Feroés
El feroés (en feroés føroyskt [ˈføːɹɪst]) conforma xunto col islandés el grupu de llingües escandinaves insulares en contraposición a les continentales, el noruegu, suecu y danés. El feroés ye faláu por polo menos 44.000 persones nes islles Feroe, rexón que pertenez a Dinamarca que disfruta d'un réxime d'autonomía, amás de por feroeses nel estranxeru.
 Føroyskt | |
|---|---|
| Faláu en | Islles Feroe (Dinamarca) |
| Rexón | Escandinavia |
| Falantes | 60.000-80.000 |
| Familia | Llingües indoeuropees Llingües xermániques |
| Alfabetu | Llatín adaptáu al feroés |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Nengún país
(cooficial con [[idioma|]] en Islles Feroe) |
| Reguláu por | Føroyska málnevndin |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | nengún |
| ISO 639-2 | fap
|
| ISO 639-3 | |
 Estensión del feroés | |
En feroés públiquense llibros a esgaya. Dende 1822 a 2002 asoleyáronse 4306 títulos y l'añu 2000 tuvo el récor con 170 títulos (66 d'ellos traducciones d'otres llingües), hai un llibru por cada 325 habitantes.
Dialeutos
editar
Magar la poc apoblación y superficie de les Feroes, hai grandes diferencies dialeutales por mor de la so situación xeográfica. La isoglosa más importante crucia el Skopunarfjørður ente Sandoy y Streymoy (marcao en coloráu na imaxe) y parte'l feroés en septentrional y meridional.
La dixebra de los dos grandes dialeutos tuvo llugar nel sieglu XV. Carauterístiques típiques son:[1]
| Nórdicu antiguu | Feroés | |
|---|---|---|
| Septentrional | Meridional | |
| ó | [ɛu] | [ɔu] |
| ei | [ɔi] | [ai] |
| æ | [ɛː] -> [ɛa] | [eː] |
Pese a qu'anguaño nun hai una pronunciación estándar del feroés, suel basase nel dialeutu Tórsḥavn/Treymoy del sur, que ye'l que más falantes tien.
Historia
editar| Llingua falada | Llingua escrita | |
|---|---|---|
| 900–1400 | Antiguu nórdicu occidental (norrønt) | |
| 1400–1600 | Antiguu feroés (miðaldarføroyskt) | |
| 1600–1770 | Antiguu feroés tardíu o feroés modernu (føroyskt) | – (danés) |
| 1770–1846 | Feroés modernu (føroyskt) | Transcripción fonética del feroés modernu (Svabo) |
| 1846–heute | Ortografía etimoloxicista (Hammershaimb) | |
El feroés actual paezse na escritura al antiguu nórdicu, pero en realidá hubo mutaciones vocáliques que nos lleven a falar de dos variedaes principales (septentrional y meridional).
| Sieglu IX (nórdicu antiguu) |
sieglu XIV (feroés tempranu) |
sieglu XVI (feroés antiguu) |
sieglu XVII (antiguu feroés tardíu) |
sieglu XX (feroés modernu) | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Norte | Sur | Norte | Sur | Norte | Sur | ||||||||||||||||||
| llarga | llarga | llarga | curtia | llarga | curtia | llarga | curtia | llarga | curtia | ||||||||||||||
| i | /i/ | /iː/ | /iː/ | /ɪ/ | /iː/ | /ɪ/ | [iː] | [ɪ] | [iː] | [ɪ] | i | ||||||||||||
