Wikipedia

Gran Conca

La Gran Conca (n'inglés, Great Basin) ye la mayor conca hidrográfica endorreica (esto ye, que nun desagua nel mar) contigua d'América del Norte. Compriende, n'Estaos Xuníos, cuasi tol territoriu de Nevada y la mayoría del d'Utah, ya inclúi partes de los territorios de California, Idaho, Oregón y Wyoming, y parte de les tierres del estáu mexicanu de Baxa California. Tien dos rasgos peculiares: el so clima, áridu, y la so topografía, del tipu conca y cordal, na que s'alternen fileres paraleles de cordales y valles fluviales, que permite topar nesta conca el puntu más baxu del territoriu norteamericanu (conca de Badwater, nel Valle de la Muerte, col puntu más fonderu a 86 m perbaxu del nivel del mar) y, a menos de 150 km de distancia, el puntu más altu del territoriu continental estauxunidense: la cima del monte Whitney (4.421 m). Esta conca compriende estremaes divisiones fisiográfiques, biomes, ecorrexones y desiertos.

Gran Conca
Situación
PaísBandera de Estaos Xuníos d'América Estaos Xuníos
Estaos California
Tipu fondigonada
Coordenaes 36°36′N 118°18′W / 36.6°N 118.3°O / 36.6; -118.3
Gran Conca alcuéntrase en los EE.XX.
Gran Conca
Gran Conca
Gran Conca (los EE.XX.)
Datos
Puntu más altu Monte Whitney
Cambiar los datos en Wikidata
Mapa de relieve del territoriu de la Gran Conca.

Definición editar

El términu Gran Conca, referíu a esti territoriu, aplícase en sentíu hidrográficu[1][2]:11, biolóxicu[1], floral[2]:21, fisiográficu,[2]:14, topográficu[1] ya etnográficu[2]:34. El creador del nome foi John C. Fremont que, a partir de les informaciones recoyíes pol montañeru Joseph R. Walker y de les que consiguió nos sos propios viaxes, reconoció'l calter endorreicu, esto ye, que nun taba conectada col océanu, d'esta fastera del territoriu norteamericanu[2]:8–9. Esta definición hidrográfica ye la usada más habitualmente[1], y ye la única que tien unes llendes bien definíes: les otres definiciones nun solo difieren nes llendes de la conca, sinón que les llendes de les sos subrexones tamién son estremaes en función de les fontes que usemos[2]:11:

Hidroloxía editar

 
Vista del sumidoriu de Humboldt, y del llagu homónimu, dende'l picu Topog (Nevada).

La Gran Conca hidrográfica ye un área de 541.730 km² d'estensión que nun desagua al mar. Toles precipitaciones evapórense, súmense nel subsuelu o formen corrientes d'agua que desagüen en llagos (cuasi toos salaos). Les llendes de la conca son: los montes Wasatch al este, la cordelera de les Cascade y Sierra Nevada al oeste y la llanada del ríu Snake al norte, mentantu que la llende meridional ye menos clara. Compriende la mayoría del territoriu de Nevada, la metá del d'Utah, una parte significativa de los d'Oregón y California y fasteres pequeñes del territoriu d'Idaho, Wyoming y Baxa California. El propiu nome de la conca, "gran conca", ye confusu: dafechu, la rexón nun ye una única conca, sinón la suma de munches más pequeñes. Dellos de los desaguaderos más importantes de la conca son: el Gran Llagu Saláu, el llagu Pyramid y dos sumidorios, que dan llugar al llagu Humboldt[1] y al mar de Salton[7]. La fastera más meridional de la Gran Conca ye la conca de la Laguna Salada.

El ríu más llargu de la conca ye'l ríu Bear, con 560 km de llonxitú[8], que desagua nel Gran Llagu Saláu, y la subconca más grande ye la del ríu Humboldt, que desagua nel sumidoriu nel que s'alcuentra'l llagu homónimu, con 44.000 km² d'estensión. La mayoría de les precipitaciones que caen na conca son de nieve. L'agua que nun s'evapora o ye usada pa consumu humanu súmese n'acuíferos soterráneos o queda nos sumidorios xeográficos[9] hasta que s'evapora. El llagu Tahoe, el llagu alpín más grande d'América del Norte[10], forma parte de la sorrexón de Lahontan, na rodiada del llagu homónimu.

