The Great Dictator

película de 1940 dirixida por Charlie Chaplin

The Great Dictator (El gran dictator n'asturianu) ye una película estauxunidense de 1940 escrita, empobinada y protagonizada pol británicu Charles Chaplin. Chaplin yera l'únicu cineasta en Hollywood que siguía realizando películes mudes cuando'l soníu yá taba dafechu enllantáu nel cine, y esta foi la so primer película sonora.

The Great Dictator
Datos
Títulu orixinal The Great Dictator (en)
Xéneru comedia dramática (es) Traducir[1], sátira política (es) Traducir[2], cine bélicu[3], cine antibélico (es) Traducir[4], cine dramáticu, spoof movie (es) Traducir, Slapstick[5], comedia de las equivocaciones (es) Traducir[6] y cine de comedia
País d'orixe Estaos Xuníos
Estrenu 15 ochobre 1940 (Estaos Xuníos)
19 payares 1945 (Suecia)
26 agostu 1958 (Alemaña)
22 ochobre 1960 (Xapón)
Idioma orixinal inglés
Duración 125 min
Llugar de la narración Tomainia (en) Traducir, Osterlich (en) Traducir y Bacteria (en) Traducir
Rodaxe Los Angeles, California y Malibu
Color en blancu y negru
Ficha téunica
Direición Charles Chaplin[11]
Producción Charles Chaplin
Guión Charles Chaplin
Música Charles Chaplin y Meredith Willson
Fotografía Roland Totheroh[12] y Karl Struss[12]
Repartu Charles Chaplin[11], Paulette Goddard[11], Jack Oakie[11], Reginald Gardiner[11], Henry Daniell[11], Billy Gilbert[11], Emma Dunn[11], Chester Conklin[11], Maurice Moscovitch[11], Bernard Gorcey[11], Esther Michelson[11], Gino Corrado[13], Grace Hayle[11], Hank Mann[11], Joe Bordeaux[13], John Davidson[13], Paul Weigel[11], Wheeler Dryden[13], Carter DeHaven[13], Eddie Gribbon[14], Eddie Dunn[14], Charles Irwin[14], Sig Arno (es) Traducir[14], Hans Conried[14], Richard Alexander[14], Leo White[14], Don Brodie[14], Pat Flaherty[14], Charles Sullivan[14], Cyril Ring[14], William Irving[14], Bert Moorhouse[14], Fred Aldrich[14], George Lynn[14], Tiny Sandford[14] y Rudolph Anders
Ver llista completa
Compañíes
Productora Charles Chaplin Film Corporation (en) Traducir, United Artists y Charlie Chaplin Studios (es) Traducir
Distribuidora United Artists
Costu 2 000 000 $
Recaldación 5 000 000 $
Premios y nominaciones
Premios
Nominaciones
Calificaciones
CNC tolos públicos[15]
FSK pa mayores de seis años
Medierådet apto para una audiencia general (es) Traducir[16]
MPAA G (es) Traducir
Enllaces esternos
Ficha n'IMDb
Ficha en FilmAffinity
Cambiar los datos en Wikidata

La película ye una feroz y revesosa[17] condena contra'l nazismu, el fascismu, l'antisemitismu y les dictadures polo xeneral. Nel momentu del so estrenu, Estaos Xuníos inda nun entrara en guerra cola Alemaña nazi. Chaplin desempeña dambos papeles principales: un despiadáu dictador fascista, y un barberu xudíu escorríu.

The Great Dictator foi popular ente'l públicu, convirtiéndose na película más comercialmente esitosa de Chaplin.[18] Los críticos modernos tamién lu han emponderáu como una película históricamente significativa y una importante obra de sátira. Tamién se notó que'l barberu xudíu guarda munches semeyances col personaxe más famosu de Chaplin, el vagamundu Charlot. Anque nun s'especifica si tratar d'él o non, xeneralmente considérase que nesta película produz la última apaición de Charlot. El llargumetraxe recibió cinco nominaciones na 13ª edición de los Premios Óscar, sicasí nun ganó nengunu.

Na so autobiografía de 1964, Chaplin declaró que nun podría faer la película si hubiera sabíu sobre la verdadera estensión de los horrores de los campos de concentración nazis nesi momentu.[19]

Hai polémica sobre si esta producción sería la última película na que Charles Chaplin interpreta al so clásicu personaxe de Charlot el vagamundu, y de ser asina sería na qu'ésti fala per primer vegada; anque en Tiempos modernos yá s'escuchara la so voz cantando.

