Al-Razi

Nun confundir con [[:Fakhr al-Din al-Razi]].

Al-Razi (árabe: ابو بکر محمد بن زكريا الرازی Abū Bakr Muhammad ibn Zakarīyā al-Rāzī; en persa: زكريای رازی  Zakarya-ye Razi), en llatín como Rhazes o Rasis (circa 866, Rayy ^(es)  – 15 d'ochobre de 925, Rayy ^(es) ), foi un médicu, filósofu y eruditu persa que realizó apurras fundamentales y duraderos a la medicina, la química y la física, escribiendo más de 184 llibros y artículos científicos.

Al-Razi
Vida
Nacimientu	Rayy (es) , 866
Nacionalidá	califatu abasín
Muerte	Rayy (es) , 15 d'ochobre de 925 (58/59 años)
Estudios
Llingües falaes	persa árabe
Alumnu de	Ali Ibn Rabban Al-Tabari
Oficiu	matemáticu, químicu, filósofu, inventor, médicu
Trabayos destacaos	Ṭibb al-rūḥānī (en) Kitab al-Hawi (en) Doubts About Galen (en) Q108041965
Creencies
Relixón	Musulmán

Biografía

D'alcuerdu a Al-Biruni, Razi nació en Rayy, na moderna provincia de Teḥrán, n'Irán, nel añu 865, y morrió na mesma ciudá en 925.

Yera un gran conocedor de la medicina griega a la que realizó apurras sustanciales a partir de les sos propies observaciones. Razi ye reconocíu por haber afayáu'l ácidu sulfúrico, verdadera "llocomotora" de la química moderna y la química industrial. Tamién afayó'l etanol según el so refinamientu y usu en medicina.

A él atribúyese la invención del alambique y la primer destilación del petroleu pal llogru de querosenu y otros destilados.

Foi unu de los grandes pensadores del Islam, y la so influyencia na medicina y la ciencia europea foi enorme.

Razi yera un racionalista, que creía nel poder de la razón. Yera consideráu polos sos contemporáneos y biógrafos como un home lliberal y llibre de too prexuiciu. Suel considerá-ylo un bon representante del movimientu filosóficu y relixosu mutakallimun.

Viaxó enforma y emprestó servicios a dellos príncipes y gobernantes, especialmente en Bagdag onde tenía'l so llaboratoriu. Enseñó ya investigó na universidá de Bagdag, Bayt al Hikma (la Casa de la Sabiduría), onde atraía un gran númberu d'estudiantes de toles disciplines. Dicir d'él que yera un home caritatible, atentu, xusto, y devotu pol serviciu de los sos pacientes, fueren ricos o probes.

Contribuciones a la medicina

Razi prauticó numberoses especialidaes médiques: ciruxía, xinecoloxía, obstetricia, oftalmoloxía... Foi un escritor enciclopédicu.

Escribió 184 llibros y opúsculos sobre numberosos dominios científicos, de los cualos solo 61 traten sobre medicina, toos n'árabe. Les sos principales obres son:

Llibros de medicina

Tapa del famosu Llibru de Medicina de Razi.

• Kitab al-Hawi fi al-Tibb Suma médica en 22 volumes en parte póstuma, que retoma les conocencies d'autores más antiguos so forma de llargos estractos o referencies precises y comentarios, enseñances y observaciones de Razi. Traducíu al llatín nel sieglu XIII sol títulu de Liber Continens, exerció una fonda inflúi sobre la medicina occidental, y con otres nueves obres constituyó'l fondu de la biblioteca de la facultá de medicina de la Universidá de París en 1395.
• Kitab al-Mansuri fi al-Tibb (Llibru de medicina para Al-Mansur) Tratáu médicu dedicáu al soberanu samánida de Rayy, Abu Salih al-Mansur.
• Kitab fi al-jadari wa-al-hasbah (La viruela y el sarampión).
• Kitab ila man la yahduruhu al-tabib (Llibru pa quien nun tien accesu a un médicu).
• Shukuk 'nala alinusor (Duldes sobre Galeno) Ensayu críticu sobre la teoría de Galeno y sobre la manera como los sos socesores sirvir d'él.
• Al-Teb al Molooki (Medicina de reis)
• Al-Murshid aw al-Fusul (Aforismos) Guía del médicu nómada.

Viruela contra sarampión

La viruela apaez cuando'l sangre 'fierve' y ye infestada, resultando en vapores que son expelidos. Asina'l sangre xuvenil (que paez como estractos húmedos na piel) ye tresformada en sangre más rico, teniendo'l color del vinu maduro. Nesti estáu, la viruela amuésase esencialmente como 'burbuyes atopaes nel vinu' (como angüeñes)... esta enfermedá puede tamién asoceder n'otros momentos (significáu: non yá mientres la niñez). Lo meyor que puede faese mientres esta etapa ye caltenese estremáu, d'otra miente esta enfermedá puede convertise nuna epidemia.

