolución de la población nel periodu 1975-2008 amuesa un enclín xeneral escontra la crecedera, con una medría total de la población de 459 habitantes, que supón una tasa total d'aumentu del 161,05% nesti periodu.
Nel trazáu de crecedera de la población, reparar tres momentos significativos. El primer repique de 81 habitantes, ente 1975 y 1986; la crecedera rápida, de 110 habitantes, ente 1990 y 1992 y una crecedera sostenida a partir de 2003 que trai un aumentu de 232 habitantes.
Patrimoniu Cultural editar
Tal como indica la 2ª cambéu de la Llei de Patrimoniu Valencianu 5/2007 de 9 de febreru “El patrimoniu cultural valencianu ta constituyíu polos bienes muebles ya inmuebles de valor históricu, artísticu, arquiteutónicu, arqueolóxicu, paleontolóxicu, etnolóxicu, documental, bibliográficu, científicu, téunicu, o de cualesquier otra naturaleza cultural, esistentes nel territoriu de la Comunitat Valenciana o que, topándose fuera d'él, sían especialmente representativos de la hestoria y la cultura valenciana”.
Asina, el conceyu de Domeño presenta una serie d'elementos patrimoniales protexíos pola llexislación y arrexuntaos nel Serviciu de Patrimoniu Cultural de la Conselleria de Cultura.
XACIMIENTOS
- Bancales xunto a la Casa de la Parra. Punta de Domeño.
- Ribayu del Arenal. Punta de Verche.
- Castiellu de Domeño. S-118.
- Güerta de Verche. S-119.
- La Almajuela. S-120.
- La güerta del Portichuelo. S-121.
- La Matraquera. S-9.
Fonte: Conseyería de Cultura.
BIENES D'INTERÉS CULTURAL
DENOMINACIÓN Acueducto de Peña Cortada Allugáu sobre los términos de Tuéjar, Chelva, Calles y Domeño alcuéntrense los restos d'esta obra romana, de la que, magar nun se conoz la so datación exacta, envalórase redolada al sieglu I d.C. o primer metá del sieglu II d.C. El llargor de los restos topaos ye de 28,6 km, siendo comparable a los acueductos romanos más relevantes d'España. La tipoloxía a la que se adscribe ye la d'Infraestructures territoriales hidráuliques y l'estáu nel que s'atopa ye incoado dende 1998.
DENOMINACIÓN Castiellu de Domeño Corona un pequeñu cuetu xunto al llugar onde se topaba l'antigua población de Domeño. D'orixe musulmán, controlaba'l pasu dende Valencia a les poblaciones de La Serranía. Tuvo De ser abandonáu dempués de Reconquistar, y foi rehabilitáu en 1839 mientres la primer guerra carlista pol xeneral isabelín Aspíroz. Na actualidá atópase totalmente en ruines, anque pueden reparase la cortil cercada reforzáu por torrexones, los basamentos de la so torre d'homenaxe y diverses construcciones.
Demografía editar
| 1990 | 1992 | 1994 | 1996 | 1998 | 2000 | 2002 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 384 | 494 | 509 | 505 | 491 | 516 | 525 | 568 | 569 | 644 | 688 | 744 |
Economía editar
Predominen los cultivos de secanu como: ceberes, cebolles y tubérculos. Esisten abondoses esplotaciones apícolas. Tamién podemos falar d'una incipiente industria na zona tal como distribución y comercialización de refrescos y de obsequios navidiegos (la caxa de navidá), según industria del metal.
Política editar
| Llexislatura | Nome | Partíu |
|---|---|---|
| 1979-1983 | Ramón Cervera Pamblanco | .svg){kind=small} UCD
|
| 1983-1987 | Vicente Madrid Martínez |  PSPV-PSOE
|
| 1987-1991 | Vicente Madrid Martínez | PSPV-PSOE
|
| 1991-1995 | Vicente Madrid Martínez | PSPV-PSOE
|
| 1995-1999 | Vicente Madrid Martínez | PSPV-PSOE
|
| 1999-2003 | Vicente Madrid Martínez | PSPV-PSOE
|
| 2003-2007 | Vicente Madrid Martínez | PSPV-PSOE
|
| 2007-2011 | Vicente Madrid Martínez | PSPV-PSOE
|
| 2011-2015 | Francisco Gómez Asensio | _Logo_(2008-2015).svg){kind=logo} PP
|
| 2015-2019 | Francisco Gómez Asensio | PP
|
| 2019-2023 | n/d | n/d |
| 2023- | n/d | n/d |
Fiestes llocales editar
- Fiestes patronales. Celébrense'l 1, 2 y 3 de mayu n'honor a San Isidro, Santa Catalina y la Santa Cruz. D'antiguo nel pueblu vieyu, el patrón yera San
Roque.
Ver tamién editar
Referencies editar
- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
Enllaces esternos editar
- Conceyu de Domeño
- Domeño nel Rexistru d'Entidaes Llocales de la Xeneralidá Valenciana
- Esti artículu incorpora material procedente de la páxina web de la Federació Valenciana de Municipis y Províncies, que per aciu d'una autorización permitió agregar conteníu ya imáxenes y espublizalos baxo llicencia GFDL.