Un datu interesáu d'esta película ye que magar foi grabada en blancu y negru, el tráiler foi grabáu a colores.

Argumentu

editar

Mientres una batalla que tuvo llugar nos últimos meses de la Primer Guerra Mundial, un soldáu xudíu del exércitu de la nación ficticia de Tomania y barberu d'oficiu (Charles Chaplin) salva la vida del oficial Schultz (Reginald Gardiner) ayudar a escapar nel so avión, pero sufren un accidente y l'avión estréllase. Dambos sobreviven, pero'l soldáu pierde la memoria. Nesi momentu lleguen unos médicos qu'anuncien a Schultz que la guerra terminó y Tomania perdió.

Venti años dempués, ya inda amnésicu, el soldáu escapa del hospital nel que permaneció tou esi tiempu y torna a la so ciudá, onde abre de nuevu la so antigua barbería allugada nel guetu, inorando que los tiempos camudaron. El país ye gobernáu pol despiadáu dictador Adenoid Hynkel (Charles Chaplin), asistíu pol Ministru del Interior Garbitsch (Henry Daniell, parodia de Joseph Goebbels) y el Ministru de la Guerra Herring (Billy Gilbert, parodia de Hermann Göring), y esiste una brutal discriminación contra los xudíos. El símbolu del réxime de Hynkel ye la «doble cruz» (parodia de la esvástica nazi), y Hynkel pronuncia los sos discursos nun idioma macarrónico, imitación del alemán.

 
Chaplin nel papel del dictador Adenoid Hynkel.

El barberu, inconsciente del ascensu de Hynkel al poder, sospriéndese cuando les fuercies d'asaltu pinten la pallabra xudíu» nes ventanes del so local. Una de los habitantes del guetu, la bella Hannah (Paulette Goddard), defende al barberu cuando ye acosáu polos miembros de les fuercies de seguridá. Dambos namórense y tienen de sufrir los atropellos de la dictadura, anque Schultz, qu'agora ocupa un altu cargu nel gobiernu de Hynkel, reconoz al barberu y ordena a les tropes que nun fadien a los habitantes del guetu. Amás, Hynkel ordena'l cese de la persecución a los xudíos mientres intenta consiguir un préstamu d'un banqueru xudíu pa financiar los sos planes de dominación global.

 
Hynkel «xuega» con un globu terráqueo, nuna de les escenes más famoses de la película.

Hynkel tien entamáu invadir Osterlich, el país vecín, y precisa el préstamu pa financiar la invasión. Cuando'l banqueru xudíu negar a dar el préstamu, Hynkel vuelve a entamar ya intensifica la violencia contra los xudíos. Schultz, proteutor de los xudíos, amuesa'l so refugu al pogromo y Hynkel, considerándolo un traidor y un defensor de la democracia, ordena que sía unviáu a un campu de concentración. Schultz fuxe y despíntase nel guetu. Ellí, cola ayuda del barberu, Hannah y los demás habitantes del guetu, busca cómo derrocar a Hynkel y el so réxime. Les fuercies d'asaltu ataquen el guetu y el barberu y Schultz son finalmente unviaos al campu de concentración.

Hynkel sigue colos sos planes d'invadir Osterlich, pero la intromisión de Benzino Napaloni (Jack Oakie, parodia de Benito Mussolini), el dictador de Bacteria, oblíga-y a convida-y a face-y una visita y ser diplomáticu con él, anque tou desagua nuna risible guerra de comida y pasteles ente los dos dictadores. Mientres, Hannah y los habitantes del guetu fuxen escontra Osterlich, pero al poco empecípiase la invasión dende Tomania y atópense de nuevu viviendo sol réxime de Hynkel.

 
Escena del discursu final.

El barberu y Schultz escapen del campu amarutaos con uniformes de Tomania. Los guardias fronterizos confunden al barberu con Hynkel, con quien tien una apariencia casi idéntica. Mientres, Hynkel ye confundíu col barberu y deteníu por error poles sos propies tropes. El barberu, so la identidá de Hynkel, ye conducíu a la capital de Osterlich pa dar un discursu sobre l'entamu de la conquista del mundu. Garbitsch, al presentar a «Hynkel» al ensame, decreta l'anexón de Osterlich a Tomania, l'anulación de la llibertá d'espresión y el sometimientu de los xudíos. Sicasí, el barberu fai un discursu conmovedor, en contra de les polítiques antisemites de Hynkel y declarando que Tomania y Osterlich van convertir en naciones llibres y democrátiques. Tamién fai una llamada a la humanidá polo xeneral p'acabar coles dictadures y usar la ciencia y el progresu pa faer del mundu un llugar meyor.