Esti diagnósticu ta incluyíu na Enciclopedia Británica (1911), que sostién que: «Les afirmaciones más fiables de la esistencia de la enfermedá son atopaes nun informe del médicu persa del sieglu IX Razi, pol que los sos síntomes son claramente descritos, la so patoloxía esplicada por una teoría humoral o de fermentadura y danse instrucciones pal so tratamientu».

El llibru de Razi al-Judari wa al-Hasbah (Sobre la viruela y el sarampión) foi'l primer llibru describiendo a dambes enfermedaes como distintes.^{[ensin referencies]} Foi traducíu más d'una docena de vegaes al llatín y a otros idiomes europeos. La so falta de dogmatismu y el so enfotu hipocrática na observación clínica amuesen los métodos médicos de Razi. Por casu:

La erupción de la viruela ye precedida por una fiebre siguida, dolor nel llombu, picor na ñariz y velees mientres el suañu. Estos son los síntomes más agudos del so aproximamientu xunto col notable dolor de llombu acompañáu por fiebre y picor sentíu pol paciente en tol so cuerpu. Una hinchadura de la cara apaez, que va y vien, y nótase un color xeneral inflamatorio notable como una roxez fuerte, que esprésase con estiramientos y fundimientos. Hai un gran dolor nel gargüelu y el pechu y atópase dificultá p'alendar y tusir. Síntomes adicionales son: secañu nel aliendu, falta de salivación, ronquera na voz, dolor y pesadez na cabeza, falta de descansu, estomagada y ansiedá. (Nota de diferencia: la falta de descansu, la estomagada y l'ansiedá asoceden más frecuentemente col sarampión que cola viruela. Per otru llau, el dolor nel llombu ye más aparente na viruela que nel sarampión). En xunto esperiméntase calor en tol cuerpu, colon engafáu y una roxez brillosa xeneral, con una roxez pronunciada nes melles.^{[ensin referencies]}

Alerxes y fiebre

Recueil des traités de médecine d'Al-Razi traducíu por Gerardo de Cremona, segunda metá del sieglu XIII.

Razi ye tamién conocíu por haber afayáu'l «asma alérxica» y por ser el primer médicu n'escribir artículos sobre l'alerxa y la inmunoloxía. Nel Sentíu del olfatu esplica los casos de rinitis dempués de goler una rosa mientres la primavera:

Artículu de la razón pola qu'Abou Zayd Blakhi sufre de rinitis cuando güel roses en primavera. Nesti artículu fala sobre la rinitis estacional, que ye la mesma que l'asma alérxico o fiebre del segáu. Razi foi'l primeru en dase cunta que la fiebre ye un mecanismu natural de defensa, la manera que tien el cuerpu de lluchar contra la enfermedá.

Farmacia

Razi contribuyó de munches maneres a la práutica inicial de la farmacia compilando testos nos que presenta l'usu de «untaces mercuriales» y el so desarrollu d'aparatos como morteros, frascos, espátules y angüeñes, usaos en farmacia hasta principios del sieglu XX.

Psiquiatría y psicoloxía

Razi compunxo unu de los primeros trataos de psicoloxía y psiquiatría. L'hospital que dirixó en Bagdag foi'l primeru en tener una seición pa los enfermos mentales.

Neuroloxía

Razi interesóse tamién pola neuroloxía: describió'l papel motor y sensitivo de los nervios ya identificó 7 de los nervios craniales y 31 de los nervios espinales por un númberu referente a la so posición anatómica dende'l nerviu ópticu hasta'l nerviu hipogloso. Tocantes a la funcionalidad, estableció l'enllaz ente ciertos signos clínicos y la llocalización d'anatómica d'una mancadura.

Química

• At-Tadbîr.
• Sirr Al-Asraar.

Reconocencies

El modernu Institutu Razi, cerca de Teḥrán (Irán) foi denomináu asina por él. Coles mesmes n'Irán conmemora'l Día de Razi, como'l Día de la Farmacopea, cada 27 d'agostu.

Bibliografía

• Al-Rāzī (2004) La conducta virtuosa del filósofu traducción, introducción y notes d'Emilio Torneru Poveda, Madrid : Trotta, ISBN: 84-8164-659-8.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Al-Razi.
• La medicina nel Islam Archiváu 2010-08-14 en Wayback Machine

• Datos: Q169234
• Multimedia: Muhammad ibn Zakariya al-Razi