Gallegos de Argañán

Gallegos de Argañán ye un conceyu y llocalidá española de la provincia de Salamanca, na comunidá autónoma de Castiella y Lleón. Intégrase dientro de la contorna de Ciudad Rodrigo y la subcomarca del Campu de Argañán. Pertenez al partíu xudicial de Ciudad Rodrigo.

Gallegos de Argañán
Alministración
País	España
Autonomía	Castiella y Lleón
Provincia	provincia de Salamanca
Partíu xudicial	Ciudad Rodrigo
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Nome oficial	Gallegos de Argañán (es)
Códigu postal	37497
Xeografía
Coordenaes	40°37′52″N 6°42′17″W
Gallegos de Argañán Gallegos de Argañán (España)
Superficie	47.14 km²
Altitú	656 m
Llenda con	Fuentes de Oñoro, La Alameda de Gardón, Villar de Argañán, Saelices el Chico, Carpio de Azaba y Espeja
Demografía
Población	269 hab. (2023) - 139 homes (2019) - 144 muyeres (2019)
Porcentaxe	0% de provincia de Salamanca
Densidá	5,71 hab/km²
aytogallegos.com

El so términu municipal ta formáu poles llocalidaes de Cuéllar, Gallegos de Argañán, Gallimazo, Marialba y Puentecilla, ocupa una superficie total de 47,14 km² y según el padrón municipal ellaboráu pol INE nel añu 2017, cuenta con 279 habitantes.

Etimoloxía

El nome de "Gallegos" ye un toponímicu bien frecuente no que ye güei la provincia de Salamanca, posiblemente fai referencia a los pobladores, qu'en distintes ocasiones, traer a estes tierres naturales de Galicia: quiciabes la más importante d'estes repoblaciones foi la que fixo'l rei lleonés Fernandu II sobre 1157.

El nomatu que los estrema de tolos demás Gallegos, el "argañán" puede interpretase como procedente de "argana", faciendo alusión a la fertilidá d'estes tierres pa la producción de les ceberes de los que proceden les arganas. Nesti mesmu sentíu cerealista, puede venir de ara-ganen, refiriéndose al mozu de llabranza, el ganen que ye'l que llabra y tamién el que curia'l ganáu de llabranza.

Historia

Los oríxenes de Gallegos, históricamente falando remontar al neolíticu. Por cuenta de la escasez de documentos, nun puede verificase esta hipótesis, magar, esisten afayos nes sos cercaníes de les pintures rupestres de Siega Verde, la esistencia de los dólmenes de Furtiada, castros vetonos, villes romanes, etc., qu'agoren la presencia humana na zona.

Hacia l'añu 200 antes de Cristu, Aníbal llegó a Salamanca y Toro, esplorando la zona y reclutando mercenarios. Dende 154-134 e.C. estiéndese la guerra llamada Celtibéricu-Lusitana, bien sangrienta pa los romanos: empezó con Publio Cornelio Escipión hasta terminar en Numancia. D'esta dómina puede ser la piedra que se caltién incluyida n'unu de los contrafuertes de la Capiya Mayor de la Ilesia Parroquial. Esta piedra recuerda una ufierta votivo al dios Xúpiter. Asitiada a un altor averáu de 2,5 metros, en redol a la octava filada apréciase un bloque rectangular cola siguiente inscripción: VITULUS / ARREINI - F / IOVI - SOL / VTORIO / V-S-L-A, que la so traducción ye: "Vitulo, fíu de Arreino, cumplió d'acordies el votu que tenía fechu a Xúpiter llibertador."

La Vettonia yera una provincia de la Lusitania y que dependía del conventu xurídicu de Mérida (Emerita Augusta). Los Vettones (tribu celta) yeren los qu'ocupaben estes tierres. Estender no que ye güei la provincia de Salamanca, teniendo'l ríu Tormes como llende los Vacceos (Íberos). Taba nesta dómina la provincia de Salamanca estremada en tres zones : Miróbriga (Ciudad Rodrigo), Bletisana (Ledesma) y Salmantica. Esto yera más o menos pel añu 400 dempués de Cristu.- Los vettones dedicábense como principal actividá a la ganadería. (D'esta dómina seríen los "Bracos" de los cualos atópense a lo menos dos nel pueblu: unu de gran tamañu y bien calteníu, que tuvo siempres na Plaza y que foi lleváu va años pal Muséu Provincial de Salamanca). Los Vettones anque principalmente ganaderos, tamién prauticaron l'agricultura y fixéronse sedentarios. No que güei se llama finca de Gallimazo, queden restos d'un "Castros" ente'l Regajal, monte Zamarreno y ríu Águeda, conózse-y con nome de Plaza.

