Wikipedia

Capitoliu de L'Habana

El Capitoliu Nacional de L'Habana ye un edificiu construyíu en 1929 en L'Habana (Cuba) so la direición del arquiteutu Eugenio Raynieri Piedra, por encargu del entós presidente cubanu Gerardo Machado. L'edificiu taría destináu a allugar y ser sede de los dos cámares del Congresu o cuerpu llexislativu de la República de Cuba. Inspiráu nel Panteón de París, San Pedro de Roma y nel Capitoliu de los Estaos Xuníos, l'edificiu presenta una fachada acolumnada neoclásica y una cúpula qu'algama los 91,73 m d'altor.[1][2]

Capitoliu de L'Habana
El Capitolio (es)
estructura arquiteutónica y capitoliu
Llocalización
País insularBandera de Cuba Cuba
Provincia Provincia de L'Habana
Ciudá L'Habana
Coordenaes 23°08′07″N 82°21′34″W / 23.1353°N 82.3594°O / 23.1353; -82.3594
Capitoliu de L'Habana alcuéntrase en Cuba
Capitoliu de L'Habana
Capitoliu de L'Habana
Capitoliu de L'Habana (Cuba)
Historia y usu
Apertura20 mayu 1929
Arquiteutura
Estilu arquiteutura neoclásica
Neoclasicismu
Superficie 43,418 m²
Cambiar los datos en Wikidata
Capitoliu de L'Habana
Patrimoniu de la Humanidá — UNESCO
Capitoliu de L'Habana.
Llugar Cuba Cuba
Criterios Cultural: iv, v
Referencia 204
Inscripción 1982 (VI Sesión)
Área América Llatina y el Caribe
Cambiar los datos en Wikidata

Asitiáu nel centru de la capital del país, ente les cais Prado, Dragones, Industria y San José, ye l'orixe quilométricu de la rede de carreteres cubanes, y dempués del trunfu de la Revolución, cuando foi eslleíu'l Congresu, foi tresformáu na sede del Ministeriu de Ciencia, Teunoloxía y Mediu Ambiente y de l'Academia de Ciencies de Cuba. Dende 2010 atópase sometíu a un procesu de restauración capital pa devolve-y les sos funciones primixenies y que vuelva ser la sede del parlamento cubanu.

Abiertu al públicu, ye unu de los centros turísticos más visitaos de la ciudá, convirtiéndose n'unu de los iconos arquiteutónicos de L'Habana,[3][4][5] y ye consideráu davezu l'edificiu más pimpanu de la ciudá.[6] Coles mesmes, apaez nomáu por dellos espertos como unu de los seis palacios de mayor relevancia a nivel mundial.[7]

Antecedentes xenerales

editar

Zona

editar
 
Planu de L'Habana de 1850. En colloráu apaecen enmarcaos los terrenes qu'ocupa anguaño'l Capitoliu, entós pertenecientes a la estación ferroviaria de Villanueva. Puede apreciase nel so frente Y la muralla baltada en 1863.
 
Imaxe de la construcción de la cúpula cimera, tomada c. 1928. En primer términu, la Fonte de la India o de La Noble Habana, construyida en 1837.

L'orixe d'esta zona de la ciudá remontar a finales del sieglu XVIII, tando estrechamente venceyáu a la construcción de la nueva Alamea de Extramuros, favorecida pelos nuevu espacios llograos de la baltadera de les muralles a partir de 1863.[3][4][5] Trátase d'un espaciu abiertu, con una rotonda arbolada en que'l so centru atopar asitiada la estatua de Sabela II, que constituyó l'antecedente del actual Parque Central de L'Habana. N'el so redolada entamaron árees verdes y parques y, fueron emplazados establecimientos de servicios, hoteles y teatros que fixeron de la zona (engarcie ente l'antigua ciudá intramuros y el desenvolvimientu que s'efectuó nel esterior), el centru recreacional más importante de la Capital.[3][4][5]

