Lliteratura de China

La lliteratura china tien una hestoria que se remonta dende los más antiguos archivos oficiales dinásticos calteníos hasta les obres de ficción surdíes mientres la dinastía Ming pal entretenimientu de les mases lletraes de China. Calcúlase qu'hasta'l sieglu XVII produxérense en China más testos escritos que nel restu del mundu.

La lliteratura china influyó de forma estraordinaria na lliteratura de países cercanos, especialmente Xapón y Corea. Delles obres de la lliteratura china son bien populares y reedítense constantemente en tol mundu, como por casu el Dào Dé Jing .

Mientres sieglos la lliteratura china foi non yá una reflexón sobre la sociedá y la vida, sinón que tamién tuvo un fuerte conteníu político. Munchos lliteratos yeren altos funcionarios o filósofos qu'estudiaben y proponíen nueves formes de gobiernu pa China

Los empiezos de la lliteratura china

Los primeros documentos provienen de la dinastía Zhou. De munchos periodos de la historia de China caltienen obres de too tipu (trataos filosóficos, llibros d'historia o escoyetes de poemes), que nos dexen conocer el pensamientu y la vida de dómines bien antigües. La tradición lliteraria de China ye de les más antigües del mundu, anque ye superada n'antigüedá poles tradiciones lliteraries del Cercanu Oriente y Exiptu. Coles mesmes puede afirmase que ye la tradición de mayor continuidá a lo llargo de la historia.

Los primeros testimonios lliterarios, o siquier consideraos lliterarios en China, son les inscripciones atopaes nos cascos de tortúa utilizaos p'aldovinar mientres la dinastía Shang (sieglu XVI a XI e.C.) y les oraciones grabaes nos bronces sacrificiales d'esa mesma dinastía. Nestes inscripciones yá apaecen los primitivos caráuteres chinos, que coles sos variedaes y evoluciones siguirán utilizándose hasta anguaño.

La lliteratura china abarca una estelante variedá de xéneros, munchos de los cualos davezu nun son consideraos obres lliteraries n'Occidente. Una bona muestra de los mesmos, y la forma en que tienen d'utilizase puede tenese cola llectura del llibru "El Corazón de la Lliteratura y el Cincelado de Dragones", una ambiciosa obra de crítica lliteraria escrita por Liu Xue que nel sieglu V de nuesa yera que nos dexa asomarnos al complexu mundu lliterariu de la China antigua. Ente los filósofos que los sos testos tienen un gran valor lliterariu, al empar que políticu y moral, cúntense personaxes de la fama y la reputación de Confucio (孔子 Kǒngzi), Laozi (老子) supuestu autor del Dào Dé Jing, Zhuangzi (莊子), Mencio (孟子 Mèngzi) y Mozi (墨子). Tamién la obra de Sunzi (孫子), L'arte de la guerra (孫子兵法 Sunzi bingfa) nun ye namái, como'l so nome indica, un manual militar, sinón tamién una obra de gran valor lliterariu.

De los filósofos citaos enantes de xuru el más influyente foi Confucio y la so escuela, yá que el confucianismu foi alzáu a la categoría de relixón d'estáu mientres la dinastía Han. Trátase d'un ésitu impensable pa un filósofu, que, como otros munchos de la so dómina, analayaba de reinu en reinu ufiertando los sos servicios a los mandatarios p'aconseya-yos nes xeres de gobiernu, ensin consiguir que-y fixeren demasiáu casu o lu nomaren pa un cargu importante.

Testos clásicos chinos

• Los cinco clásicos (五经, Wǔ jīng) son:
  • El clásicu de la poesía (诗经, Shī Jīng) tamién conocíu pol nome de Llibru de les odes. Ta formáu por 305 poemes estremaos en 160 cantares populares, 74 cantares pa festividaes cortesanes, 31 cantares pa ceremonies cortesanes más solemnes y 40 himnos y eulogías, cantaes nes ceremonies de sacrificios a los dioses y espíritus ancestrales de la casa real. Esta obra considérase tradicionalmente una escoyeta realizada por el mesmu Confucio.
  • El clásicu de la hestoria (书经, Shū Jīng). Ye una escoyeta de documentos y discursos supuestamente escritos por mandatarios y funcionarios de les dinastíes Xia, Shang y Zhou Occidental. Contién exemplos de prosa china temprana.
  • El clásicu de los cambeos (易经, Yì Jīng), tamién llamáu Llibru de los cambeos o Llibru de les mutaciones. Ye un manual d'aldovinación basáu nel significáu d'ocho trigramas, atribuyíu al emperador míticu Fu Xi. Estos trigramas tán compuestos de tres llinies paraleles rectes. Caúna d'elles pue ser continua o discontínua. Na dómina de Confucio tamién s'usaben combinaciones de dos trigramas, dando llugar a los conocíos 64 hexagramas.
  • El clásicu de los ritos (礼记, Lǐ Jì) describe ritos antiguos.
  • Los añales de les primaveres y les serondes (春秋, Chūn Qiū). Ye un rexistru históricu del estáu de Lu, onde nació Confucio, al que se-y atribúi la obra. El títulu da nome a una etapa de la historia de China, Primaveres y Serondes, anterior a la unificación so la dinastía Qin.
  • El clásicu de la música (乐经) denominar dacuando'l sestu clásicu, pero ta perdíu dende los tiempos de la dinastía Han.