| y | /y/ | /iː/ | /iː/ | /ɪ/ | /iː/ | /ɪ/ | [iː] | [ɪ] | [iː] | – | y | ||||||||||||
| e | /e/ | /eː/ | /eː/ | /ɛ/ | /e/ | /ɛ/ | [eː] | [ɛ] | [eː] | [ɛ] | e | ||||||||||||
| ø | /ø/ | /øː/ | /ø/ | /øː/ | /œ/ | /øː/ | /œ/ | [øː] | [œ] | [øː] | [ʏ] | ø | |||||||||||
| u | /u/ | /uː/ | /uː/ | /ʊ/ | /uː/ | /ʊ/ | [uː] | [ʊ] | [uː] | [ʊ] | u | ||||||||||||
| o | /o/ | /oː/ | /o/ | /oː/ | /ɔ/ | /oː/ | /ɔ/ | [oː] | [ɔ] | [oː] | [ɔ] | o | |||||||||||
| ǫ | /ɔ/ | /øː/ | /øː/ | /œ/ | /øː/ | /œ/ | [øː] | [œ] | [øː] | [ʏ] | ø | ||||||||||||
| a | /a/ | /ɛː/ | /ɛː/ | /ɛ/ | /ɛː/ | /ɛ/ | [ɛa] | [a] | [ɛa] | [a] | a | ||||||||||||
| Vocal llargal -> Diptongu | |||||||||||||||||||||||
| í | /iː/ | /ʊɪ/ | /ʊɪ/ | /ʊɪ̯/ | /ʊɪ/ | /ʊɪ̯/ | [ui] | [ʊɪ̯] | [ui] | [ʊɪ̯] | í | ||||||||||||
| ý | /yː/ | /ʊɪ/ | /ʊɪ/ | /ʊɪ̯/ | /ʊɪ/ | /ʊɪ̯/ | [ui] | [ʊɪ̯] | [ui] | [ʊɪ̯] | ý | ||||||||||||
| æ | /ɛː/ | /ɛː/ | /eː/ | /ɛː/ | /ɛ/ | /eː/ | /ɛ/ | [ɛa] | [a] | [eː] | [ɛ] | æ | |||||||||||
| ǿ | /øː/ | /øː/ | /øː/ | /œ/ | /øː/ | /œ/ | [øː] | [œ] | [øː] | [ʏ] | ø | ||||||||||||
| ú | /uː/ | /ʉu/ | /ʉu/ | /ʉʏ/ | /ʉu/ | /ʉʏ̯/ | [ʉu] | [ʏ] | [ʉu] | [ʏ] | ú | ||||||||||||
| ó | /oː/ | /ɔu/ | /ɛu/ | /ɜ/ | /ɔu/ | /ɔ/ | [ɛu] | [ɜ] | [ɔu] | [ɔ] | ó | ||||||||||||
| ǭ und á | /aː/ | /aː/ | /ɔː/ | /ɔ/ | /ɔː/ | /ɔ/ | [ɔa] | [ɔ] | [ɔa] | [ɔ] | á | ||||||||||||
| Diptongos verdaderos | |||||||||||||||||||||||
| au | /au/ | /ɛɪ/ | /ɛɪ/ | /ɛɪ̯/ | /ɛɪ/ | /ɛɪ̯/ | [ɛi] | [ɛ] | [ɛi] | [ɛ] | ey | ||||||||||||
| øy | /øʏ/ | /ɔɪ/ | /ɔɪ/ | /ɔɪ̯/ | /ɔɪ/ | /ɔɪ̯/ | [ɔi] | [ɔ] | [ɔi] | [ɔ] | oy | ||||||||||||
| ei | /ɛi/ | /aɪ/ | /aɪ/ | /aɪ̯/ | /aɪ/ | /aɪ̯/ | [ɔi] | [ɔ] | [ai] | [aɪ̯] | ei | ||||||||||||
Antiguu nórdicu occidental
editar
El nórdicu antiguu occidental llegó a les Feroe nel sieglu IX na dómina de los viquingos. La mayoría de pobladores veníen del suroeste de Noruega. Restos llingüísticos del galés dan a entender que una parte de los inmigrantes noruegos llegaron dende les islles britániques.[3]
Cola cristianización de les feroes al rodiu del añu 1000 les islles dependieron de Noruega, fechu qu'aumentó la influencia llingüística de los noruegos. La entonación, morfoloxía, vocabulariu y sintaxis del noruegu repítense nel feroés. [3]
Les runes más vieyes que se puen atopar nes Feroe son les del Kirkjubø d'al rodiu del añu 1000. Les del Sandavágs son del sieglu XII y les del Fámijns del XVI.
Hasta'l sieglu XIII cuasi nun se diferencia la llingua d eles Feroe de les d'Islandia y Noruega.
Cola Peste negra en 1350 disminuyó la población feroesa, poro tuvieron que venir nuevos pobladores de Noruega y el soníu de la Þ fue desapaeciendo. [4]
Nel 1380 los feroeses formaron parte de la unión dano-noruega xunto con Islandia y d'esi xeitu quedaron baxo dominiu danés.