El calter de centru urbanu adquiríu por esti enclave escontra finales del sieglu XIX, foi reforzáu al incorporase na redoma de dichu conxuntu, nes primeres décades del sieglu XX, les construcciones del Capitoliu Nacional y el Palaciu Presidencial, sede de los poderes executivu y llexislativu de la república, complementando asina la so fisonomía cola presencia d'edificios d'usu políticu.[3][4] El periodu entendíu ente l'empiezu del sieglu XX y la década de 1950 va constituyir el momentu de mayor rellumanza del llugar. Fueron alzaos un grupu d'edificaciones sobresalientes que contribuyeron a magnificar esti espaciu urbanu, suxetu tamién a una serie de cambeos a lo llargo del tiempu que lu han convertíu nuna zona paradigmática de l'arquiteutura y el urbanismu capitalín.[5] L'actividá comercial desenvolvióse notablemente n'exes y cais de L'Habana Vieya y Centru Habana, que'l so puntu de confluencia y encruz fora constituyir precisamente esti nodo o centru de la ciudá.[3][4]

Terrenes

editar

La historia particular de los terrenes güei ocupaos pol Capitoliu de L'Habana empieza cuando'l llugar, ocupáu por una ciénaga, foi dragáu a principios del sieglu XIX pal so aprovechamientu urbanu.[8] Tando'l terrén ocupáu por un vertideru de basura allugáu xunto a la muralla de tierra, instalóse ellí un xardín botánicu, el primeru na historia de la ciudá, fundáu'l 30 de mayu de 1817.[9] Sol auspicio de la Sociedá Económica d'Amigos del País, en 1834 ésti treslladóse a los terrenes de los Molinos del Rei, actual Quinta de los Molinos, asitiaos nes faldes de la llomba de Arostegui, onde ta emplazado el Castiellu del Príncipe.[3][4][5]

Nesti mesmu añu empezó nel mesmu allugamientu la construcción d'una estación pal ferrocarril qu'enllazaría L'Habana con Güines. Dióse-y el nome d'Estación de Villanueva, llamada asina en memoria de Claudio Martínez de Pinillos, Conde de Villanueva, Intendente Xeneral de Faciendes y primer presidente del Conseyu Directivu del Ferrocarril.[10] En 1817 inauguróse'l primer tramu a Bejucal y un añu dempués llegó a Güines.[11] En 1839 concluyóse dicha estación nos terrenes allegantes al Campu de Marte. En 1840 la llinia ferroviaria algamaba yá la llocalidá de Cárdenas.[3][4]

En 1910 producióse un cambéu de los terrenes ocupaos pola Estación de Villanueva (que colos años quedóse insuficiente y desubicada) por otros pertenecientes al antiguu Arsenal de L'Habana,[6] col fin de construyir nelles la nueva estación terminal de ferrocarril y de la mesma alzar en dichos terrenales el Palaciu Presidencial, yá que hasta estos momentos el presidente de la república calteníase ocupando l'edificiu del Palaciu de los Capitanes Xenerales na Plaza d'Armes.[3][4]

Dempués d'innumberables avatares, d'entamos y paralizaciones que tomaron un enllargáu periodu de cuasi quince años, el llugar convirtiérase nun gran caos nel que convivíen los restos del edificiu abandonáu, coles estructures d'un parque de diversiones.[3][4]

Proyeutu

editar
 
El xeneral Gerardo Machado, artífiz del proyeutu del Capitoliu de L'Habana y acusáu nel so momentu d'acometer el proyeutu nuna dómina de gran inestabilidá económica.