• Los cuatro llibros confucianos (四书, Sì shū) son:
  • Gran Saber, (大学, Dà Xué). Forma parte de El clásicu de los ritos.
  • Doctrina de la medianía (中庸, Zhōng Yóng). Forma parte de El clásicu de los ritos.
  • Les analectas (论语, Lùn Yǔ), llibru de dichos de Confucio arrexuntáu polos sos discípulos.
  • Mencio (孟子, Mèng Zǐ). Mencio ye la romanización del filósofu confucianista consideráu más importante dempués de Confucio.

Reparar qu'en delles obres anteriores apaez el sinograma 经 (Jīng) que significa llibru canónicu o clásicu. El sinograma 书 (Shū) significa o designa llibru a seques. Tanto los cuatro libros confucianos como los cinco clásicos yeren oxetu d'estudiu obligáu pa los eruditos confucianos.

El taoísmu ye una corriente filosófica casi contemporánea del confucianismu. De cutiu los eruditos taoísta y confucianu pertenecíen pa llograr el favor de los mandatarios y gobernar siguiendo les enseñances de les sos respeutives escueles filosófiques.

• Clásicos taoístes:
  • El clásicu de la vía y la virtú (道德经, Dao De Jing). Resulta bien difícil traducir los términos chinos 道 (Dao) y 德 (De), por esti motivu la obra ye más conocida n'occidente pol nome de Daodejing o, inclusive, pol d'una romanización más antigua Tao Te Ching. Ye atribuyíu a Lao Zi. Duldar de la esistencia de Lao Zi.
  • El clásicu de la perfecta vacuidad, atribuyíu a Lie Zi.
  • Zhuang Zi. Atribuyíu al filósofu del mesmu nome.

Hai otres munches obres antigües consideraes clásiques. Nel títulu de dalgunes inclusive apaez el sinograma 经 (Jīng), pero nun se pueden adscribir a les categoríes anteriores.

Esisten obres curties pensaes pa facilitar l'aprendizaxe de los neños.

• El clásicu de los trés caráuteres (三字經 San Zi Jing). Ye un manual confucianu, pa neños, escritu en versos de trés sinogramas. Sirvía pa familiarizar a los neños cola doctrina confuciana y enseña-yos dellos sinogramas importantes.
• El clásicu de los mil caráuteres (千字文). Nesti testu apaecen mil caráuteres ensin que se repita nengunu. Sirvía p'aprender los sinogramas más avezaos.
• Los cien apellíos. Consta de 100 sinogramas correspondientes a los apellíos chinos más comunes.

Unu de los llibros chinos más traducíos y comentaos n'occidente ye:

• L'arte de la guerra (孙子兵法 Sunzi bingfa) de Sun Tzu.

Merez ser destacáu tamién el poeta Qu Yuan (屈原) y la so obra Chuci (楚辭, Les elexíes de Chu).

Dinastía Han

La obra más destacable del periodu de la dinastía Dinastía Han Han ye de xuru Les memories históriques (史记, Shĭ Jì) de Torca Qian (司馬遷). El so interés anicia na gran influencia que tuvo na historiografía china posterior yá que foi tomáu como modelu pa ellaborar testos históricos y nel so gran valor lliterariu. La mayoría de los testos en prosa son dedicaos a temes polítiques o daben conseyos a los gobernantes, y nesta dinastía florió'l xéneru del fu o poema en prosa de tema descriptiva en que'l so estilu apodera'l paralelismu sintácticu.

Dinastía Tang

La dómina de la dinastía Tang ye consideráu como la más brillosa, culturalmente, de la historia de China, tantu ye asina que munchos chinos afirmen socarronamente que China ta en decadencia dende'l final de la dinastía Tang (añu 907 d. C.). Les bones condiciones socioeconómiques de la dómina dexaron un desenvolvimientu lliterariu ensin precedentes. La lliteratura d'esta dómina, especialmente la poesía, exerció una gran influencia y goció de gran prestíu nel vecín Xapón de la yera Heian.