Xeografía editar

La Sección Fisiográfica de la Gran Conca de la provincia xeolóxica de Basin and Range inclúi, amás del territoriu de la Gran Conca, definida hidrolóxicamente, fasteres del este d'Oregón y del sur d'Idaho, además de la conca del ríu Colorado, qu'inclúi l'área metropolitana de Las Vegas y l'estremu noroccidental d'Arizona. La rexón de Basin and Range ye'l resultáu de l'acción de fuerces xeolóxiques sobro la corteza terrestre, que determinó l'apaición de munches cordeleres montañoses paraleles en dirección norte-sur, separtaes por valles o conques llanes. Estos cientos de sierres y cordales convierten a Nevada nel estáu más montañosu del país[1].

 
La carretera US 50, la carretera más solitaria del mundu, crucia la Gran Conca en Nevada.

Las dos principales concentraciones de población de la Gran Conca son l'área metropolitana de Reno, al oeste, y Wasatch Front, l'aglomeración de población qu'inclúi la rexón centru-septentrional d'Utah y toles mayores ciudaes d'esti estáu (Salt Lake City, Ogden, Provo, Layton), al este. Nel espaciu asitiáu ente les dos la población ye escasa y ta dispersa, con pequeñes ciudaes como Elko, Wendover o Winnemucca. Al norte topamos, como nucleos principales de población, Susanville (California), Burns (Oregón), Malad (Idaho) y Evanston (Wyoming); y al sur Cedar City (Utah), Tonopah (Nevada) y Bishop (California). Nel estremu más meridional de la conca alcuéntrense Palmdale y Palm Springs.

La conca ta travesada poles autopistes interestatales I-80 y I-15, y la I-70 y la I-84 tienen ún de los sos estremos dientro de la conca. Otres carreteres importantes que crucien la conca son les autopistes US 6, US 50, US 93, US 95 y US 395. El tramu de la US 50 que va de Delta (Utah) a Fallon (Nevada) tien el nomatu de The loneliest road in America (La carretera más solitaria d'América)[11], y la carretera estatal Nevada State Route 375 ye conocida como la Extraterrestrial Highway (l'autopista extraterrestre)[12]. Hay, tamién, delles llinies de ferrocarril, ente les que rescamplen; la ruta Overland, ente Reno y Ogden; la Feather River Route, ente Oakland y Salt Lake City; y la Central Corridor, que va de cerca de Winnemucca a Denver.

Historia editar

Miles d'años de depósitos de sedimentos acabaron por rellenar les conques asitiaes ente les cordeleres, dando llugar a llanaes llacustres relativamente llanes a partir de los fondos llacustres, ensuchos, del Pleistocenu[13]. Por exemplu, tres de formase fai 32.000 años, el llagu Bonneville, un mar interior postglacial, desbordose, fai 14.500 años, desaguando a través del pasu Red Rock y formando, a un nivel inferior, el nomáu llagu Provo[14], del que queden anguaño, como restos, los llagos Utah, Sevier, Rush, Gran Llagu Saláu y Pequeñu Llagu Saláu[15] . Otros llagos de la conca, como'l Lahontan, el Manly y el Mojave, son tamién llagos del Pleistocenu.

 
Les tribus indíxenes americanes qu'habitaron la Gran Conca tán incluyíes, sacante les que vivíen na rexón del desiertu del Colorado (del subgrupu "California"), nel subgrupu "Gran Conca" de los definíos polos antropólogos pa clasificar a estes poblaciones.

L'asentamientu humanu na conca, de manes de los grupos indíxenes de la Gran Conca, remóntase al añu 10.000 e.C, magar que dalgunos d'ellos, como los shoshone, aportaron a la zona namái nel añu 1000[16]. Sicasí, hai evidencia arqueolóxica d'enclaves habitaos a lo llargo la ribera del llagu Lahontan de magar el final de la cabera edá de xelu, cuando la oriella del llagu taba a unos 150 m, lladera arriba, de l'actual. De magar el 10.000 e.C., y demientres dellos milenios, pueblos de los grupos de llingua del grupu uto-azteca, como los shoshone, ute, mono y pauite del norte, habitaron la zona.