Nel añu 1925 el Xeneral Gerardo Machado Morales asumió'l so primer periodu presidencial col propósitu de celebrar en L'Habana en 1928 -añu de culminación del so mandatu- la Sesta Conferencia Internacional Panamericana, nun edificiu por construyir. Carlos Miguel de Verdes, el so secretariu d'Obres Públiques, encargó a la firma d'arquitectos Govantes y Cabarrocas l'estudiu del nuevu proyeutu del Capitoliu, a partir d'unes bases yá sentaes, introduciendo los cambeos que fueren necesaries.[12]

Foi designada una comisión a que'l so frente atopar l'arquiteutu Raúl Otero, na que participaron tamién los miembros del equipu francés que s'atopaba en L'Habana trabayando nun Plan Direutor pal so reordenamientu urbanu, que s'atopaba dirixíu pol urbanista y paisaxista Jean-Claude Nicolas Forestier, y quien s'incorporaron tamién a los estudios del proyeutu del Capitoliu. Estos apurrieron un conxuntu de nueves soluciones, nes que se topen munchos de los elementos esteriores que güei apreciamos nel edificiu como la gran escalinata y les logias llaterales de la fachada principal. La direición del proyeutu foi llevada a cabu por arquiteutos cubanos: Otero foi designáu Direutor Artísticu de la obra, encargáu de la documentación de planos y los detalles del proyeutu, y Eugenio Raynieri Piedra[n. 1] foi nomáu Direutor téunicu al cargu de la execución y el presupuestu.[13][14] Con posterioridá, Raynieri asumiría tamién la parte artística del trabayu hasta'l so culminación.[5]

Otru profesional a que'l so cargu tuvo'l proyeutu del Capitoliu foi l'arquiteutu José M. Bens Arrate, quien tamién introdució cambeos bien importantes como la proyeición esterior de los cuerpos llaterales de los hemiciclos, la segunda llinia de fachada de les logias y la figura xeneral de la cúpula. La compañía norteamericana Purdy & Henderson Company tuvo al so cargu la construcción del edificiu.[15]

Al proyeutu del capitoliu resulta imposible asigna-y una autoría esclusiva; constitúi en sí una obra que dende'l so entamu foi recibiendo al traviés d'estudios socesivos un minuciosu trabayu de diseñu particular de los detalles del proyeutu, patente nos bocetos y dibuxos orixinales, que constitúin verdaderes obres d'arte en munchos casos, y que la so materialización dio llugar a la espresión y la imaxe final del edificiu.[15]

Contribuciones de Forestier

editar
 
Xardín interior. La influencia de les aportaciones de Forestier resultó un importante legáu que marcó'l posterior desenvolvimientu urbanísticu de la ciudá de L'Habana.[16]

Col propósitu de realizar un proyeutu d'organización urbana de la ciudá de L'Habana, fueron contrataos pol gobiernu de Gerardo Machado, los servicios del destacáu arquiteutu, urbanista y paisaxista francés Jean-Claude Nicolas Forestier, quien realizara importantes trabayos anteriores n'España, Marruecos y Portugal.[n. 2] Amás de les sos realizaciones en L'Habana, ente 1925 y 1929, intervieno en compañía de los sos collaboradores más cercanos, Louis Heitzler y Théodore Leveau, p'apurrir les sos esperiencies y suxerencies nel arriquecimientu del proyeutu del Capitoliu y en particular a tou lo referente a los parques y xardinos de la redolada, que sirvíen de marcu paisaxísticu pal conxuntu.[5] [16]El presidente Gerardo Machado concibió, con un gran deliriu de grandor, la execución d'un ambiciosu proyeutu en que'l so centro de mira topábase la realización d'un conxuntu d'obres de remodelación qu'escorríen el propósitu de crear un impresionante marcu monumental pa la celebración en L'Habana de la Conferencia Panamericana en 1928 y, de posible toma de posesión del so segundu mandatu, que debía d'asoceder en 1929.[17]

Esti plan pa remocicar L'Habana cuntaba como motivu central al edificiu del Capitoliu, qu'allugaría les sedes del Poder llexislativu, la Cámara de Representantes y el Senáu de la República; y el so allugamientu nes árees de transición ente L'Habana Intramuros y tol desenvolvimientu posterior de los sieglos XIX y XX, constituyó'l retu a enfrentar pol equipu encargáu de la so realización.[5][16]

