Dinastía Pahlaví
Los Pahlaví fueron la postrera dinastía de la monarquía iranina en gobernar sobre Irán, ente 1925 y 1979, hasta'l so derrocamientu pola Revolución Islámica.
| |||||
|---|---|---|---|---|---|
| dinastía | |||||
| |||||
| Himnu nacional |
Sorud-e Schahanschahi Iran (es)  | ||||
| Alministración | |||||
| Capital | Teḥrán | ||||
| Forma de gobiernu |
monarquía Totalitarismu | ||||
| Llingües oficiales | persa | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 32°N 53°E / 32°N 53°E | ||||
.svg) | |||||
| Demografía | |||||
| Economía | |||||
| Moneda | Rial iranín | ||||
 | |||||
.svg)
Historia
editarReináu de Reza Pahlaví (1925-1941)
editarEn 1925 foi depuestu oficialmente l'ausente sah Ahmad Shah, colo qu'acaba la dinastía Qayar y xube al tronu Reza Jan, qu'escoyó como nome Reza Pahlaví y funda la dinastía Pahlaví. Esi mesmu añu empecipia la construcción d'una vía ferrial ente'l golfu Pérsicu y el mar Caspiu financiada por un impuestu sobre'l té y l'azucre. En 1927 fúndase'l Bank-y Melli-ya Irán (Bancu central) que al añu siguiente sustitúi al británicu Bancu Imperial de Persia como únicu emisor de papel moneda del país. En ochobre de 1927 créase una compañía de pesca ente Irán y la Xunión Soviética por un periodu de 25 años. En 1932 atáyase la concesión petrolera a D´Arcy, siendo anovada al añu siguiente al roblase un nuevu pactu.
En 1937 róblase un pactu de non agresión y amistá llamáu Sa'dabad con Turquía, Iraq y Afganistán. El sah Reza emplegó gran cantidá d'inxenieros y téunicos alemanes y austriacos nel so intentu de modernizar la industria. Al españar la Segunda Guerra Mundial, Irán declaróse neutral, tarreciendo sabotaxes. Gran Bretaña y la Xunión Soviética pidieron la espulsión de los téunicos enemigos. Al nun adoptar tales midíes el Gobiernu persa, dambos países invadieron simultáneamente Irán, y tres una curtia resistencia, el sah Reza abdicó nel so primoxénitu Mohammad en setiembre de 1941.
Reináu de Mohammad Reza Pahlaví (1941-1979)
editarEl nuevu monarca Mohammad Reza Pahlaví nomó primer ministru a Mohammad Alí Forughí y espulso a los téunicos alemán y austriacu. El 9 de xineru de 1942 roblóse l'Alianza tripartita, pola cual les tropes estranxeres retirar en seis meses, pero tendríen accesu total al país. Como parte del alcuerdu teníase que reforzar l'exércitu, polo que se pidió ayuda a Estaos Xuníos. Irán declaró la guerra a Alemaña el 9 de setiembre de 1943, n'avientu tuvo llugar la Conferencia de Teḥrán ente Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt y Josif Stalin, qu'alcordaron dar sofitu económicu y caltener intactu Irán.
Na seronda de 1945 la Xunión Soviética negóse a evacuar les sos tropes d'Azerbaixán, onde'l partíu comunista Tudeh caltenía una república con gobiernu propiu. Por cuenta de la influencia del Tudeh declaróse una fuelga xeneral na refinería d'Abadán, de l'Anglu-Iranian Oil Company (enantes Anglu-Persian Oil Company). El gobiernu caltuvo firme y n'ochobre de 1946 cayía Azerbaixán. En xineru de 1948 suspendióse la llei marcial tres siete años d'aplicación. El 4 de febreru de 1949 prohibióse'l Tudeh en sufriendo un atentáu'l sah.
En xunetu axunten el Parllamentu y el Senáu y apruébase un plan de desenvolvimientu de la economía financiáu pola Anglu-Iranian Oil Company (AIOC). El xeneral Alí Razmará ocupa'l cargu de primer ministru y trata de ratificar l'alcuerdu petrolíferu, siendo refugáu por dellos diputaos empobinaos por Mohammad Mosaddeq, que ciscaben la nacionalización de la industria del petroleu. Razmará declaró imposible la nacionalización, siendo asesináu a los cuatro díes. El so socesor foi Hoséin Alí quien tuvo que dimitir pola presión popular y nomóse primer ministru a Mosaddeq. El 1° de mayu de 1951 aprobóse la nacionalización del petroleu, pero'l boicó británicu al petroleu iranino afecta gravemente a la economía. Prodúcense disturbios en Abadán y otros campos petrolíferos promovíos pol Tudeh.
