Golfu Pérsicu
El golfu Pérsicu[1] ye un gran golfu marín de poca fondura (30 m de media) asitiáu ente Irán y la península arábiga. Constitúi una estensión del océanu Índicu.
| Golfu Pérsicu | |
|---|---|
|
خلیج فارس (fa) الخليج العربي (ar) | |
 | |
| Situación | |
| Tipu | mar |
| Parte de | Océanu Índicu |
| Coordenaes | 26°N 52°E / 26°N 52°E |
| Datos | |
| Superficie | 251 000 km² |
| Llonxitú | 989 km |
| Fondura | 90 m |
 | |
Esta masa d'agua de 251 000 km² ta coneutada col mar Arábigu al este por aciu l'estrechu d'Ormuz y el golfu d'Omán, y la so llende occidental ta marcáu pol gran delta del ríu Shatt al-Arab (ríu Arvand de los iraninos), formáu pola confluencia de los ríos Éufrates y Tigris.
El golfu Pérsicu ye ricu en vida marina, con estensos petones de coral y orca, pero la so fauna y flora tuvieron en peligru polos continuos arramaos de petroleu y les guerres acomuñaes a estos, como la guerra del Golfu y la guerra Irán-Iraq.
Baña les mariñes d'Irán, Iraq, Kuwait, Arabia Saudita, Baḥréin, Qatar, Emiratos Árabes Xuníos y Omán (solo l'enclave de Musandam).
Dio nome a la guerra del Golfu, qu'ente 1990 y 1991 enfrentó a la coalición internacional liderada por Estaos Xuníos contra Iraq pola invasión d'esti postreru del emiratu de Kuwait.
Polémica sobre'l nome
editarEl términu persa خلیج فارس khalij-e fārs, yera denomináu Limen Persikos polos antiguos griegos, col nome llatín Sinus Persicus polos romanos, al-Bahr al-Farsi (el mar pérsicu) polos xeógrafos árabes medievales.
Los países árabes riberanos refugaron nes últimes décades la espresión golfu Pérsicu» pa referise a él, (árabe: الخليج الفارسي (al-khalij al-farsi); n'inglés, Arabic Gulf), o cenciellamente «El Golfu». Sicasí, la ONX (con 22 miembros árabes) emitió dos directives, una en 1994 y otra en 1999, consagrando'l nome históricu, Golfu Pérsicu,[2] como nome correutu d'esti cuerpu d'agua, que dixebra la pandu persa de la península arábiga.
La Organización Hidrográfica Internacional llamar golfu d'Irán.[3]
Historia
editarLa cuenca superficial sobre la que fuelga anguaño'l Golfu foi una estensa rexón fértil con un valle y banzaos, onde desaguaban tolos ríos de la cuenca del Pérsicu, ente l'Últimu Máximu Glacial y el principiu del Holocenu, según describe l'arqueólogu Jeffrey Rose, de la Universidá de Birmingham. El valle constituyó un abellugu ambiental pa los primeros humanos mientres un periodu con grandes oscilaciones climátiques. Este podría ser l'orixe de les lleendes sobre l'apaición de Dilmun.[4]
Los asentamientos más remotos fueron los de les tribus nómades que vivieron nes mariñes meridionales. A finales del IV e.C. , esta zona empezó a ser controlada pola civilización de Dilmun. Nos valles del Éufrates y del Tigris nacieron y espolletaron los mesopotámicos, que la so espansión amenaciaría más tarde a tolos pueblos del Golfu. Mientres un periodu enllargáu de tiempu l'asentamientu más importante a les veres del Golfu foi Gerrha. Dos sieglos dempués, los lájmidas, que vivíen nel actual Yeme migraron al norte y fundaron el Reinu Lájmida, a lo llargo de la mariña meridional. Dacuando produciéronse batalles ente los distintos reinos riberanos. Shapur II, rei de los sásanidas invadió a los lájmidas y consiguió faese coles mariñes meridionales del Pérsicu.[5] Mientres el sieglu VII e.C. , los sasánidas controlaben tol golfu Pérsicu, incluyendo les mariñes del norte y del sur.
Ente'l 625 e.C. y el 226 e.C. , la mariña septentrional tuvo apoderada por una socesión de los imperios perses, incluyendo al Imperiu medo, l'Imperiu aqueménida, los Seleúcidas y l'Imperiu parto. Mientres el reináu del monarca aqueménida Darío I, los barcos perses controlaben les agües del Golfu.[6] Les fuercies navales perses caltuvieron una fuerte presencia nel Golfu, que controlaron hasta la llegada de la British East India Company y la Royal Navy a mediaos del sieglu XIX. Los barcos perses podíen remontar ríos y patrullaben el Tigris, el Shatt-al-Arab y nos sos momentos de mayor espansión, el Nilu n'Exiptu y el Sind na India. Foi la fuercia naval aqueménida la qu'estableció les mayores bases navales a lo llargo del ríu Shatt al-Arab, Baḥréin, Omán y Yeme. La llexa aqueménida non yá sirvió pa caltener la paz a lo llargo del Shatt al-Arab,sinón qu'abrió'l comerciu ente la India y el golfu Pérsicu.[6][7]
Dempués de la conquista del Imperiu aqueménida, a manes d'Alexandru Magnu, y más tarde, tres la cayida de los partos, l'Imperiu sasánida gobernó'l norte y el sur del Golfu, calteniendo la Ruta de la Seda. Munchos de los puertos comerciales perses taben alcontraos sobre'l Golfu. Siraf, un antiguu puertu sasánida taba na mariña septentrional del golfu, na actual provincia de Bushehr. Siraf foi'l primer puertu comercial n'establecer comerciu con China nel sieglu IV.[8]
Delimitación de la IHO
editarLa máxima autoridá internacional en materia de delimitación de mares a efeutos de navegación marítima, la Organización Hidrográfica Internacional (International Hydrographic Organization, IHO), considera'l golfu Pérsicu como un mar. Na so publicación de referencia mundial, «Limits of oceans and seas» (Llendes d'océanos y mares, 3ª edición de 1953), asígna-y el númberu d'identificación 41 y definir de la forma siguiente (anque nun especifica de manera esplícita que seya un mar):
Nel sur.
