Revisión a fecha de 12:11 12 xun 2018 editar YoaR (alderique \| contribuciones) Burócrates, Alministradores de la interfaz, Alministradores 325 931 ediciones mSin resumen de edición ← Edición más antigua		Revisión a fecha de 17:32 17 xun 2018 editar desfacer Tradubot (alderique \| contribuciones) Bots, Exenciones de bloqueos IP 81 621 ediciones Sin resumen de edición Edición más nueva →
Llinia 14: \|superficie_cuenca = 366 223 [[kilómetru cuadráu\|km²]] \|caudal_mediu = 10 000 [[metro cúbicu\|m³]]/[[segundu\|s]] \|mapa = ~~CAJZXL8E~~CAJZXL8Ya india demis.png \|tamañu_mapa = 280px \|pie_mapa = Localización del ríu Yamuna na India \|locator_x_mapa = Llinia 25: \|locator_y_mapa2 = 65 }} {{otros usos\|Jamuna (Bangladesh)\|el ríu d'igual nome qu'escurre por ~~Bangladex~~Bangladés}} {{otros usos\|Yamuna (diosa)\|la diosa del ríu, que dacuando se llama Iamuna}} {{otros usos\|Alavandhar\|el teólogu Iamuna Acharia}} El '''ríu Yamuna''' (delles vegaes ~~trescritu~~transcrito como '''Yamunā''',<ref>Nel sistema [[IAST]], que se pronuncia ''iamúna'', según el ''Sanskrit-English Dictionary'' de [[Monier Monier Williams]] (1819-1899).</ref> '''Jamuna'''<ref>Anque nun se debe confundir col ríu [[Jamuna]] (en [[~~Bangladex~~Bangladés]]).</ref> o '''Jumna''') (en [[idioma sánscritu\|sánscritu]], यमुना; en [[idioma urdu\|urdu]], جمنا) ye un llargu [[ríu]] del norte de la [[India]] que flúi en direcciones S, SE y Y, al traviés de los [[Estaos de la india\|estaos]] de [[Haryana]], [[Himachal Pradesh]], [[Uttarakhand]], [[Uttar Pradesh]] y el [[Delhi\|territoriu de Delhi]], hasta desaguar nel [[Ganges\|río Ganges]] —del que ye'l so principal afluente— al pie de la ciudá de [[Allahabad]]. Naz a un altor de 6387 m, nel glaciar [[Yamunotri]], nes fasteres suroccidentales de los picos Banderpooch, nel [[Himalaya]] inferior, y percuerre un llargor total de 1376 km, antes de desaguar en [[Triveni Sangam]], Allahabad, llugar cada dolce años de la pelegrinación [[Kumbha Mela]]. En Triveni («tres ~~ríos~~río», una y bones los hindús creen qu'ellí tamién conflúi l'invisible ríu soterrañu [[Ríu Sarasvati\|Sáraswati]], que yá apaez nomáu nel perantiguu ''[[Rgveda\|Rig-veda]]'' (el testu más antiguu de les escritures de la India, de mediaos del [[II mileniu a. C.]]), les agües del Yamuna son abondo tresparentes, ente que les del Ganges son más amarellentaes. Drena una amplia cuenca de 366 223 km² (el 40,2% de tola cuenca del Ganges). El Yamuna recibe munchos afluentes nel camín, incluyendo los ríos Giri, [[ríu Tons\|Tons]] —el so afluente más llargu y más grande na parte alta—, [[ríu Hindon\|Hindon]] (400 km), [[ríu Chambal\|Chambal]] (1050 km), [[ríu Betwa\|Betwā]] (610 km), [[ríu Mandakini\|Mandakini]], [[ríu Sindh\|Sindh]] (470 km) y [[ríu Ken\|Ken]] (427 km).<ref name="brit" /><ref>[http://www.rainwaterharvesting.org/crisis/River-yamuna.htm State of River Yamuna].