En xunu de 1951 l'AIOC suspendió les sos operaciones y evacuó al so personal. En xunetu de 1952 Mohammad Mosaddeq solicitó poderes especiales. En negándose el sah, dimitió y foi sustituyíu por Qavvam as-Saltané, pero'l sah vence tres graves disturbios y devuélve-y el cargu a Mosaddeq. A principios de 1953 el Parllamentu y el Senáu dan plenos poderes a Mosaddeq, en viendo'l so poder recortáu, y ante los rumores de que se va proclamar la república, el sah dir a Roma, ellí destitúi a Mosaddeq y noma primer ministru al Xeneral Fazlollah Zahedí. Mosaddeq negar a abandonar el cargu, ye depuestu y deteníu tres una selmana de combates y de manifestaciones de sofitu al sah entamaes pola CIA.
Zahedí asume'l poder el 19 d'agostu y el sah vuelve triunfante, volver# a entamar les rellaciones diplomátiques con Gran Bretaña, rotes por Mosaddeq l'añu anterior, y en 1954 llegar a un alcuerdu cola AIOC (renombrada como British Petroleum) que se convirtió nun consorciu eminentemente iranín. N'abril de 1955 dimitió Zahedí y foi sustituyíu por Hoséin Alí. Asocediéronse los políticos nel cargu hasta'l nomamientu en xineru de 1965 d'Amir Abbás Hoveidá, pero l'auténticu gobernante ye'l sah qu'empecipia una serie de reformes moderaes. La más importante ye l'agraria que convierte Irán nuna nación de capitalismu d'estáu. Nes eleiciones de 1967 gana'l partíu gubernamental "Nuevu Irán" por mayoría absoluta, el 26 d'ochobre el sah y el so esposa proclámense emperadores. Mientres nel interior el sah celebra los 2500 años de la fundación del Imperiu persa de Ciro II el Grande, nel esterior acentúa'l so dependencia de los Estaos Xuníos y ocupa les islles d'Abu Musa, Tumb Mayor y Menor en payares de 1971 magar la oposición de los Emiratos Árabes Xuníos ya Iraq, con quien tuvo lluches fronterices (febreru-marzu de 1973 y marzu de 1974) hasta la firma del Tratáu d'Arxel el 6 de marzu de 1975. Tropes iranines llucharon n'Omán contra los guerrilleros de Dhofar ente 1973 y 1977.
En marzu de 1975 eslleir tolos partíos políticos y créase el partíu únicu "Resurdimientu d'Irán", una fuerte represión torga toa oposición. La represión ta liderada pola Organización de Seguridá ya Información d'Irán (SAVAK), nesti contestu surden dellos grupos de guerrilla urbana nel país. En 1976 la Comisión Internacional de Xuristes y Amnistía Internacional acusen a la SAVAK de caltener un réxime de terror. El 6 d'agostu de 1977 Hoveida ye reemplazáu por Yamshid Amuzegar como primer ministru.
El clima de protestes estender por tol país y nel branu de 1978 prodúcense graves incidentes en Teḥrán y otres ciudaes que provoquen cientos de muertos al enfrentase a les fuercies armaes. Ante esta situación, Amuzegar ye sustituyíu por Yaafar Sharif Emamí el 27 d'agostu de 1978. El 8 de setiembre proclámase la llei marcial y acéptase la dimisión de Hoveida como ministru'l 10 de setiembre. El gobiernu fracasa y la situación agrávase y créase un gobiernu militar encabezáu pol xeneral Reza Azharí, que trata de lluchar contra la corrupción y l'oposición. El so fracasu obliga al sah a reemplazalo por un gobiernu civil dirixíu por Shapur Bajtiar y depués dir al exiliu en xineru de 1979.
El regresu de Khomeini el 1 de febreru aceleró la desintegración del gobiernu y del Conseyu de Rexencia (órganu de llegalidá de la monarquía creáu pol sah antes de dir al exiliu), y el 12 de febreru ye ganada la Guardia Imperial y sométense les fuercies armaes completando'l trunfu de la revolución y el final de la dinastía Pahlaví.
Referencies
editar- Salvat, Diccionariu d'Historia de los Países del Mundu, Salvat, pg 570-573, ISBN 84-345-6650-8, 1999.
- Chambers Harrap Publishers LTD, Diccionari D´historia Universal, Edicions 62, pg 731, ISBN 84-297-3935-1, 1995.
- Art Blume S.L., Sieglu 20, Edigraf SA, ISBN 84-89396-43-4, PG 185, 304, 386, 395, 526. 2000.
Referencies
editarEnllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Dinastía Pahlaví.
Datos: Q207991- Multimedia: Pahlavi dynasty