Forestier, na so propuesta, respetó básicamente la estructura esistente de la ciudá colonial, proyeutando na so redolada inmediata un conxuntu d'espacios públicos y parques. Esta remodelación empezó colos parques de la Plaza de la Fraternidá Americana, asitiáu nos antiguos terrenes del Campu de Marte, los xardinos del Capitoliu, el Parque Central, la franxa del Paséu del Prado, el conxuntu de parques de la plaza del Palaciu Presidencial y los de l'Avenida del Puertu.[5] [16]

El proyeutu pa los xardinos del Capitoliu concibióse como un sistema de senderos floríos que se correspondíen colos accesos d'entraes de les distintes fachaes del edificiu, al empar que conxugaben coles xerarquíes de les víes que conformaben el trazáu versallesco del so diseñu. Estes siendes de terrazo integral en distintos colores: blancu, gris y negru, empleguen una composición con motivos decorativos de llinies y elementos xeométricos qu'acentúen direccionales o destaquen puntos o árees determinaes.[16] L'estudiu de la vexetación, desenvueltu a partir del dominiu y la conocencia del paisaxismu y la xardinería que Forestier tenía, emponer a enmarcar la monumentalidad del edificiu, compaxinando l'arquiteutura del capitoliu con especies como lantanas moraes, cannas coloraes y marielles, embelesos, y un conxuntu de palmes reales asitiaes nos cuatro ángulos del edificiu como culminación del tratamientu, un elementu típicu de la vexetación tropical y símbolo de la nacionalidá cubana.[5] [16]

La influencia de les aportaciones de Forestier resultó un importante legáu que marcó'l posterior desenvolvimientu urbanísticu de la ciudá de L'Habana.[16]

Carauterístiques del edificiu

editar

Estructura constructiva

editar
 
Estatua de La República.

La construcción ocupó una área total de 43.418 m², de los cualos 13.484 correspuenden al inmueble, con una área circundante de xardinos y parques de 26.391 m². El restu, 3.543, dedicar a l'ampliación de les cais y na so redolada.[18] L'inmueble construyir a partir d'una estructura metálica encargada a la compañía norteamericana Podrecí & Henderson, que yá executara con anterioridá numberoses obres d'importantes edificios na capital.[18] El llargor total de la construcción foi de 207,44 m, y la so composición arquitectónica y volumétrica se estructuró a partir d'un cuerpu central compuestu pola escalinata monumental, de cuasi 36 m d'anchu por 28 m de llargu y un total de 55 pasos atayaos por trés descansos entemedios. A entrambos llaos del desembarcu de la gran escalera, se emplazan dos grupos escultóricos fechos en bronce pol artista italianu Angelo Zanelli, La Virtú Tutelar del Pueblu y El Trabayu, de 6,50 m d'altor cada unu.

El pórticu central, de 36 m d'anchu y 16 d'altu, ye sosteníu por 12 columnes xóniques de granitu. Nesti espaciu allúguense les tres puertes de los accesos principales al edificiu, con 7,70 metros d'altu y 2,35 d'anchu, según un conxuntu de baxorrelieves de mármol realizaos pol mesmu artista italianu.[19] La cúpula, d'un altor de 92 m, foi nel so momentu la quinta más alta del mundu con un diámetru de 32 m. Cuenta con 16 nervios ente los que destaquen los setos recubiertos con llámines d'oru de 22 kilates. Remata la cúpula una llinterna con 10 columnes xóniques en que'l so interior había hasta 1959 cinco reflectores xiratorios que fueron retiraos. Nel interior d'esti espaciu materializa'l simbolismu arquiteutónicu na pimpana escultura de La República, asitiada sol domo, obra tamién de Zanelli, fecha en bronce, con 15 m d'altor y 30 T de pesu, que nel so momentu foi tamién la segunda más grande del mundu baxu techu.[5][18]