La esploración europea de la conca tuvo llugar nel contestu de la colonización española d'América, nel sieglu XVIII. El primer inmigrante americanu que crució la conca, saliendo de Sierra Nevada, foi Jedediah Strong Smith, en 1827[17]. Peter Skene Ogden, por encargu de la Compañía de la Badea de Hudson, esploró la rexón del ríu Humboldt y el Gran Llagu Saláu a finales de la década de 1820, siguiendo la cara oriental de Sierra Nevada hasta'l golfu de California[18]. Benjamin Bonneville, pela so banda, esploró la fastera nororiental de la conca en 1832. Estaos Xuníos adquiriera derechos sobre tol territoriu asitiáu al norte del paralelu 42 al traviés de dos trataos: el tratáu d'Adams-Onís, robláu con España en 1819, y el tratáu d'Oregón, robláu con Gran Bretaña en 1846. El territoriu de la Gran Conca que nun taba incluyíu nesos trataos consiguiolu pola nomada cesión mexicana, resultáu de la derrota de Méxicu na guerra d'Estaos Xuníos-Méxicu y de la firma posterior del tratáu de Guadalupe Hidalgo (1848).

El primer asentamientu permanente non indíxena remontase a 1847. Foi na contorna del Gran Llagu Saláu, y foi'l niciu del primer movimientu d'asentamientu relixosu del país, el de los mormones, que daría llugar al efímeru Estáu de Deseret (1849) en tierres d'Utah y el norte de Nevada. Los asentamientos posteriores rellaciónense cola fiebre del oru de California. Los inmigrantes cruciaben la conca siguiendo la nomada Ruta de California, que siguía'l cursu del ríu Humboldt y entraba en California pol pasu Carson. En 1848 establezse'l Territoriu d'Oregón, y en 1850 el Territoriu d'Utah. En 1869 completose'l Primer Ferrocarril Intercontinental nel llugar conocíu como Promontory Summit, en Utah[19]. En 1902, por últimu, finó la construcción del ferrocarril que, travesando'l desiertu de Mojave, permitió xunir por tren Los Angeles y Las Vegas.

De resultes d'una reclamación entamada pol pueblu shoshone en 1951 la llei que reguló el repartu de fondos a los nativos shoshone en 2004 estableció que'l gobiernu pagaría a esta tribu 117 millones de dólares como pagu polos 100.000 km² de tierres que-yos pertenecieran.

Clima editar

El clima varía al travíes de la Gran Conca en función de l'altor sobre'l nivel del mar, la llatitú y otros factores. En xeneral, les tierres asitiaes a más altor avecen a ser más fríes y reciben más cantidá de precipitación. La fastera occidental de la conca ye más seca que la oriental per aciu de la solombra orográfica de Sierra Nevada. En conxuntu, la mayoría del territoriu tien un clima áridu o semiáridu, con branos templaos ya iviernos fríos, magar que delles de les zones de más altor son altes abondo como pa tener clima alpín. L'altor y l'aridez del terrenu fai que, en xeneral, la mayoría del territoriu de la conca tengan una variación de temperatura diurna sustancial.

Ecoloxía editar

 
Ecorrexones de la Gran Conca acordies coles llendes actuales que definen pa ella la Axencia de Protección Ambiental[20] y el Fondu Mundial pa la Naturaleza.

Flora editar

La Gran Conca, definida hidrográficamente, contién múltiples desiertos y ecorrexones, caún coles sos propies flora y fauna[1].

No que cinca a los desiertos, solápense cuatro desiertos: partes de los desiertos de Mojave y Colorado, de clima desérticu caldiu, al sur, y los desiertos de la Gran Conca y Oregon High, de clima desérticu fríu, al norte. La forma d'estremar si un desiertu ye de clima caldiu o fríu ye pola so flora: nos caldios alcontramos árboles de Xosué y gobernadores, mentantu que nos fríos nun hai planta denguna. Los fríos, amás, suelen tar a más altor que los caldios, y tienen una distribución más uniforme de precipitaciones a lo llargo l'añu[21].

