Idioma rusín

L'idioma rusín (autoglotónimu: русинська мова rusynska mova) ye un idioma eslavu oriental (xunto col rusu, bielorrusu y ucraín, que comparten un antecedente llingüísticu común, l'antiguu ruteno) faláu polos rusinos.

Rusín Русинська / Rusins'ka'
Faláu en	Ucraína Eslovaquia Polonia Hungría Rumanía Croacia Serbia
Rexón	Europa Oriental
Falantes	600.000 (estimación)^{[ensin referencies]}
Puestu	Nun ta ente los 100 primeros. (Ethnologue 1996)
Familia	Indoeuropea Eslava Eslava oriental Rutena Rusín
Alfabetu	Alfabetu cirílicu
Estatus oficial
Oficial en	Voivodina (Serbia) Idioma rexonal del óblast de Zakarpatia (Ucraína)
Reguláu por	nun ye reguláu
Códigos
ISO 639-1	nengún
ISO 639-2	`sla`
ISO 639-3	`rue`
Estensión del rusín

Les opiniones difieren ente los llingüistes con al respective de si'l rusín ye una llengua distinta dientro del grupu eslavu oriental o un dialeutu del ucraín.^[1]^[2] Les implicaciones polítiques añader al discutiniu.

El rusín ye faláu nel óblast de Zakarpatia n'Ucraína, nel nordeste d'Eslovaquia, el sureste de Polonia (onde usualmente reciben el nome de łemkowski 'Lemko', pol so característicu usu de la pallabra lem/лєм 'solo'), y Hungría (onde tantu les persones como l'idioma son llamaos rutenos).

L'idioma rusín panónico en Serbia ye delles vegaes incluyíu dientro del grupu idiomáticu rusín, anque dellos llingüistes considerar incluyíu nel grupu eslavu occidental. N'Ucraína, el rusín ye de normal consideráu como un dialeutu del ucraín, yá que ta bien cercanu'l dialeutu ucraín hutsul, anque dalgunos de los sos falantes prefieren considerase a sigo mesmos como distintos de los ucraínos.

Los intentos de estandarizar l'idioma tuvieron dificultaes al tar estremaos ente cuatro países, polo qu'en cada unu d'estos derivó nuna ortografía separada (en cada casu con lletres ciríliques) y normes gramaticales basaes nos distintos dialeutos rusinos. El centru cultural de los carpato-rusinos ye Prešov n'Eslovaquia, Uzhgorod y Mukáchevo n'Ucraína, Krynitsa y Legnica en Polonia, y Budapest n'Hungría. Munchos rusinos viven en Canadá y nos Estaos Xuníos. Ye bien difícil contabilizar los rusinofalantes, pero'l so númberu puede ser envaloráu sobre'l millón de persones, la mayoría d'ellos n'Ucraína y Eslovaquia.

El primer país en reconocer l'idioma rusín, más exactamente'l rusín panónico, foi oficialmente l'antigua Yugoslavia. En 1995, los rusinos fueron reconocíos como una realidá llingüística de Eslovaquia, esfrutando del estatus d'Idioma Oficial nos conceyos onde más del 20% de los sos habitantes fale rusín.

Davezu considérase que l'idioma rusín ta estremáu nes siguientes variedaes:

Lemko, faláu principalmente fora d'Ucraína na rexón de Prešov d'Eslovaquia, a lo llargo de la fastera sur de los Cárpatos. Antes yera falando na fastera norte d'estos montes, no que güei día ye'l suroeste de Polonia, con anterioridá a la Operación Vistula, pero nuevamente ta alicando.
Rusín doliniano o rusín subcarpático, ye faláu nel óblast de Zakarpatia n'Ucraína.
Rusín pryashiv, ye'l rusín faláu na rexón de Prešov (en rusín: Pryashiv/Pryashuv) n'Eslovaquia, según en delles comunidaes d'emigraos, principalmente nos Estaos Xuníos.
Rusín panónico, ye faláu nel noroeste de Serbia y este de Croacia. Tamién llamáu dialeutu Bachea (Bačka), y ye unu de los idiomes oficiales de la provincia autónoma serbia de la Voivodina.
Hutsul, faláu nes zones montascoses de les provincies de Suceava y Maramures en Rumanía, y los estremos sur del óblast d'Ivano-Frankivsk n'Ucraína (según partes del óblast de Chernivtsi y del óblast de Zakarpatia), y na fastera norte de los Cárpatos, na rexón de Hutsulshchina.
Boiko, faláu nel área septentrional de los montes de los Cárpatos nos óblast de Lviv y Ivano Frankivsk n'Ucraína, na rexón de Boikivshchina. Puede escuchase a lo llargo de la frontera nel Voivodato subcarpático en Polonia.