Hannah, na so casa esfarrapada de nuevu polos invasores, oi'l discursu del barberu na radio, y sospriéndese cuando «Hynkel» refierse direutamente a ella:

Hannah, ¿puedes oyeme? Onde quiera que teas, ¡mira a lo alto, Hannah! ¡Les nubes allóñense, el sol ta apaeciendo, vamos saliendo de la tiniebles escontra la lluz, caminamos escontra un mundu nuevu, un mundu de bondá, nel que los homes van alzase percima del odiu, de l'ambición, de la brutalidá! ¡Mira a lo alto, Hannah, a l'alma del home fuéron-y daes ales y a la fin ta empezando a volar, ta volando escontra l'arcu iris, escontra la lluz de la esperanza, escontra'l futuru, un gloriosu futuru, que te pertenez a ti, a mi, a toos! ¡Mira a lo alto, Hannah, mira a lo alto!

Hannah dirixe la mirada al cielu con esperanza, y sobre el so cara cierra la pantalla.

Repartu

editar

Reginald Gardiner - Schultz

Los principales personaxes políticos faen referencia a:

Producción

editar

Acordies cola biografía de Jürgen Trimborn sobre la cineasta de propaganda nazi Leni Riefenstahl, tanto Chaplin como'l cineasta francés René Clair vieron El trunfu de la voluntá de Riefenstahl xuntos nuna esposición nel Muséu d'Arte Moderno de Nueva York. El cineasta español Luis Buñuel informó que Clair taba espantáu pol poder de la película, clamando que nunca tendría de ser amosada nel Occidente o l'Occidente perdería la guerra. Chaplin, per otra parte, rióse alucinantemente ante la película. Chaplin eventualmente usar pa inspirar munchos elementos de The Great Dictator, y al ver repetidamente esta película, Chaplin pudo asonsañar de cerca los manierismos de Hitler. Trimborn suxer que Chaplin decidió proceder con faer The Great Dictator dempués de ver la película de Riefenstahl.[21] El discursu de Hynkel al empiezu de la película, pronunciáu nun llinguaxe ensin sentíu que suena alemán, ye una caricatura del estilu oratoriu de Hitler, que Chaplin tamién estudió curioso nes secuencies de noticies.[22]

Chaplin quería faer frente a la esguilada de la violencia y la represión de los xudíos per parte de los nazis a finales de la década de 1930, que la so magnitú foi-y tresmitida personalmente polos sos amigos xudíos europeos y los sos compañeros artistes. La naturaleza represiva del Tercer Reich y los enclinos militaristes yeren bien conocíes nesi momentu. La película d'Ernst Lubitsch de 1942 To Be or Not to Be trató. con temes similares, y tamién utilizó la figura de daquién siendo confundíu con Hitler. Chaplin dixo más tarde qu'él nun fadría la película de saber de la verdadera estensión de los crímenes de los nazis.[18] Dempués de que se conociera l'horror del Holocaustu, los cineastes llucharon mientres casi 20 años p'atopar l'ángulu correutu y el tonu pa satirizar la era.[23]

Nel periodu en que Hitler y el so partíu nazi xubieron a la prominencia, Chaplin taba faciéndose internacionalmente popular. Foi acosáu polos fans nun viaxe de 1931 a Berlín, lo que fadió a los nazis. Resentíos por el so estilu de la comedia, publicaron un llibru tituláu Juden Sehen Dich An («Los xudíos te tán mirando», 1934), describiendo al comediante como «un repugnante acróbata xudíu» (anque Chaplin nun yera xudíu). Ivor Montagu, amigu cercanu de Chaplin, rellata qu'unvió al cómicu una copia del llibru y siempres creyó que Chaplin decidió tomar represalies con The Great Dictator.[24]

Na década de 1930 dibuxantes y comediantes de cutiu retrataben a Hitler y Chaplin con bigotes similares. Chaplin tamién capitalizó nesta paecencia pa da-y al so personaxe de vagamundu un respiru».[25]