El llende noroeste del golfu d'Omán (40) [una llinia que xune Rás Limah (25°57'N), na mariña de Arabia, y Ras al Kuh (25°48'N) na mariña d'Irán (Persia)].Limits of oceans and seas, páx. 21.[9]
Economía
editarEl recursu casi esclusivu del Golfu ye'l petroleu. Los mayores productores crearon la Organización de Países Esportadores de Petroleu (OPEP). Esta organización controla'l suministru al traviés de les grandes petroleres, o por aciu los oleoductos que lleguen hasta los mares Mediterraneu y Roxu, que dexen evitar el tránsitu pol estrechu d'Ormuz y la canal de Suez. Esto supunxo una gran contaminación de les agües marines: nel añu 2000 taba envalorada nunos 1,14 millones de tonelaes de petroleu arramaes pol 40 % de los 6000 petroleros que transiten cada añu pol Estrechu d'Ormuz.
El 25 de mayu de 1981 crear n'Abu Dhabi el Conseyu de Cooperación pa los Estaos Árabes del Golfu, nos Emiratos Árabes Xuníos. Seis Estaos árabes del golfu Pérsicu son miembros:
- Emiratos Árabes Xuníos
- Baḥréin
- Arabia Saudita
- Omán
- Kuwait
- Qatar
Los reinos de Marruecos y Xordania tán en trance d'adhesión. La finalidá del Conseyu ye favorecer la cooperación y coordinación ente los Estaos miembros nos ámbitos de la economía, les finances, el comerciu, les polítiques aduaneres, el turismu y la investigación.
Salinidá
editarCon un llargor d'un millar de km y un anchor de 200 a 300, el golfu Pérsicu ye casi un mar zarráu, que la so fondura máxima ye apenes de 50 metros. Recibe menos agua de los cursos fluviales d'Irán ya Iraq, que se pierde por cuenta de la evaporación. Esto esplica la so salinidá, qu'algama de 45 a 100 gramos de sal per llitru. Dacuando sobre los 100, y nesi casu pueden llegase a formar «sebhas» o mares salines naturales. El nivel caltiénse gracies a la corriente procedente del océanu Índicu qu'escurre al traviés del estrechu d'Ormuz, que retorna nel sentíu inversu a les manes del reló.
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ Esti topónimu apaez na traducción al asturianu de los Mapes de l'Associació Bíblica de Catalunya
Esta fonte emplégase como referencia dende'l puntu de vista llingüísticu. - ↑ mapa de la ONX 8n'inglés)
- ↑ «Limits of Oceans and Seas, 3rd edition» (inglés). International Hydrographic Organization. Archiváu dende l'orixinal, el 3 d'avientu de 2015. Consultáu'l 7 de febreru de 2010.
- ↑ (n'inglés) Jeffrey Rose New light on human prehistory in the Arabo-Persian Gulf oasis. 2010. http://birmingham.academia.edu/JeffreyRose/Papers/359690/New_Light_on_Human_Prehistory_in_the_Arabo-Persian_Gulf_Oasis Jeffrey Rose.
- ↑ M. Th. Houtsma (1993). Y.J. Brill's first encyclopaedia of Islam 1913–1936. ISBN 978-90-04-09796-4. Consultáu'l 26 de payares de 2010.
- ↑ Pierre Briant (2006). Eisenbrauns: From Cyrus to Alexander: A History of the Persian Empire (n'inglés), páx. 761. ISBN 978-1-57506-120-7.
- ↑ British Institute of Persian Studies. «Siraf» (inglés). Consultáu'l 24 de payares de 2010.
- ↑ «On the South.
The Northwestern limit of Gulf of Omán (40) [A line joining Rás Limah (25°57'N) on the coast of Arabia and Rás al Kuh (25°48' N) on the coast of Iran (Persia).]»
La traducción al español ye propia. La versión orixinal, n'inglés, ta disponible en llinia nel sitiu oficial de la «International Hydrographic Organization» en: http://www.iho.int/publicat/free/files/S23_1953.pdf (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión)..
Bibliografía
editar- Atles des Pays du Golfe, Philippe Cadène, Brigitte Dumortier, RFI/PUPS, 2011
- Monarchies du Golfe, Rémy Leveau, Frédéric Charillon (dir), La Documentation française, 2005
- Le Jeu des six familles, Olivier Da Lage, Gérard Grzybek, Autrement, 1985
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Golfu Pérsicu.- Golfu Pérsicu, 1920
Datos: Q34675- Multimedia: Persian Gulf