Los dialeutos boiko, hutsul y doliniano (conocíu esti postreru tamién como la variante transcarpática del ucraín) son identificaos por dellos llingüistes y polos sos propios falantes como dialeutos ucraínos y non rusinos, considerándose variedaes del ucraín.

Alfabetu

Lletres y símbolos del alfabetu carpato-rusín
Mayúscula	Minúscula	Nome	Treslliteráu	Pronunciación	Notes
А	а	a	a	/a/
Б	б	бы	b	/b/
В	в	вы	v	/v/
Г	г	гы	h	/ɦ/
Ґ	ґ	ґы	g	/g/
Д	д	ды	d	/d/
Е	е	y	y	/je/
Є	є	є	je	/je/
Ё	ё	ё	jo	/ʏ/	nun esiste nel rusino panónico
Ж	ж	жы	ž	/ʒ/
З	з	зы	z	/z/
И	и	и	y	/ɪ/
І	і	i	i	/i/	nun esiste nel rusino panónico
Ы	ы	ы	y	/ɨ/	nun esiste nel rusino panónico
Ї	ї	ї	ji	/ji/
Й	й	йы	j	/j/
К	к	кы	k	/k/
Л	л	лы	l	/l/
М	м	мы	m	/m/
Н	н	ны	n	/n/
О	о	o	o	/o/
П	п	пы	p	/p/
Р	р	ры	r	/r/
С	с	сы	s	/s/
Т	т	ты	t	/t/
У	у	у	o	/o/
Ф	ф	фы	f	/f/
Х	х	хы	x, ch	/x/
Ц	ц	цы	c	/ts/
Ч	ч	чы	č	/ʧ/
Ш	ш	шы	š	/ʃ/
Щ	щ	щы	šč	/ʃʧ/
Ѣ	ѣ	їть		/ji/,/i/	Usáu antes de la Segunda Guerra Mundial
Ю	ю	ю	ju	/ju/
Я	я	я	ja	/ja/
Ь	ь	мнягкый знак (ірь)	′	/ʲ/	signu que preciede a la palatalización d'una consonante
Ъ	ъ	твердый знак (ір)	′		nun esiste nel rusino panónico

Referencies

Bibliografía

A new Slavic language is born. The Rusyn literary language in Slovakia. Ed. Paul Robert Magocsi. New York 1996.
Magocsi, Paul Robert. Let's speak Rusyn. Бісідуйме по-руськы. Englewood 1976.
Дуличенко, Александр Дмитриевич. Jugoslavo-Ruthenica. Роботи з рускей филолоґиї. Нови Сад 1995.
Taras Kuzio, "The Rusyn question in Ukraine: sorting out fact from fiction", Canadian Review of Studies in Nationalism, XXXII (2005)
Elaine Rusinko, "Rusinski/Ruski pisni" selected by Nataliia Dudash; "Muza spid Karpat (Zbornik poezii Rusiniv na Sloven'sku)" assembled by Anna Plishkova. Books review. "The Slavic and East European Journal, Vol. 42, Non. 2. (Summer, 1998), páxs. 348-350. JSTOR archive
Marta Harasowska. "Morphophonemic Variability, Productivity, and Change: The Case of Rusyn", Berlin ; New York : Mouton de Gruyter, 1999, ISBN 3-11-015761-6.
- Book review by Edward J. Vajda, Language, Vol. 76, Non. 3. (Sep., 2000), páxs. 728-729
I. I. Pop, Paul Robert Magocsi, Encyclopedia of Rusyn History and Culture, University of Toronto Press, 2002, ISBN 0-8020-3566-3

Enllaces esternos

[1] Актуальные проблемы словообразования и лексикологии. - Вып. Х. - Новосибирск, 2007. - С. 332-336 (en rusu)

[2] RFE/RL on intolerance in Belarus and Ruthenians in Ukraine

[1]

[2]