El clima y la flora de la Gran Conca son perdependientes del altor sobro'l nivel del mar: de la que l'altor aumenta mengua la temperatura y medra la cantidá de precipitación. Ye, poro, nes fasteres más altes nas qu'apaecen les viesques. Los pinos monoaguya, xunto colos xuníperos d'Utah, nes rexones meridionales, y los arbustos del xéneru Cercocarpus nes septentrionales, formen viesques abiertes nes lladeres de la mayoría de les cordeleres. En dalgunes de les cordeleres de más altor, amás, hai manches forestales con otros tipos de pinos: el pinu huyocu y el pinu llonxevu. En zones de ribera que tienen aportes d'agua fiables hai tamién dós especies d'álamu: l'álamu temblón y la especie Populus fremontii. El fechu de qu'un ecosistema forestal ye estremáu del desérticu típicu hai instituciones, como'l Fondu Mundial pa la Naturaleza, que consideren que los montes de los desiertos de la Gran Conca formen una ecorrexón distinta, perteneciente al bioma de les viesques templaes de coníferes, a la que nomen viesques de montaña de la Gran Conca[22]. Nella hai bien d'especies rares ya endémiques, daqué que ye resultáu del aisllamientu ente les diferentes cadenes montañoses. Demientres el caberu periodu glacial (117.000-11.500 EP) la conca yera más húmeda, y de la que foi secándose nos primeros tiempos del Holocenu les especies animales foron retirándose a les tierres más altes, perdiendo contactu coles otres poblaciones de la so especie, lo qu'aumenta la diversidá xenética d'estes[22].

Otros autores ya instituciones estremen, siguiendo criterios propios, otres ecorrexones na conca. Asina, Armen Takhtajan definió la Provincia Floral de la Gran Conca, y l'Axencia de Protección Ambiental del gobiernu d'Estaos Xuníos divide la Gran Conca en trés ecorrexones usando la so llatitú como criteriu básicu de clasificación: la ecorrexón del Basin and Range septentrional, la del central y la del meridional.

Fauna editar

La vida animal na Gran Conca inclúi berrendos, venaos burra, lleones de monte, y lagomorfos como llebres de rabu negru y coneyos del desiertu, xunto colos sos depredadores, los coyotes. Son más escasos los venaos canadienses y los muflones canadienses. Abonden tamién dellos tipos de roedores (rates monteres, rates canguru y otres) mayormente nocturnos, y de llagartos, especialmente nes tierres más baxes: Sceloporus occidentalis longipes, llagartos de nariz llarga y llagartos cornudos. Hai culiebres como serpientes de cascabel y otres del xéneru Pituophis, y sacaveres de los montes Inyo, que tán en riesgu d'estinción. No que cinca a les aves, hai pitos de mar y zarapitos nes zones húmedes, y pelícanos blancos americanos nel llagu Pyramid. Hai, tamién, aigles prietes[23], palombes, turpiales, pegues de Hudson y cuervos. Hai, tamién, dos especies de pexes en riesgu d'estinción nel llagu Pyramid: el Cui-ui, endémicu d'esti llagu, y el Oncorhynchus clarkii henshawi, una especie de trucha endémica de Nevada que ye'l pexe oficial del estáu[24]. Ente los invertebraos podemos citar les tarántules (del xéneru Aphonopelma) y los grillos mormones.

Tamién podemos alcontrar na conca especies exótiques. Delles, como la perdiz chucar, la perdiz pardilla y el perdigallu himalayu, introduciéronse con ésitu, magar qu'esta última namái prosperó nos montes Ruby. La dieta d'estos páxaros básase nuna especie vexetal invasora introducida involuntariamente, la espiguilla. Los caballos asilvestraos (mustangs) y los pollinos asilvestraos son especies invasoras con una tasa de reproducción peralta, y la so presencia puede acabar alteriando l'ecosistema. Hai tamién, na mayoría del territoriu, bien de ganáu pastiando albentestate, una y bones el terrén tien llibertá de pastu.

