Wikipedia

Homosexualidá durante'l franquismu

Antecedentes

editar

A principios del sieglu XIX estendieron idees lliberales dende Francia y más tarde estendióse'l krausismu, aniciáu n'Alemaña. Asina, en 1822 publicóse'l primer códigu penal que nun mentaba la sodomía como delitu, durante'l Trieniu lliberal; pero'l códigu foi derogáu pocu dempués. Hasta esi momentu, la sodomía» siempres se refiriera al conceutu antiguu, qu'incluyía tolos actos sexuales non dirixíos a la estricta reproducción. Nun foi hasta 1848, col nuevu códigu penal, que la sodomía sumió definitivamente, fechu que se caltuvo nes nueves versiones de 1850, 1860 y 1870.[1] Sicasí, podíen emplegase otres lleis, como les d'escándalu públicu» o aquellos sobre les faltes contra la moral, el pudor y les bones costumes».[2]

La homosexualidá como delitu foi reintroducíu nel códigu penal de 1928, durante'l reináu d'Alfonso XIII, col artículu 616 del títulu X:[2]

El que, davezu o con escándalu, cometiera actos contrarios al pudor con persones del mesmu sexu va ser castigáu con multa de 1.000 a 10.000 pesetes y inhibición especial pa cargos públicos de seis a doce años.

1.000 a 10.000 pesetes yeren una multa mayor, que namái se podíen dexar los pudientes; los más probes teníen de cumplir nel so llugar una condena carcelaria. Tamién les muyeres fueron nomaes explícitamente nel artículu 613:[2]

Nos delitos d'abusos deshonestos ensin publicidá nin escándalu ente femes, bastara la denuncia de cualesquier d'elles, y si realizar con publicidá o producen escándalu, la de cualquier persona. Nos cometíos ente homes venir# de oficiu.

Esti códigu penal foi derogáu'l 13 d'abril de 1931 pola Segunda República, que reintrodució l'anterior de 1870. En 1932 publicóse un nuevu códigu penal que siguía ensin mentar la homosexualidá, lo que llegalizaba les rellaciones sexuales ente homes, cola esceición del exércitu.[2]

N'España, al contrariu que n'Alemaña, nun hubo un movimientu homosexual a principios del sieglu XX que s'opunxera a les persecuciones o que buscara dignificase. La Lliga española pola reforma sexual, creada tardíamente en 1932, foi d'ente les europees la más conservadora socialmente y de les poques que nun incluyó la homosexualidá nel so programa. La homosexualidá caltúvose como un tabú hasta la Guerra Civil.[3]

Guerra Civil y posguerra

editar

El 18 de xunetu de 1936 produzse la sulevación militar n'España contra la Segunda República, a raigañu del trunfu del Frente Popular nes eleiciones de febreru de 1936, que'l so fracasu parcial anicia la Guerra Civil.

Anque nun consta qu'hubiera una persecución abierto y entamao escontra los homosexuales durante la Guerra Civil,[4] sí paez que la homosexualidá podría ser un factor a favor del maltratu, l'encarcelamientu o la execución. L'exemplu paradigmáticu ye Federico García Lorca, quiciabes l'homosexual más conocíu na dómina, que sofitara nun manifiestu al frente Popular y que foi executáu por «colloráu y maruxu» según xustificó Ruiz Alonso, tipógrafu católicu y xefe de la banda que detuvo a Lorca.[5][6]

Nun principiu, el réxime nacionalcatólicu del xeneral Francisco Franco centrar n'escorrer y esaniciar cualquier tipu de disidencia política, dexando a un llau a los homosexuales. El códigu penal nun se modificar hasta 1944; nel nuevu códigu penal nun s'introdució la homosexualidá como delitu. Sicasí si incluyóse la corrupción de menores, p'actos sexuales homosexuales con mozos ente 13 y 23 años. Tamién los actos sexuales realizaos con violencia yeren castigaos. Del llau militar, incluyéronse los castigos del códigu penal militar de 1890 na nueva versión de 1945, que castigaba «actos deshonestos por un militar con una persona del mesmu sexu» con una pena de presidiu correccional de 6 meses y un día a 6 años.[4] Sicasí, nun réxime nel que la llegalidá yera un conceutu precariu cuando convenía a los poderosos o al réxime, les redaes por escándalu públicu», por actos contrarios a la moral» o inclusive por xunta», realizar contra cualquier espresión de diferencia frente a les directrices del nacionalcatolicismu.[7]