Esti espaciu constitúi'l nuedu d'articulación del gran Salón de los Pasos Perdíos, el más monumental de los espacios esistentes nos edificios públicos del país, con cuasi 50 m de llargu, 14,5 d'anchu y cuasi 20 m de puntal; y que sirve de venceyu colos cuerpos llaterales del edificiu, de proporciones muncho más baxes, y nos que predomina la horizontalidá con respectu al bloque central.[18] Nellos allugábense la Cámara de Representantes (asitiada al norte) y el Senáu (asitiáu al sur), que son remataos nos sos estremos poles formes curves correspondientes a los hemiciclos pa xuntes, lo que se reflexa na arquiteutura esterior de les fachaes llaterales.[18]

Estos dos bloques entamar nuna planta tradicional rectangular alredor de dos patios centrales, que les sos dimensiones son de 45 por 15 metros cada unu. Estos resuelven conducentemente la ventilación y llume de los locales de los cuatro niveles con que cunten estos bloques. El zócalo qu'arrodia'l basamento del edificiu, la gran escalinata monumental principal, el pórticu central y les escalinates secundaries tán construyíes en granitu. Nel restu del edificiu utilizó piedra de capellanía, tantu pa les fachaes como nos sos interiores.[5][18]

Resulta notable la variedá y riqueza de los materiales emplegaos nesta construcción, como les 58 variedaes de mármol nacional y d'otres partes del mundu emplegaos nos pavimentos y nos paneles escultóricos llabraos, los herrajes de bronce de puertes y ventanes, la lamparería, apliques, candelabros, les pintures murales que decoren los hemiciclos (más de venticuatro), les decoraciones y moldures de fina execución de los falsos techos y parés realizaes en yelsu y estuco. Tamién son destacables les maderes precioses, particularmente la caoba, emplegaes na execución de puertes, ventanes, estraos, estantería y otros trabayos de talla y ebanistería; les rexes y otros elementos de función, los vitrales y lucernarios de vidriu emplomado, ente otros.[18]

Un llugar pocu conocíu d'esti edificiu ye la "Tumba del Mambí Desconocíu". Ta allugada na parte baxa de la escalinata principal; debaxo y a entrambos llaos d'ésta ye posible apreciar dos arcos que conducen a un pasaxe cubiertu onde s'atopen les entraes a esta cortil, que contién un sarcófagu arrodiáu per seis figures de bronce que representen caúna los seis provincies de la república.[20]

Atendiendo al volume de la so construcción, envalórase que'l Capitoliu de L'Habana ye'l terceru n'importancia pola so construcción monolítica nel mundu y l'únicu d'eses carauterístiques construyíu nel sieglu XX.[5] [18]

Decoración y moblame

editar

Los elementos decorativos y ambientación de los espacios del Capitoliu constitúin un complementu destacáu de les soluciones arquiteutóniques del edificiu. Los elementos componentes del moblame, la lamparería, y los herrajes de la carpintería ente otros, cunten con diseños propios y con monogrames particulares pa esti edificiu. La prestixosa empresa Waring & Gilow Ltd. aniciada en Londres y especializada en decoración y ornamentación tantu n'interiores como esteriores foi la encargada d'executar tola ambientación xeneral del proyeutu, y constitúi unu de los aspeutos más destacaos del so interiorismu.[21][22]

De manera particular encargar a distintes empreses el diseñu y ellaboración d'elementos, como los herrajes de bronce a The Yale & Towne Mfg. Co. de Stanford, Connecticut; la Societe Anonime Bague y la Saunier Frisquet de París tuvieron al so cargu la lamparería; les cases Fratelli Remuzzi d'Italia y Grasyma d'Alemaña tolos trabayos en mármol, basaltu, pórfido, granitu y onix, y los trabayos de ferrería y fundición, como barandes, rexes, escaleres de cascoxu y faroles de los xardinos fueron executaos pol establecimientu de los señores Guabeca y Ucelay que'l so taller alcontrar en Luyanó.