</ref> El más importante ye'l Chambal, que recibe de la mesma munchos afluentes, siendo los principales los ríos Khan, Kshipra, Kalisindh, Parbati y Banas. Les ciudaes de [[Baghpat]], [[Nueva Delhi]], [[Noida]], [[Mathurā]], [[Agra]], [[Firozabad]], [[Etawah]], [[Kalpi]], [[Hamirpur]] y Allahabad ~~atópase~~atopar nes sos veres y frente a él atópase numberosos edificios importantes, destacando ente toos el [[Taj Mahal]], n'Agra. Lo más importante del Yamuna ye que crea una enllanada d'ábanu bien fértil, la franxa de tierra conocida como'l [[Doab]] Yamuna-Ganges, una rexón ente'l Yamuna y el Ganges na gran [[enllanada Indo-Gangética]]. Anque n'otres dómines foi una arteria de comunicación importante, na actualidá'l ríu utilízase básicamente pal regadío de los terrenes que traviesa. Casi 57 millones de persones dependen de les agües del Yamuna. Con un fluxu añal d'unos 10.000 hm³ y l'usu de 4.400 hm³ (de los que'l riego constitúi'l 96%), el ríu apurre más del 70% del suministru d'agua de Delhi. Al igual que'l Ganges, el Yamuna tamién ye bien veneráu nel hinduismu y adoráu como la [[diosa Iamuna]] a lo llargo del so cursu. Na [[mitoloxía hindú]], convertir a l'antigua diosa [[Iamí (diosa)\|Iamí]] nesta personificación del ríu Yamuna. Iamí yera la fía de [[Vivasvan\|Vivasuat]] (el dios del sol), y hermana ximielga d'de [[Yama (dios de la muerte)\|Iama]], el dios de la muerte. Por eso, bañase nes agües sagraes del Yamuna llibera de los tormentos de la muerte.<ref name=hy>{{cita llibro \|títulu=Hydrology and water resources of India- Volume 57 of Water science and technology library \|apellíos=Jain \|nome=Sharad K.\|enlaceautor= \|coautores=Pushpendra K. Agarwal, Vijay P. Singh \|añu=2007\|editorial=Springer\|allugamientu= \|isbn=1402051794\|páxines=344–354 \|url=http://books.google.com/books?id=ZKs1gBhJSWIC&pg=RA1-PA345&dq=Yamuna+River&lr=&as_brr=0#v=onepage&q=Yamuna%20River&f=false \|ref= }}</ref><ref name=brit>{{cita llibro \|títulu=Students' Britannica India, Volumes 1-5 \|apellíos=Hoiberg \|nome=Da-y\|enlaceautor= \|coautor= \|año=2000\|editorial= Popular Prakashan\|allugamientu= \|isbn=0852297602\|páxines=290–291\|url=http://books.google.com/books?id=DPP7O3nb3g0C&pg=PA290&dq=Yamuna+River&lr=&as_brr=0#v=onepage&q=Yamuna%20River&f=false \|ref= }}</ref> L'agua del Yamuna ye ''razonablemente de bona calidá'' nel tramu de 375 km ente Yamunotri, nel Himalaya, y Wazirabad, en Delhi, onde s'arramen les agües residuales al traviés de 15 desaguadorios ente la barrera Wazirabad y la barrera Okhla, que faen que depués el ríu tea bien contamináu. Un funcionariu describe'l ríu como un colector d'agües negres», cola [[demanda bioquímica d'osíxenu]] (DBO) en valores que van de 14 a 28  mg/l y con un altu conteníu de [[coliformes]].<ref>{{cita web \|título='Ganga is the most polluted river' \|url=http://www.hinduonnet.com/2003/11/23/stories/2003112300531100.htm \|fecha=Nov 23, 2003 \|editorial=[[The Hindu]] \|páxina=}}</ref> El ríu sufre por trés fontes principales de contaminación: los llares y l'eliminación de les agües residuales municipales; la erosión del suelu resultante de la [[deforestación]] pa dar pasu a l'agricultura, xuntu cola llavadura de los derivaos químicos de los fertilizantes, yerbicíes y pesticidas; y la escorrentía de l'actividá comercial y de los polígonos industriales. == Xeografía == Llinia 49: Les fontes más alloñaes del ríu Yamuna atopar nel glaciar [[Yamunotri]], a un altor de 6387 metros, nes fasteres suroccidentales de los picos Banderpooch, parte de la [[cordal Mussoorie]] del [[So Himalaya]]. Administrativamente, el ríu naz nel [[distritu de Uttarkashi]] del estáu de [[Uttarakhand]], daqué al norte de la ciudá santa de [[Haridwar]].