Referencies editar

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 The Great Basin, entrada na web del Serviciu de Parques Nacionales de los Estaos Xuníos.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Grayson, Donald K. (1993). Smithsonian Institution Press: The Desert's Past. ISBN 1560982225.
  3. ↑ Thorne, Robert F.. «Phytogeography of North America North of Mexico».
  4. ↑ Fenneman, Nevin Melancthon (1931). McGraw-Hill: Physiography of western United States.
  5. ↑ «Physiographic Regions». United States Geological Survey (2003-04-17).
  6. ↑ Pritzker, Barry M (2000). Oxford University Press: A Native American Encyclopedia: History, Culture, and Peoples. ISBN 978-0-19-513877-1. Consultáu'l 2010-06-04.
  7. ↑ «Salton Sea: California's Everglades». Redlands Institute. Consultáu'l 2015-08-02.
  8. ↑ «Bear River Watershed Description». Bear River Watershed Information System. Consultáu'l 2010-04-28. (hay un 1% adicional na esquina suroccidental de Wyoming)
  9. ↑ «Great Basin». Geologic Provinces of the United States: Basin and Range Province. nature.nps.gov: National Park Service. Consultáu'l 2009-01-10.
  10. ↑ «Amazing Lake Tahoe». Lake Tahoe Visitors Authority. Consultáu'l 2008-10-26.
  11. ↑ Nevada Commission on Tourism: The Official Hwy 50 Survival Guide: The Loneliest Road in America. Consultáu'l December 15, 2007.
  12. ↑ «Tourism Commission Has Really Gone Far Out There». Las Vegas Sun. July 5, 1996. http://www.lasvegassun.com/news/1996/jul/05/tourism-commission-has-really-gone-far-out-there/. Consultáu'l January 13, 2009. 
  13. ↑ «Physical and Cultural Environment of Utah Lake and Adjacent Areas». Great Basin Naturalist Memoirs (5: Utah Lake Monograph):  p. 5. 1981. https://ojs.lib.byu.edu/ojs/index.php/gbnmem/article/view/2941/3289. Consultáu'l 2010-04-06. 
  14. ↑ Gilbert, Grove Karl (1890). United States Geological Survey: Lake Bonneville. Consultáu'l 2010-04-23.
  15. ↑ Morgan, Dale L (1947). University of Utah Press: The Great Salt Lake. ISBN 0-87480-478-7.
  16. ↑ «Archaeology, Cultural Transmission, and the Indigenous Native American Indians of the Great Basin Region of North America». Bauu Institute. Consultáu'l 2010-04-22.
  17. ↑ Morgan (1953, 1964), Jedediah Smith and the Opening of the West, p. 7
  18. ↑ Ogden, Peter Skene, Dictionary of Canadian Biography Online
  19. ↑ «Ceremony at "Wedding of the Rails," May 10, 1869 at Promontory Point, Utah» (1869-05-10). Consultáu'l 2013-07-20.
  20. ↑ Level III and IV Ecoregions of the Continental United States, EPA, https://archive.epa.gov/wed/ecoregions/web/html/level_iii_iv-2.html, consultáu'l 2016-03-31 
  21. ↑ «Deserts of North American», Encyclopedia of Earth, http://www.eoearth.org/view/article/151710/ 
  22. ↑ 22,0 22,1 Great Basin montane forest. Descripción de la ecorrexón na web de WWF.
  23. ↑ «The Taphonomy of Golden Eagle Prey Accumulations at Great Basin Roosts». J. Ethnobiol. 15 (2):  páxs. 237–256. Winter 1995. http://ethnobiology.org/sites/default/files/pdfs/JoE/15-2/Schmitt1995.pdf. 
  24. ↑ Hogan, C.Michael (1987). Earth Metrics Inc.: Development of a dynamic water quality simulation model for the Truckee River.

Enllaces esternos editar

Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Gran_Conca&oldid=4176106»