Anque ye sobre'l 711 cuando los árabes empiecen a instalase n'A l'Andaluz, nun ye hasta les campañes de Almanzor (977-1002), cuando esta zona ye más castigada. Por cuenta de esti castigu la zona queda práuticamente despoblada y asina figura nel añu 1035.

Sicasí, el rei Alfonsu III d'Asturies aprovechándose de conflictos surdíos ente muladíes y árabes, reconquista y repuebla esta zona na qu'entá a pesar de les campañes de Almanzor, queden yá "nucleos pilotos". Ramiro II de Lleón sigue la repoblación, más afitada entá pola victoria de Simancas. Estes repoblaciones efeutuáronse a base de cántabros y vascos nel sector qu'ocupaba'l condáu castellanu, y con gallegos, asturianos y lleoneses del norte nel territoriu puramente lleonés nel que s'integraría Gallegos de Argañán, repobláu por gallegos.

Empiecen equí más de 400 años de los que se conoz bien pocu y nun queden coses que resaltar: pensemos nos oríxenes de la población que vieno repoblar esta zona, poco dados a la unión. La zona, pola so orografía, yera más dada a la ganadería qu'a l'agricultura, por eso faíen más difíciles los asentamientos estables más trashumantes en busca de camperes fayadices. Hubo mientres dellos sieglos un estáu de guerra permanente colos musulmanes: guerres propies de los incipientes reinos cristianos (lleoneses, castellanos, navarros) hasta llograr la unidá y conquista total sobre los árabes colos Reis Católicos a finales del sieglu XV.

Ye a mediaos del sieglu XVI cuando empieza la construcción de la Ilesia Parroquial de Santiago Apóstol, 1540. Foi construyida en dos etapes socesives. N'el so esterior aprecia la unión de dambes fases. La primera correspuende a la Capiya Mayor, que se construyó na primer metá del sieglu XVI sobre l'añu 1540; la segunda fase realizar na segunda metá de dichu sieglu.

En 1640 por cuenta de la guerra de la Independencia Portuguesa, esta zona tuvo despoblada mientres ventiocho años, roblada la paz por Reinar Doña Mariana, vilba de Felipe IV. Nesta área fronteriza asocédense les guerres por motivos dinásticos y en 1704 vuelve tar despoblada mientres diez años, hasta roblar la paz col Tratáu de Versalles.

Pel añu 1760 empieza la construcción de la Ermita del Santu Cristu de la Esaltación, que cunta con un gran númberu de devotos na actualidá. Ye la típica ilesia de cruz llatina, cinco bóvedes sofitaes nun frino, qu'arrodia tola Ermita. La del cruceru remata en cúpula ensin llinterna, los arcos sofiten en columnes de sillería con zócalos y contrafuertes esteriores, cinco amplios ventanales y dos güeyos de güe nel presbiteriu, sacristía adosada y tamién con bóveda, portada esterior en sillería de granitu llabrada y espadaña pa campana. En 1860 dotar a la ermita d'un pórticu, que lo formen tres arcos y bóveda. Ye un conxuntu bien llográu y d'acordies cola construcción de la Ermita. Nel frente del pórticu hai una piedra con una inscripción que diz " Esti pórticu fíxose por cuenta de la Cofradería del Santu Cristu de la Esaltación , qu'equí se venera", ya indica la fecha 9-10-1860.