Nes sos memories, My Father, Charlie Chaplin, el fíu de Chaplin, Charles Chaplin Jr., describió al so padre como un ser escorríu poles semeyances de fondu ente él y Hitler; nacieron cuatro díes estreme n'abril de 1889, y dambos xubieren de la probeza. Escribió:

Los sos destinos yeren polos estreme. Unu d'ellos yera faer llorar a millones, ente que el del otru yera faer rir al mundu enteru. Pá nunca podía pensar en Hitler ensin un estremecimientu, metá d'horror, metá de fascinación. «Piensa», dicía con molición, «él ye'l llocu, yo soi'l cómicu, pero podría ser al aviesu».[26]

Chaplin preparó la hestoria a lo llargo de 1938 y 1939, y empezó a rodar en setiembre de 1939, una selmana dempués del empiezu de la Segunda Guerra Mundial. Terminó de rodar casi seis meses dempués. El documental televisivu de 2002 sobre la realización de la película, The Tramp and the Dictator, coproducido internacionalmente por 4 compañíes de producción incluyendo la BBC, Turner Classic Movies, y la Spiegel TV alemana presentó nueves imáxenes de la producción cinematográfica (filmada pol hermanu de Chaplin, Sydney), qu'amosó los intentos iniciales de Chaplin de filmar el final de la película, filmáu antes de la cayida de Francia.[18]

Según The Tramp and the Dictator, Chaplin iguó unviar la película a Hitler, y un testigu presencial confirmó qu'él la vio.[18] L'arquiteutu y amigu de Hitler, Albert Speer, negó que Hitler ver.[27] La respuesta de Hitler a la película nunca foi rexistrada, pero otra cuenta afirma que vio la película dos veces.[28]

Dalgunes de les señales nos escaparates del guetu de la película tán escrites n'esperantu, una llingua que Hitler condergó como una intriga xudía pa internacionalizar y destruyir la cultura alemana, seique porque'l so fundador, L. L. Zamenhof, yera un xudíu polacu.[29]

Receición

editar

La película de Chaplin foi llanzada nueve meses dempués de la primer parodia de Hollywood de Hitler, el curtiumetraxe You Nazty Spy! de Los Tres Chiflados, que s'estrenó en xineru de 1940.[30]

"The Great Dictator" foi bien recibida nos Estaos Xuníos nel momentu del so llanzamientu, y foi popular ente'l públicu estauxunidense. Tamién foi popular nel Reinu Uníu, atrayendo 9 millones a los cines,[31] a pesar de les medranes de Chaplin que les audiencies del tiempu de guerra nun deseyaríen una comedia sobre un dictador. Foi la segunda película más popular nos Estaos Xuníos en 1941.[32]

De la mesma, foi prohibida en dellos países llatinoamericanos, onde había movimientos activos de simpatizantes nazis.[33]

Mientres la producción, el gobiernu británicu anunciara que prohibiría la so esposición nel Reinu Xuníu, acordies cola so política d'apandamientu con al respective de l'Alemaña nazi.[34] Pero pa cuando foi llanzáu, el Reinu Uníu taba en guerra con Alemaña, polo que'l filme foi recibíu en parte pol so obviu valor de propaganda. En 1941, el Prince of Wales Theatre de Londres proyeutó'l so estrenu nel Reinu Uníu. La película fuera prohibida en munches partes d'Europa, y el propietariu del teatru, Alfred Esdaile, foi aparentemente multáu por amosar la.[17]

Cuando foi llanzada en Francia en 1945, convertir na película más popular del añu, con almisiones de 8 280 553.[35]

El biógrafu de Chaplin, Jeffrey Vance, conclúi'l so llargu exame d'esta obra nel so llibru Chaplin: Genius of the Cinema afirmando la so importancia ente les grandes sátires del cine. Vance escribe: «The Great Dictator de Chaplin sobrevive como una integración maxistral de la comedia, la política y la sátira. Trátase de la obra más autoconscientemente política de Chaplin y la primer sátira importante del cine».[36]

Charlot y el barberu xudíu

editar
 
El barberu xudíu (Chaplin) distraídamente trata d'afaitar a Hannah (Goddard).