Poesía

Cultiváronse especialmente los versos pentasílabos y heptasílabos, que nel casu de la llingua china correspuenden a versos de cinco y siete sinogramas respeutivamente, yá que cada sinograma representa una sílaba. Les formes poétiques más cultivaes fueron especialmente los Lüshi (律詩, poemes d'ocho versos) y los Jueju (絕句, poemes de cuatro versos). Fízose una escoyeta de poemes titulada Tolos poemes Tang (全唐詩) con más de 48.900 poemes de más de 2200 autores. Ente los poetes más destacaos atópense Li Bai (李白), Du Fu (杜甫) y Bai Juyi (白居易).

Li Bai foi consideráu un xeniu, yá en vida, y frecuentaba los ambientes más distinguíos de la dómina, incluyíu'l palaciu imperial. La so forma de vivir, poco acorde coles normes de la dómina, torgó-y siguir la carrera funcionarial típica de los eruditos chinos. Percorrió'l país inspirándose nes xentes y les tierres que diba conociendo. Entá güei esfruta en China d'una gran reputación. (*)

Prosa

Una perimportante corriente lliteraria de la dómina Tang ye'l Movimientu pola llingua antigua (古文運動). Los partidarios de dichu movimientu defendíen una torna al estilu lliterariu de la dómina Han y anterior, que yera más claru y precisu, menos artificiosu que'l que imperaba naquel momentu. Munchos lliteratos adeptos fueron destacaos ensayistes. Ente ellos destaquen Han Yu y Liu Zongyuan. Han Yu yera consideráu'l meyor escritor chinu de tolos tiempos pol renombráu orientalista Arthur Waley.

Xunto con Ouyang Xiu 欧阳修 El so Xun 苏洵 El so Shi 苏轼 El so Zhe 苏辙 Wang Anshi 王安石 Zeng Gong 曾鞏 son conocíos como los ocho maestros de la prosa china.

Noveles clásiques

Les cuatro noveles clásiques de la lliteratura china son:

• Romance de los Trés Reinos (1330) de Luo Guanzhong.
• A la vera de l'agua (1573) de Shi Nai'an y Luo Guanzhong
• Viaxe al Oeste (1590) atribuyíu a Wu Cheng'en.
• Suañu de les casones coloraes tamién llamáu Suañu nel pabellón coloráu (1792) de Cao Xueqin y Gao Y

Lliteratura moderna y contemporánea

Acordies con Cao Wenxuan, la lliteratura china moderna tuvo'l so orixe en 1917 col entamu de la "Revolución lliteraria" y vio el so fin en 1949 cola proclamación de la Nueva China.

Tocantes a la lliteratura contemporánea un referente interesante ye Lisa See, quien nun nació en China pero ye d'orixe chinu, pertenez a una primer xeneración nacida n'occidente polo que caltién viva la cultura china. Ella mesma enfatiza que magar los sos raigaños occidentales, ye china nel so corazón, por culpa de que la so familia enferronar a los usos y costumes tradicionales.

Esta escritora nacida en París, Francia, creció nel barriu de Chinatown en Los Angeles, California. El contautu cola so güela y les hestories d'esta, llevar a afondar en dellos aspeutos bien concretos de la cultura china previa al Kuomintang.

Snow Flower and the Secret Fan ye la so obra más conocida. La exa central de la novela ye un aspeutu de la China feudal, l'usu del Nu Shu, un llinguaxe caligráficu encriptáu, utilizáu poles muyeres como mediu d'espresión ente elles pa crease una llibertá relativa al respeutive de la sociedá masculina, pero tamién como una vía d'escape pa enriar les sos emociones. La tradición oral china rexistra que'l Nu Shu caltúvose de callao per alredor d'un sieglu. Anguaño'l gobiernu chinu caltién abierta una escuela de Nu Shu en Puwei.

La trama de la novela de Lisa See llevar a cabu principalmente na llocalidá de Tongkou, mientres la China del sieglu XIX. Les protagonistes son dos neñes, Snow Flower y LiLy, a quien les sos families xunen como laotong, una forma d'amistá femenina bien íntima, o "hermandá de muyeres" según cita Zhao nun ensayu citáu por Flora Bottom. La rellación de laotong ye perenne, p'atopar al par ideal había qu'atopar una serie de coincidencies ente dambes candidates, dende l'empate nes sos feches de nacencia, a ocupar el mesmu llugar n'orde de nacencia de la familia o tener el mesmu tamañu de pies. Denominar a esta unión como "matrimoniu emocional".

Ver tamién

• Testos chinos clásicos

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Lliteratura de China.

venáu-irisado.html Lleenda del Venáu irisado, 1983, Ediciones en llingües estranxeres.

Les aventures del Rei monu (Los dos Sun Wukong), -PDF- Ediciones en llingües estranxeres.

• Datos: Q456012
• Multimedia: Literature of China