<ref name=hy/> En arrexuntándose dellos pequenos ríos y regueros de monte, considérase qu'el Yamuna, como tal, naz en [[Yamunotri]], a 3.293 m, onde s'atopa unu de los santuarios más sagraos del hinduismu, dedicáu a la diosa Yamuna y que ye parte del [[Chota Char Dham]], el circuitu de pelegrinaxe o [[Yatra]]. Tamién a cuerpu, cerca del templu, nuna caminada de 13 km que sigue la vera derecha del ríu, atópase'l ''Markendeya Tirtha'', onde'l sabiu [[Markandeya]] escribió'l [[Markandeya Purana]].<ref name=utt>[https://web.archive.org/web/20090731232226/http://uttarkashi.nic.in/aboutDistt/Temple.htm Yamunotri Temple], website del distritu Uttarkashi.</ref><ref>{{cita llibro \|títulu=The holy Himalaya: a geographical interpretation of Garhwal - Yamuna Drainage System\|apellíos=Nand\|nome=Nitya \|enlaceautor= \|autor2=Kamlesh Kumar\|añu=1989\|editorial=Daya Books\|allugamientu= \|isbn=8170350557\|páxina=49 \|url=http://books.google.com/books?id=wmNGKpcE83cC&pg=PA49&dq=Yamuna&lr=&as_brr=0#v=onepage&q=Yamuna&f=false \|ref= }}</ref> A partir d'equí'l Yamuna flúi escontra'l sureste mientres un tramu d'unos 200 km al traviés de los Baxos Himalayas y el cordal [[Shivalik]], acompañáu nel valle pela carretera NN-94. El ríu pasa por pequenu ~~llocalidá~~localidá de monte como Bharkot, Paunthi, Muren, Naugoan, Kuwa, Nambagh y Kalsi. Nesti tramu altu del valle atopen depósitos morrenaicos nes sos empinaes fasteres, con destacaos accidentes xeomorfolóxicos como espolones enxareyaos, bancos serrapatosos de roca y secuencies de [[terraza aluvial\|terraces aluviales]] (que pueden vese cerca de Naugoan). El ríu depués señala la frontera ente la parte suroccidental del estáu de [[Himachal Pradesh]] y Uttarakhand, un curtiu tramu nel que'l ríu baxa a los llanos de [[valle de Doon]], non llueñe de [[Dehradun]], la capital estatal, alcontrada al oeste a apenes 30 km. El Yamuna llega a les ~~llocalidaes~~localidaes de Dakpathar, Vikasnagar y Herbentpur. Al entamu d'esti tramu, por aciu una presa alliviaderu, l'agua del Yamuna ye esviada a una canal pa la xeneración d'enerxía, y pocu más embaxo, onde'l Yamuna ye encetáu pel ríu Assan, ta la barrera o [[dique Assan]], qu'alluga un santuariu d'aves. Depués el Yamuna recibe, pola derecha y procedente del norte, al [[ríu Tons]] l'afluente más llargu y más grande del altu Yamuna, y que drena la parte d'ésta cuenca alta que pertenez a Himachal Pradesh, un total de 2.320 km². El Tons naz nel valle Hari-ki-dun y na confluencia col Yamuna lleva más enagua que la corriente principal. El sistema de drenaxe completu del ríu estender ente la cuenca del Giri-[[Sutlej]], en Himachal, y la cuenca Yamuna-[[Bhilangna]], en [[Garhwal]], y de fechu la cresta sur del [[Shimla]] tamién arrama nesti sistema. Otros afluentes de la rexón son los ríos Giri, Rishi Ganga, Kunta, Hanuman, Ganga y Bata, que drenan la parte alta de la vasta cuenca del ríu Yamuna.