Detalle del mapa Spain and Portugal, realizáu en 1850 por J. Dower, nel que puede apreciase Gallegos de Argañán

De la guerra de la Independencia hai munches coses escrites, asina nel llibru de Donald D.Horward, tituláu "Ciudad Rodrigo y Almeida, dos asedios análogos: 1810", falar con mapa de Gallegos. El pueblu sufrió los efeutos devastadores de toa guerra. Tropes ingleses y aliaes al mandu del xeneral Craufurd tienen el so cuartel xeneral en Gallegos. Hai movimientos y escaramuzas contra los franceses intentando detener la so meyora escontra Almeida, finalmente produzse'l llamáu "Combate de Gallegos" nel que los ingleses tienen que retirase escontra Portugal.

Los franceses permanecen nel pueblu hasta que, aconceyaos trés mil homes, parten a la conquista del "Fuerte de la Concepción ", en Aldea del Obispo. Rindíu'l fuerte y conquistada Almeida, siguen los franceses per Portugal, hasta que, ganaos na llinia defensiva de Torres Vedras, empecipien la so retirada otra vegada escontra España: vuelven pasar per Gallegos los ingleses col xeneral Wellington, qu'allega n'ayuda de Ciudad Rodrigo. Nel asediu de la ciudá muerre'l Xeneral Craufurd. Mientres esti periodu, la ilesia y la ermita fueron cuarteles y almacenes de cebera y municiones.

Natural d'esti pueblu foi Fray Juan de Albino, que vivió na segunda metá del S.XVIII y que tomó l'hábitu de San Francisco nel Conventu de Ciudad Rodrigo y foi nomáu con posterioridad Padre Xeneral de los Franciscanos.

Saliendo pel antiguu camín de Ciudad Rodrigo, pueden contemplase dos pontes. A la fin del apartáu Monumentos Históricos apaez información detallada d'estos dos pontes na cual esplíquense y especifiquen les carauterístiques más importantes de los mesmos.

Por tar asitiáu nel vieyu camín de Portugal, Gallegos, qu'esi foi siempres el so nome hasta'l S.XIX, conoció toles guerres fronterices: vio pasar pola so plaza a los xudíos espulsaos en 1492, sufrió investigaciones de la Inquisición ente los sos vecinos, foi destruyíu, cuando más grande yera, nel S.XVII pola guerra de Secesión portuguesa, arruinando los sos campos y los palacios de l'aristocracia mirobrigense, ellí llevantaos. Un sieglu dempués, ente 1704 y 1712 na guerra de Socesión foi nuevamente destruyíu; nun se llibró tampoco na Guerra d'Independencia de 1808, onde tantu los soldaos ingleses, como los portugueses, como los franceses, afarar y escalaron hasta les tables de les cases pa calecer. El mesmu Wellington tuvo na so plaza onde los soldaos celebraron teatru en dalguna ocasión amarutándose de muyeres.

Cola creación de les actuales provincies en 1833, Gallegos de Argañán quedó encuadráu na provincia de Salamanca, dientro de la Rexón Lleonesa.

La Guerra Civil de 1936 nun lu afectó, pero unvió a la batalla a más de 100 homes y 10 d'ellos morrieron nel intre de la mesma.

El so ciudadanu de más sonadía ye D. Mariano de Diego Hernández piqueru ganaderu y presidente de Fremap. Pa más información vease: "Un llugar llamáu Gallegos, nel Campu de Argañán" de Clemente González

Demografía

Gráfica d'evolución demográfica de Gallegos de Argañán ente 1900 y 2017

Fonte Institutu Nacional d'Estadística d'España - Ellaboración gráfica por Wikipedia.

Nucleos de población

El conceyu estremar en dos nucleos de población, que teníen la siguiente población en 2015 según l'INE.

Nucleu de población	Población
Gallegos de Argañán	284
Cuéllar	6
Marialba	1

Monumentos y llugares d'interés

Ilesia parroquial

El visitante qu'apuerte a Gallegos, por cualesquier de los sos distintos entraes, va poder contemplar, de primeres, la Ilesia Parroquial de Gallegos de Arganan, dedicada a la imaxe de Santiago Apóstol, construyida a mediaos del S. XVI, sobre l'añu 1540, d'estilos góticu final y renacentista, que la so particularidá arquitectónica, con aspeutu esterior austeru y fuerte, sirvió de modelu defensivu nos conflictos bélicos frente al invasor.