Feroés antiguu
editarDe mager el sieglu XV formóse una variedá feroesa propia de la llingua nórdica que se llama feroés antiguu en contraposición al antiguu nórdicu, islandés o noruegu.[5] Nel llibru d'aprendizax de feroés Mállæra de 1997 nómase a esta estapa llingüística como "feroés antiguu mediu" (miðaldarføroyskt).[6]
Gracies a faltes ortográfiques nel antiguu nórdicu podemos averiguar qué carauterístiques yeren propies de la pronunciación feroesa. Por exemplu apaez hrentadi en vez del correutu rentaði („rentó“), que según Jakobsen[7] y Matras[8] amuesa que'l feroés ya nun había /h/ delantre de /r/ darréu que l'autor, vacilando, escribióla nun sitiu en que l'antiguu nórdicu nun la tenía. Otru exemplu ye huast en vez de kvask („dicho“). Lo correcto sería /kv/ según la etimoloxía, pero l'autor nun diferenciaba yá ente /hv/ y /kv/.[5]
Antiguu feroés modernu
editarLa Reforma en 1538 supunxo nes islles Feroe que'l danés fuera la única llingua escrita.[9] De magar 1600 fálase de llingua feroesa moderna[9], que se pue dixebrar en tres grandes dialeutos. El periodu hasta 1750 tamién se noma antiguu feroés modernu[10]
El feroés tuvo un destín asemeyáu al del noruego depués de la Reforma: el danés convirtióse na llingua de la ilesia, del derechu, l'enseñu y la lliteratura. Mientres que los islandeses curiaron más de la so llingua y la desendolcaron a partir de la base del antiguu nórdicu hasta güei, el feroés y el noruegu, sin llingua estándar, fueron dialeutalizándose enforma. [11]
Nel contestu de la escritura del feroés, na siguiente tabla pue comparase la escritura de les diferentes vocales de forma comparada.
| Anguaño | IPA | Svabo | Schrøter I | í Króki | Schrøter/Rask |
|---|---|---|---|---|---|
| a, æ | [ɛaː] | ea | eâ, ea | ea, aa, a | ä |
| á | [ɔa] | aa | aa, aaa | aa, a | å |
| e | [eː] | ee, e | ee, e | e | e, è |
| i, y | [iː] | ii, i | ii | ii, iij | i, ì |
| í, ý | [ʊi] | uj | uj | uj | uj |
| o | [oː] | oo, o | oo, o | oo | o, ò |
| ó | [ɔu] | eu | ou | ou | ow |
| u | [uː] | u | u | u | u |
| ú | [ʉu] | û | û, u | uu, u | ú |
| ø | [øː] | øø, ø | ö | ø | ø |
| ei | [ai] | aj | aj, ai | aj, ai | aj |
| ey | [ɛi] | ej | ej, ei | ej, ei | ej |
| oy | [ɔi] | oj | oj, oi, öj | oj, oi | oj |
Alfabetu ya inventariu fonéticu
editarL'alfabetu fonéticu tien 29 lletres que suenen asina:
| Grafema | Nome | Fonema | Pronunciación |
|---|---|---|---|
| A, a | fyrra a [ˈfɪɹːa ˈɛaː] | /a, æ/ | [ɛaː], (en estranxerismos tamién: [aː]), [a] |
| Á, á | á [ɔaː] | /å/ | [ɔaː], [ɔ] |
| B, b | be [beː] | /b/ | [b], [b̥] (xorda) |
| D, d | de [deː] | /d/ | [d], [d̥] (xorda) |
| Ð, ð | edd [ɛdː] | (keins) | Vocal glide [j], [v], [w] entre vocales; xunto a ðr realízase [gɹ]. |