Nun esiste un consensu críticu sobre la rellación ente'l personaxe anterior de Chaplin, Charlot (o «El vagamundu») y el barberu xudíu de la película, pero l'enclín ye ver al barberu como una variación del mesmu. El direutor de cine francés François Truffaut señaló más tarde qu'a principios de la producción, Chaplin dixo que nun interpretaría a Charlot nuna película sonora, y considera al barberu un personaxe dafechu distintu. Turner Classic Movies diz qu'años más tarde, Chaplin reconoció una conexón ente Charlot y el barberu. Específicamente: «Hai un ciertu alderique sobre si'l barberu xudíu anónimu ye consideráu como la encarnación final del vagamundu. Anque les sos memories refieren frecuentemente al barberu como'l pequeñu vagamundu, Chaplin dixo en 1937 qu'él nun interpretaría al pequeñu vagamundu nes sos películes sonores».[37] En My Life, Chaplin escribía: «¡poques gracies! Como Hitler, yo podía arengar a los ensames tou lo que deseyaba, y como'l vagamundu, podía permanecer en silenciu». Nel so reseña de la película años dempués del so llanzamientu, Roger Ebert diz, «Chaplin téunicamente nun taba interpretando al vagamundu». Tamién escribe: «Él [Chaplin] punxo al pequeñu vagamundu y $ 1.5 millones del so propiu dineru en xuegu pa faer risión a Hitler».[38]

Los críticos que ven al barberu como distintu inclúin a Stephen Weissman, que'l so llibro Chaplin: A Life fala de Chaplin «abandonando la téunica de la pantomima tradicional y el so pequeñu personaxe vagamundu».[39] El críticu de DVD Journal Mark Bourne afirma la posición declarada de Chaplin: «De xacíu, el barberu tien más qu'una paecencia col vagamundu, inclusive afectando'l conocíu sombreru bombín y cayáu. Pero Chaplin foi claru en que'l barberu nun ye'l vagamundu y The Great Dictator nun ye una película del vagamundu».[40] The Scarecrow Movie Guide tamién cita al barberu como distintu.[41]

Annette Insdorf, nel so llibru Indelible Shadows: Film and the Holocaust (2003), escribe: «Había daqué curiosamente apropiáu sobre'l pequeñu vagamundu personificando al dictador, yá qu'en 1939 Hitler y Chaplin yeren quiciabes los dos homes más famosos del mundu. El tiranu y el vagamundu inverten papeles en The Great Dictator, dexando que l'eternu foresteru dirixir a les mases».[42] En The 50 Greatest Jewish Movies (1998), Kathryn Bernheimer escribe: «Lo qu'él escoyó dicir en The Great Dictator, sicasí, yera xustu lo qu'unu podría esperar del vagamundu. Los estudiosos de cine notaron de cutiu que'l pequeñu vagamundu asemeyar a la figura del xudíu como un marxináu, un foresteru».[43]

Dellos críticos de finales del sieglu XX describen al pequeñu vagamundu como convertíu nel barberu xudíu. En Boom and Bust: American Cinema in the 1940s, Thomas Schatz escribe de «El pequeñu vagamundu de Chaplin foi trespuestu nun mansu barberu xudíu»,[44] ente qu'en Hollywood in Crisis: Cinema and American Society, 1929–1939, Colin Shindler escribe, «El pequeñu vagamundu universal se transmuta nun barberu específicamente xudíu que'l so país ta a puntu de ser absorbíu nel imperiu totalitariu de Adenoid Hynkel».[45] Finalmente, en A Distant Technology: Science Fiction Film and the Machine Age, J. P. Telotte escribe que «La pequeña figura del vagamundu ta equí reencarnada como'l barberu xudíu».[46]

Un discutiniu de dos páxina sobre la rellación ente'l barberu y el vagamundu apaez nel llibru de Eric L. Flom, Chaplin in the Sound Yera: An Analysis of the Seven Talkies. Conclúi:

Seique la distinción ente los dos personaxes sería más clara si Chaplin nun confiara en dalgún elementu de tracamundiu p'atraer a l'audiencia a la película. Col xiru de la identidá equivocada de The Great Dictator, la semeyanza ente'l barberu y el vagamundu dexó a Chaplin romper cola so vieya persona nel sentíu de la carauterización, pero capitalizalo nun sentíu visual. La naturaleza similar de les carauterizaciones del vagamundu y el barberu pudo ser un esfuerciu de Chaplin pa caltener la so popularidá ente los espectadores, munchos de los cualos en 1940 nunca vieren una película muda mientres la era del cine mudu. Chaplin puede crear un nuevu personaxe d'unu vieyu, pero sicasí cuntó cola persona de Charlot pa llevar al públicu a los cines pa la so primer incursión nel soníu, y la so declaración política más coraxosa hasta la fecha.[47]