Amás d'esto tien d'añader la incorporación d'una gran cantidá d'obres artístiques consistentes en talles de paneles escultóricos y baxorrelieves en piedres y mármol que s'atopen incorporaos nes fachaes del edificiu y en dellos espacios interiores, realizaos notables artistes nacionales ente los que s'atopen Juan José Sicre, Alberto Sabas y Esteban Betancourt; ya internacionales, como Drouker, Remuzzi, Casaubon, Fidele, Lozano y Struyf, ente otros.[5][22] Daqué similar asocede coles talles de les grandes puertes monumentales qu'incorporen conxuntos y escenes diverses, y coles tribunes, estraos y meses con ellaboraos trabayos d'ebanistería y Talla de madera tallao. Tamién ye destacable la presencia de pintures murales y llenzos que decoren munchos ambientes particulares qu'inclúin obres de maestros como Leopoldo Romañach, Armando Menocal, Enrique García Cabrera y Manuel Vega ente otros. Tapizaos, cortinaxes, lucernarios y vitrales, escultures, bustos de mármol y bronce formaben parte de toa esta parafernalia decorativa que correspondía col gustu y el momentu en que foi concebíu l'edificiu. [22]

N'unu de los sos xardinos interiores se encuetra una estatua dedicada a Mefistófeles o al Ánxel Cayíu.[23]

El diamante

editar
 
El diamante que marca'l km 0 de la rede de carreteres cubanes.

L'otru ambiciosu proyeutu plantegáu, y que superaba l'ámbitu de L'Habana, foi la construcción de la rede de carreteres nacionales, que'l so quilómetru cero taría marcáu simbólicamente por un brillante diamante de 25 quilates asitiáu so la cúpula del Capitoliu. El diamante perteneció al últimu zar de Rusia, Nicolás II, y llegara a L'Habana en manes d'un xoyeru turcu que lu adquirió en París.[24][19]

A pesar de tar protexíu por un sólidu cristal talláu y consideráu irrompible, el diamante foi robáu en 25 de marzu de 1946 y recuperáu el 2 de xunu del añu siguiente.[n. 3] Nunca se supo quien lo robó anque la rumoroloxía popular atribuyó'l fechu a un teniente de la policía especial del Ministeriu d'Educación llamáu Abelardo Fernández González.[19]

En 1973 sustituyóse'l diamante por un retruque por cuestiones de seguridá y guardóse na caxa de seguridá del Bancu Central de Cuba.[5]

Símbolu de L'Habana

editar
 
La colosal cúpula, vista dende l'interior del edificiu.
 
Vista nocherniega.
 
Vista dende'l Parque de la Fraternidá Americana.

El Capitoliu de L'Habana foi inauguráu'l 20 de mayu de 1929 (Día de la Independencia), con un costu total de cuasi diecisiete millones de pesos,[6] lo qu'equivalía a la mesma cantidá de dólares de la dómina.[14][n. 4] La so construcción producir nun periodu de gran recesión económica mundial, que provocaría al siguiente añu la crisis conocida como'l crack de 1929, polo que'l gobiernu de Gerardo Machado foi acusáu de permanecer ayenu a la realidá social que vivía'l país.[3][22]

Como cualquier edificiu d'estes carauterístiques, el so usu varió en función de la situación político y social del país. Nel casu del Capitoliu, al modificar la organización política de Cuba y nun ser riquíu'l so usu col fin col que foi construyíu, amás de la carga simbólica y significáu que se-y podía atribuyir, l'allugamientu foi destináu a otres instituciones. El Capitoliu de L'Habana ocupa'l so llugar na historia como sede de l'Asamblea Constituyente qu'en 1940 promulgó la famosa Constitución de 1940. Más tarde, al trunfar la Revolución cubana de 1959, el nuevu gobiernu revolucionariu tresformar na sede de l'Academia de Ciencies y del Ministeriu de Ciencia, Teunoloxía y Mediu Ambiente.[25]