Resta describir la inscripción , cronológicamente romana, que s'atopa empotrada n'unu de los estribos de la capiya mayor, que'l so testu visible: Vitulus/Arreini. f/Iovi. Sol/Vitorio/V. S. L. A., que la so traduccio ye: "Vitulo, fíu de Arreino, cumplió d'acordies el votu que tenía fechu, a Jupiter Llibertador".

Ermita del Santu Cristu de la Esaltación

Siguiendo, colos monumentos de calter relixosu, tenemos de contemplar la Ermita dedicada al Stu. Cristu de la Esaltación, con un gran númberu de devotos, considerándose polos sos grandes dimensiones asimilada a una Ilesia. Acométese la so actual construcción a mediaos del S. XVIII. ya inaugurada en 1770, dotándola nuna dómina posterior de pórticu.

Muséu etnográficu

Ensin salir del cascu urbanu, plantegamos al viaxeru dirixise al Muséu Etnográficu de "Preseos de Llabranza", allugáu nuna aula de les antigües escueles, na planta baxa de la Casa Consistorial, nel qu'unos van poder remembrar y otros conocer cada unu de los instrumentos tradicionales de los llabriegos.

Capo

Aconseyamos al visitante conocer el Castru conocíu como "La Plaza" que s'alcuentra nel estremu nororiental del so términu municipal. El llugar atópase topográficamente perbién allugáu dende'l puntu de vista defensivu. Trátase d'un cuetu llindáu al este por el mesmu ríu Águeda, al norte cola rivera de Sexmiro y al Sur por un regueru tributariu del Agueda. Con esti allugamientu tan solo tien que tener defenses artificiales nel so flacu occidental, como asina asocede, al presentar restos defensivos que formen parte de la muralla qu'arrodia l'asentamientu, pel llau occidental y meridional. El sistema d'amurallamientu ta formáu por una muralla compuesta de mampostería en secu, qu'en delles zones apaez llixeramente ataludada. La puerta d'entrada ta realizada en esviaje y de dos bastiones semicirculares, lo mesmo que de un campu de piedres fincaes. Coincidiendo coles zones d'amurallamientu, reparar restos d'un foso; en delles partes, sobremanera al del castru, vese una doble llinia de foso. L'enclave correspuende a un castru ocupáu mientres la Edá del Fierro y el periodu romanu.

Esisten escultures zooformas del conceyu, el bracu calteníu nel Muséu Provincial de Salamanca, foi topáu nun recintu del conceyu y tuvo asitiáu hasta la so cesión na Plaza de la Llocalidá, tratar d'un xabalín realizáu sobre piedra granítica y encuadráu dientro de la tipoloxía 1 b, con unes dimensiones de 198x90x60 cm. El segundu bracu podría tar rellacionáu col xacimientu del "Capo de la Plaza", de tipu indetermináu, realizáu sobre granitu, atópase anguaño na Casa de la Cultura de Ciudad Rodrigo.

Pontes

Saliendo pel antiguu camín de Ciudad Rodrigo, el viaxeru puede contemplar dos pontes:

El primeru d'ellos, próximu al conceyu, ta construyíu con una perfecta canteria, tolos sos elementos orixinales pueden identificase perfectamente, los sos arcos equilibraos, reforzaos con unos espectaculares tajamares y espolones en forma de fusu, los sos pretiles con bolardos nes embocadures, fálennos d'un maestru, que conocedor de les innovaciones téuniques que se taben llevando a cabu nel sieglu XVII, supo aplicales con gran maestría y sensibilidá.

El segundu de les pontes llevantar ente les finques de Marialba y la Puentecilla, nuna paraxa montascosa y solitariu llenu d'encantu, sobre la rivera de Azaba, poco primero de que esta s'una al ríu Agueda. Ta construyíu en redol al sieglu XVII, anque se viera tresformáu a lo llargo de los sieglos posteriores. Estos cambeos queden patentes al realizar una observación detenida de les sos estructura: llenzos recrecidos, mamposteríes de distinta calidá, alternando con fragamentos de canteria. Anque lo más interesao ye'l distintu diseno de los tajamares, qu'inclúin dalgunos en fusu, típicos del sieglu XVII, xunto a otros angulares con remate gradiaos, más propios de feches anteriores. El so tamano considerable, con tres arcos de mediu puntu desiguales, y los sos pretiles, embocadures y desaguadorios, completen la riqueza arquitectónica d'esta importante obra civil.