Premios y nominaciones

editar
Añu Premiu Categoría Resultancia
1940 Círculu de Críticos de Cine de Nueva York Meyor actor (Charles Chaplin) Ganador
1940 Premiu Óscar Meyor película Nomada
Meyor guión orixinal Nomáu
Meyor actor principal (Charles Chaplin) Nomáu
Meyor actor de repartu (Jack Oakie) Nomáu
Meyor banda sonora orixinal (Meredith Willson) Nomada
1961 Premios Kinema Junpo Meyor película estranxera Ganadora
1974 Premios Jussi Meyor cineasta estranxeru (Charles Chaplin) Ganadora

Referencies

editar
  1. URL de la referencia: http://www.film4.com/reviews/1940/the-great-dictator.
  2. Afirmao en: Chaplin: A Life (hardcover 4 ed.). Capítulo: 7. Páxina: 99. Editorial: Arcade Publishing. Llingua de la obra o nome: inglés. Data d'espublización: 2008. Autor: Stephen M. Weissman.
  3. URL de la referencia: http://www.helios.pl/6,Bialystok/BazaFilmow/Szczegoly/film/2319/Dyktator.
  4. URL de la referencia: http://www.allmovie.com/movie/the-great-dictator-v20649/corrections.
  5. Afirmao en: MUBI. Identificador MUBI de película: 174. Data de consulta: 9 abril 2020. Autor: Efe Cakarel. Llingua de la obra o nome: inglés.
  6. Afirmao en: AFI Catalog of Feature Films. Identificador AFI: 27635. Data de consulta: 9 abril 2020.
  7. URL de la referencia: http://theredlist.com/wiki-2-24-224-523-view-hollywood-cinecitta-stars-profile-paulette-goddard-charlie-chaplin.html. Direición web d'archivu: https://web.archive.org/web/20190428163310/http://theredlist.com/wiki-2-24-224-523-view-hollywood-cinecitta-stars-profile-paulette-goddard-charlie-chaplin.html. Data d'archivu: 28 abril 2019.
  8. URL de la referencia: http://www.sfi.se/sv/svensk-filmdatabas/Item/?itemid=26423&type=MOVIE&iv=Basic.
  9. «Filmdienst» (alemán).
  10. «Internet Movie Database» (inglés).
  11. 11,00 11,01 11,02 11,03 11,04 11,05 11,06 11,07 11,08 11,09 11,10 11,11 11,12 11,13 11,14 URL de la referencia: http://www.bbfc.co.uk/releases/great-dictator-2. Data de consulta: 14 abril 2016.
  12. 12,0 12,1 URL de la referencia: http://www.nytimes.com/movies/movie/20649/The-Great-Dictator/details.
  13. 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 URL de la referencia: http://www.imdb.com/title/tt0032553/fullcredits. Data de consulta: 14 abril 2016.
  14. 14,00 14,01 14,02 14,03 14,04 14,05 14,06 14,07 14,08 14,09 14,10 14,11 14,12 14,13 14,14 14,15 Afirmao en: Česko-Slovenská filmová databáze. Llingua de la obra o nome: checu. Data d'espublización: 2001.
  15. URL de la referencia: https://www.cnc.fr/professionnels/visas-et-classification/2563. Data de consulta: 3 febreru 2023.
  16. Afirmao en: Filmografía Nacional Danesa.
  17. 17,0 17,1 Theatre Programme, Mama Mia!. Londres: Prince of Wales Theatre. 2007. 
  18. 18,0 18,1 18,2 18,3 Branagh, Kenneth (Narrador). Chaplin and Hitler: The Tramp and the Dictator. BBC. 2002.
  19. Chaplin, Charles. La mio autobiografía, páx. 392. «Had I known of the actual horrors of the German concentration camps, I could not have made The Great Dictator, I could not have made fun of the homicidal insanity of the Nazis. [Si conociera los verdaderos horrores de los campos de concentración alemanes, nun pudiera faer The Great Dictator, nun pudiera faer humor de la llocura homicida de los nazis]»
  20. 20,0 20,1 20,2 20,3 «The Great Dictator» (inglés). Enciclopedia Británica.