<ref>[http://www.webindia123.com/himachal/land/rivers.htm#R Xeneral outline of rivers in Himachal @ webindia123].</ref> Llinia 58: === El Yamuna en Haryana-Uttar Pradesh === Depués el ríu ~~continua~~sigue siendo en munchos tramos parte de la frontera ente los estaos de [[Haryana]], al este, y [[Uttar Pradesh]], al oeste. El ríu va virando progresivamente escontra'l sur-suroeste, describiendo un ampliu arcu nel que pasa a la derecha de les importantes ciudaes de [[Yamuna Nagar]] (532.000 hab. en 2001<ref>Tolos habitantes de ciudaes que se detallen nesti artículu, sacantes se menta espresamente otra cosa, correspuenden al Censu de 2001.</ref>) y [[Karnal]] (210.476 hab.) y en dexando tras la pequena ~~llocalidá~~localidá de Bidauli, tamién dexa a la derecha [[Panipat]], otra importante ciudá de Haryana (261.665 hab.). Sigue poles ~~llocalidá~~localidá de Chhaprauli (17.795 hab.), Kutana y Bagpat (36.365 hab.) y llega a les cercaníes de la capital india, Nueva Delhi. Antes de llegar pasa frente a la planta de tratamientu de Haiderpur, que deriva parte de les sos agües pal suministru urbanu de [[Delhi]], amás de recibir tamién les agües residuales de les ciudaes de Yamuna Nagar y Panipat. El Yamuna reponer de nuevu dempués d'esto peles agües qu'arramen nél dellos regueros estacionales y per les agües soterrañes acumulaes, yá que ello ye que mientres la estación seca, caltiense secu en munchos tramos dende Tajewala hasta [[Delhi\|Territoriu Capital Nacional de Delhi]], onde entra cerca del pueblu de Palla dempués de percorrer 224 kilómetros. Llinia 83: \|- \|- ! Estáu ! !Cuenca (km<sup>2</sup>) ! % de la cuenca \|- \|- \|[[Uttar Pradesh]] y [[Uttarakhand]] \|\| align=right\| {{formatnum:74208}} \|\| align=right\| 21,5 \|- Llinia 101: == La diosa Iamuna == El ríu Yamuna ye, pa los [[hinduistes]], unu de los [[siete ~~ríos~~río sagraos]] de la India. Los hinduistes consideren qu'el Yamuna ye, dempués del ríu Ganges, el ríu más sagráu de la India. Sicasí los [[hinduistes vaishnavas]] (adoradores del dios [[Krisná]]) creen que «cuando'l Ganges se santifica mil veces, llámase Yamuna». Nel ''[[harivaṃśa\|Jari Vamsha]]'' y el ''[[mārkaṇḍeya-purāṇa\|Markandeia-purana]]'' identificar por primer vegada a esti ríu cola antigua diosa [[diosa Yami\|Iamí]], que yera fía del dios del sol [[Vivasvat\|Vívasuat]] y hermana ximielga del dios [[hinduismu\|hindú]] de la muerte, el dios [[Iama]], con quien protagonizó la primer lleenda alrodiu de un [[incestu]]. Llinia 107: Según el ''[[Mahābhāaguarón\|Majábharata]]'' (sieglu III a. C.) y el ''[[Bhāgavata Purāṇa\|Bhágavata-purana]]'' (sieglu XI d. C.), el dios [[Krishná]] pasó la so infancia en [[Vrindāvaṇ\|Vrindavan]], a veres d'esti ríu. == ~~Referencies~~Notes == {{~~llistaref~~Listaref}} == Enllaces esternos == Llinia 116: {{ORDENAR:Yamuna}} {{Tradubot\|Río Yamuna}} Línea 128 ⟶ 136: [[Categoría:Ríos sagraos]] [[es:Río Yamuna]] [[Categoría:Tradubot 2018]]

Diferencies ente revisiones de «Ríu Yamuna»