Col pasu de los años, les zones más afeutaes polos axentes climáticos fueron les zones axardinaes, que son les más deterioraes del conxuntu. Los sos xardinos esteriores sufrieron ciertu deterioru por cuenta de la poca inversión estatal nes últimes décades y a que ye una zona altamente transitada.[26] La estructura arquitectónica, por cuenta de la so sólida y resistente construcción, caltener nun bon estáu de caltenimientu, siendo sometida nos últimos años a dellos procesos de restauración pa caltener la so apariencia orixinal.[3][22]

Acorde colos nuevos tiempos, l'edificiu del Capitoliu de la Habana sufrió un procesu de renovación col fin d'implementar el so usu turísticu y de cutiu son programaos alcuentros, esposiciones, actos solemnes y actividaes xuníes al espardimientu del heriedu histórico y arquitectónico del edificiu.[3][22]

El Capitoliu Nacional de L'Habana constitúi unu de los símbolos más notables de la ciudá, equiparable al Castiellu del Morru, la Catedral de L'Habana y la imaxe del perfil arquiteutónicu del Malecón habaneru.[3] Apaez nomáu por dellos espertos como unu de los seis palacios de mayor relevancia a nivel mundial.[7]

Notes

editar
  1. ↑ Raynieri (1883-1960) pertenecía a una familia de tradición arquitectónica, y foi'l introductor na urbanística habanera del estilu eclécticu.
  2. ↑ Forestier ye l'autor de los proyeutos del Parque de María Luisa en Sevilla, la urbanización del monte de Montjuïc en Barcelona, y el proyeutu de ciudad-parque de Lisboa.
  3. ↑ Según la unión de periodistes de Cuba, el diamante apaeció por sorpresa sobre la mesa del presidente Grau, que foi quien lo atopó, ensin llegar a sabese quién lo depositó ellí.
  4. ↑ Na actualidá, un pesu cubanu convertible (CUP) equival a venticinco dólares norteamericanos (USD).