Cultura y sociedá

editar

La Guerra Civil produció una quebra na esperiencia homosexual, al par cola rotura que se produció na sociedá polo xeneral. El moralismu y la mojigatería estremos, y la hipocresía que trai, la censura de too material sospechosu y la sexofobia oficial xeneraron un ambiente en qu'a los homosexuales resultába-yos bien difícil atopar espacios nos qu'articulase. Dende'l puntu de vista católicu, la homosexualidá rellacionar con una sexualidá non reproductiva y pecaminosa, dende'l puntu de vista militar, yera una traición a los valores militares, y dende el puntu de vista reaccionariu, aquellos cercanos al poder, rellacionar con aires de modernidá y izquierdismo; en resume, colloraos, ateos y «decadentes». La pallabra «maruxu» convertir nel insultu por excelencia. L'ambiente resultante nun faía necesaria una persecución activa, la autocensura y el control social yeren abondos. La homofobia caritatible, por non falar de la homofilia, yeren impensables.[8]

Aquellos homosexuales más lliberales o d'izquierdes fueron consideraos pol réxime como exemplu de la izquierda como «viveru de dexeneraos sexuales» y tuvieron que dirixise al exiliu o acabaron na cárcel: Hoyos morrió na cárcel; Retana pasó en delles ocasiones pola cárcel; Lorca foi asesináu; Miguel de Molina, Emilio Prados, Eduardo Blanco Amor, José de Zamora, Cipriano Rivas Cherif y Luis Cernuda abandonaron el país; Pedro de Répide y Juan Gil Albert tornaron na década de los cuarenta, pero caltener en silenciu; Vicente Aleixandre decidir pol exiliu interior. La cesión na cultura homosexual, qu'empezara a apaecer al traviés d'obres como El públicu de Lorca o los poemarios de Cernuda, queda clara.[8]

Dende la derecha caltuvo'l silenciu del armariu, ayudaos por una amplia rede de chaperos. Jacinto Benavente y Rafael de León, a pesar de que la so homosexualidá yera conocida, fueron aceptaos pol réxime y pudieron siguir publicando, mientres caltuvieren la so homosexualidá oculta. Polo xeneral buscóse seguridá na invisibilidá y el silenciu, y non yá nos pueblos y el campu, sinón tamién nos grandes centros urbanos; xeneralizóse'l mieu.[8]

A pesar d'ello, en Barcelona, el Barriu Chinu non yá caltuvo l'ambiente marxinal que tuviera antes de la Guerra Civil, onde s'entemecíen delincuentes, prostitutes y homosexuales, sinón que la estrema probeza de la posguerra fixo aumentar la prostitución tanto femenina como masculina de forma espectacular, tou ello cola conocencia de la Guardia Civil, que faía la vista gorda.[9]

Reforma de la Llei de Folgazanes y Maleantes

editar
 
Placa homenaje a los homosexuales zarraos durante'l franquismu na antigua cárcel provincial de Huelva.

A principios del réxime del xeneral Francisco Franco, esti centrar n'escorrer y esaniciar cualquier tipu de disidencia política, pero cuando pasó'l tiempu y estes amenaces contra'l franquismu amenorgar, empezar a escorrer a la homosexualidá d'una forma más clara, los llamaos violetes», especialmente a partir del 15 de xunetu de 1954, cuando la Llei de Folgazanes y Maleantes,[10] foi modificada ya incluyó a los homosexuales. Dicía

A los homosexuales, rufianes y proxenetes, a los méndigos profesionales y a los que vivan de la mendicidad ayena, esploten menores d'edá, enfermos mentales o lisiados, van aplicáse-yos por que cumplan toes socesivamente, les midíes siguientes:
a) Internáu nun establecimientu de trabayu o colonia agrícola. Los homosexuales sometíos a esta midida de seguridá tendrán de ser internaos n'instituciones especiales, y seya que non, con absoluta separación de los demás.
b) Prohibición de morar en determináu llugar o territoriu y obligación de declarar la so casa.
c) Sumisión a la vixilancia de los delegaos

Los establecimientos de trabayu y colonies agrícoles yeren auténticos campos de concentración, como'l de Tefía na Isla de Fuerteventura, na que los presos teníen que trabayar so condiciones inhumanes hasta cayer escosos y sufríen palices, castigos corporales y fame.[11] Un total d'unes 5.000 persones fueron deteníes por tener un comportamientu gai durante'l franquismu.[12] La Ilesia y la medicina collaboraron col réxime n'esaniciar cualquier espaciu de dignidá pa los homosexuales.[13]

Sociedá

editar

Na década de 1950 dos acontecimientos camudaron l'ambiente del Barriu Chinu de Barcelona: el primeru, la llegada de los soldaos norteamericanos, coles visites periódiques de la Sesta Flota, lo que dio un aire internacional al barriu; el segundu foi'l zarru de los chamizos, lo qu'empioró les condiciones llaborales de les prostitutes, aumentando la prostitución caleyera. Tanto la prostitución como'l cancaneo homosexual concentrar ente les Ramblas y la cai Aviñón, siendo'l so centru les cais Escudellers y Conde del Asaltu, distribuyéndose ente chigres, clubes, cines —los cines Llatín, Unión, Atlánticu y, sobremanera, l'Arnau—, los urinarios de les places de Cataluña y la del Teatru. Dellos hostales meublés» aceptaben pareyes d'homes, ensin faer entrugues.[14]