Fiestes

Reyes

Cada añu celebra la tradicional cabalganta, pasiándose los reis a caballu peles cais hasta llegar a la plaza onde alredor d'una foguera parten los regalos a pequeños y mayores.

San Sebastián

Celébrase'l 20 de xineru.

Fiesta de Les Águedas

Esta fiesta celebra'l día de les muyeres, n'honor a Santa Águeda. El día de celebración ye'l 5 de febreru. Escuéyense 2 mayordomes encargaes de sirvir mientres tou un añu a la santa, les mayordomes son "echaes" ye dicir designaes por olbigación poles mayordomes del añu anterior.

Selmana Santa

Mientres el triduu pascual se procesionan delles imáxenes que se guarden na ermita. La soledá y el nazarenu percuerren les cais en procesiones y viacrucis.El miércoles santu treslládense dambes imáxenes a la ilesia. El vienres pela mañana se procesiona al nazarenu en viacrucis, pela nueche se procesiona a la virxe de la Soledá. EL domingu de Pascua celebra la procesión del alcuentru na que les muyeres porten a la virxe per un sitiu de la ilesia y los neños porten a una imaxe del neñu Jesús pel otru llau. Nel momentu del alcuentru retira'l velu negru a la virxe y lláncense carambelos al retruque de campanes. Darréu cómese'l hornazo nel campu esfrutando, comiendo nes deveses del pueblu.

Romería

Ye la fiesta grande del pueblu, celébrase'l día 26 d'abril n'honor al Santu Cristu de la Esaltación, estendiéndose les celebraciones mientres 3-4 díes. El día 26 celébrase la santa misa na ermita y mientres los díes de romería asoceden les verbenes, charangues.... L'ambiente taurino ye importante celebrándose tornes y encierres a cuerpu y a caballu qu'axunten cada añu a miles de persones de tola contorna.

Santa Cruz

Celébrase'l 3 de mayu dempués de la romería, esti día escueyen los nuevos mayordomos del cristu nuna misa a la que garrasti la cofradería.

Bendición de campos

Tradicionalmente celebróse'l día 9 de mayu anque los actuales sacerdotes decidieron camudar la tradición camudando'l día de celebración. Se procesiona a San Isidro bendiciéndose los campos.

San Juan

Como en munchos puntos de la xeografía española enciéndese fogueres

Ufrienda de la Virxe

Celébrase'l día 15 d'agostu, la virxe ta asistida mientres tol añu por una mayordoma y 4 madrines, amás d'esta fiesta, celébrense fiestes n'honor a la virxe del rosariu los díes 2 de febreru (les candeles) y 7 d'ochobre (el rosariu)

Ufrienda del cristu

Celébrase'l día 14 de setiembre, procesionando el cristu na que los vecinos ufierten fanegas de trigu en forma de puya pa introducir el cristu na ermita, y desenvolviéndose una misa na ermita

Galleguinos pernomaos

• El Gran Pacheco, vecín del pueblu conocíu poles sos numberoses apaiciones en programes de televisión y polos espectáculos que realiza con preseos fabricaos por él mesmu.
• Fray Juan de Albino, vivió na segunda metá del S.XVIII, tomó l'hábitu de San Francisco nel Conventu de Ciudad Rodrigo y foi nomáu con posterioridad Padre Xeneral de los Franciscanos.

Ver tamién

• Llista de conceyos de Salamanca
• Contorna de Ciudad Rodrigo
• Campu de Argañán
• Provincia de Salamanca

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Gallegos de Argañán.
• Conceyu de Gallegos de Argañán
• Índiz de conceyos de la Diputación de Salamanca Archiváu 2009-04-23 en Wayback Machine

• Datos: Q1777885
• Multimedia: Gallegos de Argañán