Referencies

editar
  1. ↑ el nuevu Herald. «La restauración del Capitoliu de L'Habana» (castellanu). Consultáu'l 11 d'agostu de 2016.
  2. ↑ Turismoencuba.com. «Lugar d'Interés Turísticu pa nun perdese en L'Habana.» (castellanu). Archiváu dende l'orixinal, el 2010-03-28. Consultáu'l 7 d'abril de 2010.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 Capitoliu.cu. «Historia.» (castellanu). Archiváu dende l'orixinal, el 13 de febreru de 2010. Consultáu'l 19 de febreru de 2010.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 CMBF. «Capitoliu de L'Habana» (castellanu). Archiváu dende l'orixinal, el 15 de xunu de 2008. Consultáu'l 19 de febreru de 2010.
  5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 5,14 Capitoliu Habana Vieya.com. «El Capitoliu» (castellanu). Consultáu'l 20 de febreru de 2010.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Revista Excelencies. «Capitoliu de la Habana, historia pasu a pasu» (castellanu). Consultáu'l 7 d'abril de 2010.
  7. ↑ 7,0 7,1 Radio Musical Nacional. «Capitoliu de L'Habana: unu de los seis palacios relevantes del mundu» (castellanu). Archiváu dende l'orixinal, el 7 d'abril de 2010. Consultáu'l 7 d'abril de 2010.
  8. ↑ Somos Mozos Dixital. «El Capitoliu: Un emporiu en L'Habana» (castellanu). Consultáu'l 8 d'abril de 2010.
  9. ↑ Cuaderno d'Historia. «La salú pública en Cuba mientres el periodu colonial español» (castellanu). Consultáu'l 8 d'abril de 2010.
  10. ↑ Revista Vitral. «Símbolo qu'habiten L'Habana» (castellanu). Archiváu dende l'orixinal, el 2010-05-11. Consultáu'l 8 d'abril de 2010.
  11. ↑ Cuban Genealogy Club. «L'Edificiu de la Intendencia de L'Habana» (castellanu). Archiváu dende l'orixinal, el 2008-12-04. Consultáu'l 8 d'abril de 2010.
  12. ↑ La Jiribilla. «L'Habana: ciudá monumental. Balance del so desenvolvimientu arquiteutónicu urbanísticu.». Archiváu dende l'orixinal, el 5 d'avientu de 2010. Consultáu'l 10 d'abril de 2010.
  13. ↑ Galería d'Arte, Colón. «José Miguel González, Maestru de la plástica en Cuba» (castellanu). Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2010. Consultáu'l 8 d'abril de 2010.
  14. ↑ 14,0 14,1 Cubaweb. «El Capitoliu: Un emporiu en L'Habana» (castellanu). Archiváu dende l'orixinal, el 7 d'abril de 2010. Consultáu'l 7 d'abril de 2010.
  15. ↑ 15,0 15,1 Cuba Nuesa Dixital. «Les pantasmes del capitoliu de L'Habana» (castellanu). Archiváu dende l'orixinal, el 27 d'avientu de 2004. Consultáu'l 10 d'abril de 2010.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 16,5 16,6 Habana Radiu Dixital. «Forestier» (castellanu). Consultáu'l 19 de febreru de 2010.
  17. ↑ Dialnet. «LA DIMENSION CULTURAL DEL 20 DE MAYU DE 1902» (castellanu). Consultáu'l 7 d'abril de 2010.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 18,5 18,6 18,7 Habana Elegante. «Capitoliu» (castellanu). Consultáu'l 19 de febreru de 2010.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Viaxes.net. «Capitoliu» (castellanu). Archiváu dende l'orixinal, el 2013-03-14. Consultáu'l 19 de febreru de 2010.
  20. ↑ Biblioteca Virtual de la Universidá de Camagüey. «Capitoliu/CAPITOLIU(Tomáu%2520d'el%2520llibru).pdf+tumba+mamb%C3%AD+desconocíu+sarc%C3%B3fago+seis+figures&hl=es&gl=es&pid=bl&srcid=ADGEEShWUmCN0c_605CCEb445JPZzPbdLjuFEKZeYEU2pF47_RNMcQF7Q8XoXR5S9ddwP9O3UPqL6Qw1hKxNqLAYGJMpYXJcNI_LlFgycjRynNQuEbuz-ZjPWw1YDJKCU5ItlT2uNrPh&sig=AHIEtbS7Gc_9n3cRb8OwUdG-3uY8eI3xjg Llibro del Capitoliu» (castellanu). Consultáu'l 10 d'abril de 2010., páx. 75
  21. ↑ Herencia Cultural Cubana. «El valor artísticu de los interiores del Capitoliu» (castellanu). Consultáu'l 7 d'abril de 2010., páx. 1
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 22,4 22,5 Embaxada Cubana n'El Líbanu. «Capitoliu» (castellanu). Consultáu'l 19 de febreru de 2010.
  23. ↑ http://www.corpus.org/estatues-del capitoliu-de-la-habana/ (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'capitoliu-de-la-habana/ historial y la capitoliu-de-la-habana/ última versión).
  24. ↑ Unión de Periodistes de Cuba. «Vida, pasión y… robu del brillante del Capitoliu» (castellanu). Consultáu'l 7 d'abril de 2010.
  25. ↑ DT Cuba. «El Capitoliu: Puntu d'alcuentru en L'Habana» (castellanu). Consultáu'l 7 d'abril de 2010.
  26. ↑ Cuba Nuesa Dixital. . Archiváu dende l'orixinal, el 3 de xunetu de 2003. Consultáu'l 10 d'abril de 2010.

Bibliografía complementaria

editar
  • Ramos, Rolando Aniceto. El Capitoliu de L'Habana. Centro Capitoliu de L'Habana, 1998. ISBN 959-09-0105-0
  • Equipu Editorial. Capitoliu de la Habana: Arte, historia,y monumentalidad. Citmatel, 1998. ISBN 959-237-039-7

Enllaces esternos

editar

Videos

editar



Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Capitoliu_de_L%27Habana&oldid=4275057»