| E, e | e [eː] | /e/ | [eː], [ɛ] |
| F, f | eff [efː] | /f/ | [f], -ft- suel ser sobretoo [tː] |
| G, g | ge [geː] | /g/ | [g], [g̊]; a principiu de pallabra énte i, y, e, ø y otres vocales como gj-: [ʤ̥]; entre vocales como ð |
| H, h | há [hɔa] | /h/ | [h], na combinación hj [ʧ] y como hv [kʰv] |
| I, i | fyrra i [ˈfɪɹːa ˈiː] | /i/ | [iː], [ɪ] |
| Í, í | fyrra í [ˈfɪɹːa ˈʊi] | /ui/ | [ʊiː], [ʊi], [ɪ] |
| J, j | jodd [jɔdː] | /j/ | [j], gj [ʤ̥], kj y hj [ʧ] y sj [ʃ] |
| K, k | ká [kɔa] | /k/ | [k], [kʰ] [ʰk] [ʧ] (kj [ʧ] ). |
| L, l | ell [ɛlː] | /l/ | [l], [l̥] [ɭ]ˌ [ʎ], [ʎ̥], als ll meist [d̥l] zwischen zwei Vokalen und am Wortende. |
| M, m | emm [ɛmː] | /m/ | [m], [m̥] (xorda). nel dativu -um siempre [ʊn], énte k como [ŋ̊], y énte n como [u]. |
| N, n | enn [ɛnː] | /n/ | [n], [n̥] (xorda), nn tres diptongu [d̥n]. |
| O, o | o [oː] | /o/ | [oː], [ɔ] |
| Ó, ó | ó [ɔuː] | /ou/ | [ɔuː], [œ]; en Nólsoy [auː]; [ɛ] auf Suðuroy y [ɔ] |
| P, p | pe [peː] | /p/ | [p], [pʰ] [ʰp] |
| R, r | err [ɛɹː] | /r/ | [ɹ], [ɹ̥] (r británica), rn normalmente [dn], rs [ɻ̊ʂ], rt [ɻ̊t], rd [ɻɖ̥] |
| S, s | ess [ɛsː] | /s/ | [s] sj [ʃ], tamién como sk(j) |
| T, t | te [teː] | /t/ | [t], [tʰ] [ʰt] tj [ʧ] |
| U, u | u [uː] | /u/ | [uː], [ʊ] |
| Ú, ú | ú [ʉuː] | /uu/ | [ʉuː], [ʏ], [ɪ] |
| V, v | ve [veː] | /v/ | [v] |
| Y, y | seinna i [ˈsaiːdna ˈiː] | /i, y/ | [iː], [ɪ]; tamién en estranxerismos como: [yː], [ʏ] |
| Ý, ý | seinna í [ˈsaiːdna ˈʊiː] | /ui/ (identisch mit í) | idénticu a í: [ʊiː], [ʊi] |
| Æ, æ | seinna a [ˈsaiːdna ˈɛaː] | /æ/ | [ɛaː], [a] |
| Ø, ø | ø [øː] | /ø/ | [øː], [œ] |
| Más diptongos | |||
| ey | – | /ei/ | [ɛiː], [ɛ] |
| ei | – | /ai/ | [aiː], [ai], [a] |
| oy | – | /oi/ | [ɔi:], [ɔi], [ɔ] |
Flexión nominal
| maskulin | feminin | neutral | |
|---|---|---|---|
| Singular | |||
| Nominativ | træl-ur | oyggj | horn |
| Akkusativ | træl | oyggj | horn |
| Dativ | træl-i | oyggj | horn-i |
| (Genitiv) | træl-s | oyggj-ar | horn-s |
| Plural | |||
| Nominativ | træl-ir | oyggj-ar | horn |
| Akkusativ | træl-ir | oyggj-ar | horn |
| Dativ | træl-um | oyggj-um | horn-um |
| (Genitiv) | træl-a | oyggj-a | horn-a |
| Bedeutung | Sklave | Insel | Horn |
Referencies
editar- ↑ Tórður Jóansson: English loanwords in Faroese.
- ↑ Nach Hjalmar Petersen in: Tórður Jóansson: English loanwords in Faroese.
- ↑ 3,0 3,1 Lockwood (1983), S. 1
- ↑ Beispielsweise steht dort þar til statt neufäröisch hartil („dorthin“)
- ↑ 5,0 5,1 Faroese (2004), S. 372
- ↑ Mállæra (1997), S. 20
- ↑ Jakob Jakobsen: Diplomatarium Færoense 1907 (S. 37)
- ↑ Christian Matras: „Færøsk Sprog“.
- ↑ 9,0 9,1 Kölbl (2004), S. 13 f
- ↑ Lockwood (1983).
- ↑ Hammershaimb (1891) Bd. I, S. LIV.
Datos: Q25258
Multimedia: Faroese language