  21. Trimborn, Jürgen (2007). Leni Riefenstahl: A Life. Macmillan, páx. 123–124. ISBN 978-0-374-18493-3.
  22. Cole, R. (2001). «Anglo-American Anti-fascist Film Propaganda in a Time of Neutrality: The Great Dictator, 1940», Historical Journal of Film, Radio and Television, 2 21, páx. 137-152.
  23. «Hitler in the Movies» (inglés). schikelgruber.net (4 de mayu de 2013).
  24. Stratton, David (21 de febreru de 2002). «The Tramp and the Dictator» (inglés). Variety.
  25. Kamin, Dan; Eyman, Scott (2011) The Comedy of Charlie Chaplin: Artistry in Motion. Scarecrow Press, páx. 154–155. ISBN 978-0-8108-7780-1.
  26. Singer, Jessica (14 de setiembre de 2007). «The Great Dictator» (inglés). Brattle Theatre Film Notes.
  27. «Charlie Chaplins Hitler-Asonsañe: Führer befiehl, wir lachen!» (alemán). Süddeutsche Zeitung (19 de mayu de 2010).
  28. Wallace, Irving; Wallace, David; Wallace, Amy; Wallace, Sylvia (Febreru de 1980) The Book of Lists 2, páx. 200.
  29. Hoffmann, Frank W.; Bailey, William G. (1992) Mind & Society Fads. Haworth Press, páx. 116. ISBN 1-56024-178-0.
  30. Waller, J. Michael. Fighting the War of Ideas Like a Real War. Lulu, páx. 101. ISBN 978-0-615-14463-4.
  31. Gilbey, Ryan (2005). The Ultimate Film: The UK's 100 most popular films. Londres: BFI, páx. 240.
  32. FILME MONEY-MAKERS SELECTED BY VARIETY: 'Sergeant York' Top Picture, Gary Cooper Leading Star. The New York Times. 31 d'avientu de 1941.  p. 21. 
  33. Higham, Charles (1971). The Films of Orson Welles (n'inglés). University of California Press, páx. 85.
  34. Friedrich, Otto (1997). City of Nets: A Portrait of Hollywood in the 1940's, reimpresa (n'inglés), Berkeley y Los Ánxeles: University of California Press, páx. 27–28. ISBN 0520209494.
  35. «France 1945» (francés). Box Office Story.
  36. Vance, Jeffrey (2003). Chaplin: Genius of the Cinema. Nueva York: Harry N. Abrams, páx. 250. ISBN 0-8109-4532-0.
  37. «The Great Dictator: The Essentials» (inglés). Turner Classic Movies. Consultáu'l 31 d'avientu de 2010.
  38. «The Great Dictator (1940)» (inglés). Roger Ebert.com (27 de setiembre de 2007). Consultáu'l 31 d'avientu de 2010.
  39. Weissman, Stephen (2008). Chaplin: A Life. Arcade. ISBN 978-1-55970-892-0.
  40. «The Great Dictator:The Chaplin Collection» (inglés). DVD Journal. Consultáu'l 31 d'avientu de 2010.
  41. (2004) The Scarecrow Video Movie Guide. Sasquatch Books, páx. 808. ISBN 978-1-57061-415-6.
  42. Insdorf, Annette (2003). Indelible Shadows: Film and the Holocaust. Cambridge University Press, páx. 410. ISBN 978-0-521-01630-8.
  43. Bernheimer, Kathryn (1998). The 50 Greatest Jewish Movies: A Critic's Ranking of the Very Best. Carol Publishing, páx. 212. ISBN 978-1-55972-457-9.
  44. Schatz, Thomas (1999). Boom and Bust: American Cinema in the 1940s. University of California Press, páx. 571. ISBN 978-0-520-22130-7.
  45. Shindler, Colin (1996). Hollywood in Crisis: Cinema and American Society, 1929–1939. Psychology Press, páx. 258. ISBN 978-0-415-10313-8.
  46. Telotte, J. P. (1999). A Distant Technology: Science Fiction Film and the Machine Age. Wesleyan University Press, páx. 218. ISBN 978-0-8195-6346-0.
  47. Flom, Eric (1997). Chaplin in the Sound Yera: An Analysis of the Seven Talkies. McFarland, páx. 322. ISBN 978-0-7864-0325-7.

Enllaces esternos

editar