Llingües esquimo-aleutianes

Les llingües esquimal-aleutianes formen una familia de llingües natives de Groenlandia, el Árticu canadiense, Alaska y partes de Siberia. Consiste nes llingües de los esquimales, conocíos como inuit nel norte d'Alaska, Canadá y Groenlandia, como yup'ik nel oeste d'Alaska y como yuit en Siberia, per un sitiu y pola llingua aleuta pol otru.

Llingües esquimo-aleutianes
Distribución xeográfica Árticu d'América del Norte
Países  Rusia
Alaska
 Canadá
Bandera de Groenlandia Groenlandia
Falantes ~97.000 (2009)[1]
Subdivisiones Idioma aleutianu
Llingües esquimales
Idioma sirenik
Códigu Glottolog eski1264


Ver tamién
Idioma - Families - Clasificación de llingües
[editar datos en Wikidata]

Esquimal ye un nome que davezu se tiende a evitar, pero caltener pa englobar a los yuit-yupí-inuí. En Canadá prefier la denominación inuit. N'Alaska prefierse inuit o yup'ik dependiendo de quien se ta falando.

Tradicionalmente la familia de llingües esquimales estremar en inuit y yupik (o yupik-yuit). Sicasí, estudios recién suxuren que'l yupí por sigo mesmu nun ye un nodo válidu, o lo que ye lo mesmo, que'l continuu dialeutal inui nun ye más qu'unu de les varies llingües del grupu yupí. Asina, anque sería correutu sustituyir la pallabra esquimal por yupí, esto nun sería aceptable pa la mayoría de los inuí. Per otra parte, la dicotomía Alaska-Siberia paez ser más xeográfica que llingüística.

Historia editar

Los viquingos desembarcaron en Groenlandia a principios del sieglu IX d.C.y pal final d'esi sieglu yá establecieren asentamientos que duraríen hasta'l sieglu XV. Yá que Groenladia taba habitada por esquimales antes de la llegada de los viquingos, la conocencia del esquimal introducir n'Europa gradualmente polos viaxeros Norse. Sicasí, l'estudiu de les llingües esquimales empezó a mediaos del sieglu XVIII, cuando Paul Edge publicó'l primer diccionariu y la primer gramática esquimal.

Clasificación editar

 
Llingües inuktitut.

Esquimal-aleutiana

Aleutiana
Idioma aleutianu 2.000 falantes (1980);[2] 490 (2002)[3]
Dialeutos occidentales-centrales: atkan, attuan, unangan, bering 190 (2002)
Dialeutos orientales: unalaskan, pribilof 300 (2002)
Esquimal (yupik y inuit)
Llingües yupik
Yupik d'Alaska central 16.900 (2000)[4]
Idioma alutiiq o yupik del golfu del Pacíficu 76 (2000)[5]
Idioma yuit o yupik central de Siberia (Islles Chaplinon y St. Lawrence) 830 (2000)[6]
Idioma naukanski 75 (1990)[7]
Idioma sirenik estinguida dende 1997.
Llingües inuit o inupik
Idioma inupiaq (Alaska septentrional) 2.420 (2000)[8]
Idioma inuvialuktun o inuktun (Canadá occidental) 4.000 (1981)[9]
Idioma inuktitut (Canadá oriental; xunto con inuktun) 32.775 (1991)[10]
Idioma groenlandés (Groenlandia) 57.000 (2007)[11]

Dialeutos editar

Aleutianu:
Aleutianu occidental/ Atkan y Attuan
Alaska ::Aleutianu

oriental

Esquimal:
Rusia: Yuit/ Yupiget
Sirenikski
Naukanski
Alaska: Yup'it/ Yut
Alutiiq
Inupiat-Nuit / Esquimal oriental
Unuit/Inupiaq
Esquimales Estrechu de Bering
Iñupiaq Alaskeño septentrional
Canadá occidental: Inuit/Inuvialuit/Inuktun
Mackenzie/Siglitun
Copper/Inuinnaqtun
Netsilik/Natsilingmiutut
Caribou/kivallirmiutun
Canadá oriental: Inuit /Inuktitut
Iglutik
Baffinland
Inuttut Llabrador
Quebec Árticu ::Groenlandia:Inuit/

Kalaallit/ Kalaallisut

Groenlandés occidental / Kitaamiutut
Groenlandés oriental
Esquimal polar

Comparanza léxica editar

Los numberales reconstruyíos pa llingües esquimal-aleutianes son:[12]

GLOSA Aleutianu Inuit-Yupik PROTO-ESKIMO
ALEUTIANU
PROTO-INUIT PROTO-YUPIK
'1' attaqan *atausiq *atauSiq *arreyaʀ-
'2' allax *malʁuk *maːlʀuk ?
'3' qankus *piŋasut *piŋayut ?
'4' sicin *sisamat *Sitamat *citəm-
'5' caŋ *tallimat *taɬimat ?
'6' atuŋ *arvinllit *aʀvinləɣən *1+5
'7' alluŋ *5+2 *5+2 *2+5
'8' qamciŋ *5+3 *5+3 *3+5
'9' siciŋ *10-1 *10-1 ?
'10' hatxiχ *qulit *qula ?

Referencies editar