Naturalmente tou esto col riesgu de ser apellaos pola policía y deteníos por peligrosidá social», lo que yera relativamente frecuente, sobremanera p'aquellos «conocíu[s] de los servicios de policía como invertíu[s]», por lladrón» o «gamberru», o visibles pol so maquillaxe, «degomanes» o «andares».[15]

Na década de 1960 la cultura gay empezó a apaecer, de forma escondida, especialmente nes grandes ciudaes y nos centros más turísticos, pos yera onde la sociedá yera menos conservadora, como por casu en Barcelona, Eivissa o Sitges (popular destino gai, asitiáu na mariña barcelonesa).

La década de 1970

editar

Llei sobre peligrosidá y rehabilitación social

editar

Más tarde, yá en 1970, la Llei de Peligrosidá y Rehabilitación Social dio l'enfoque de "tratar" y "curar" la homosexualidá. Estableciéronse dos penales, unu en Badayoz (a onde unviábense los pasivos) y otru en Huelva (ónde s'unviaben los activos), amás, en delles cárceles solía haber zones reservaes pa los deteníos homosexuales.[12][16] Nestos establecimientos intentábase camudar la orientación sexual de los presos por aciu terapia d'iñerizu: tres estímulos homosexuales dábense descargues llétriques, que cesaben cuando había estímulos heterosexuales.[11] Paez ser que n'España, al igual que n'otros países europeos y americanos, tamién s'aplicó la lobotomía pa tratar de «curar» a homosexuales.[17][18] Nin l'indultu del 25 de payares de 1975 nin l'amnistía del 31 de xunetu de 1976 beneficiaron a los homosexuales que fueren deteníos.[19]

En 1970 Mir Bellgai y Roger de Gaimon, seudónimos so los que se despintaben Francesc Francino y Armand de Fluviá,[20] crearon clandestinamente en Barcelona, el Movimientu Español de Lliberación Homosexual (MELH), la primer asociación moderna de defensa de los derechos de los homosexuales n'España.[21] En 1972 editaron dellos boletinos mensuales sol nome de Aghois (Agrupación Homosexual pa la Igualdá Sexual) que s'unviaba a Francia pal so redistribución n'España. El grupu eslleir en 1974 debíu al acoso policial.

Transición

editar

Muertu'l dictador, el rei Xuan Carlos I aportó Xefe d'Estáu y tres el curtiu gobiernu d'Arias Navarro, nomó a Adolfo Suárez presidente del Gobiernu d'España. Suárez foi depués ratificáu en siendo escoyíu nes primeres eleiciones democrátiques dende la Segunda República (esto ye, les primeres eleiciones dende 1936).

En 1975, pocu dempués de la muerte de Franco, nos entamos de la Transición, creóse'l Front d'Alliberament Gai de Catalunya (FAGC) de les cenices del MELH.[22] L'asociación nun sería llegalizada hasta'l 15 de xunetu de 1980. El FAGC sirvió de formientu pa la creación d'otres asociaciones similares nel restu d'España, como'l Euskal Herriko Gai Askapen Mugimendua (EHGAM) nel País Vascu y el Frente Homosexual d'Aición Revolucionaria (FHAR), MDH y Mercuriu en Madrid. En 1977 el FAGC foi'l motor de la creación de la Federació de Fronts d'Alliberament Gai dels Països Catalans, de vida bien curtia, y de la Coordinadora de Frentes de Lliberación Homosexual del Estáu Español (COFLHEE), na que participaron, aparte de la mesma FAGC, los trés grupos de Madrid, el EHGAM, xunto con otros grupos que s'habíen alloriáu formando nel restu del país: FAGI, AM, MH Aragón y FLH Galicia. Tamién en 1977, el 28 de xunu, el FAGC convocó la primer manifestación del Arguyu Gai en Barcelona, cuando la homosexualidá inda yera illegal, na que participen unes 5.000 persones.[12] La manifestación foi duramente reprimida pola policía, con mancaos y detenciones.[20] Simultáneamente a la esplosión d'asociaciones reivindicatives y radicales, Armand de Fluviá creó en 1977 en Barcelona'l Institut Lambda, más tarde Casal Lambda, el primer centru de servicios pa homosexuales.[23] Tamién en 1977 el EHGAM crea la revista Hotsa, la primer revista de calter homosexual d'España.[21]

En 1978 producióse la primera salir del armariu salida del armariu pública. Foi Armand de Fluviá, qu'hasta esi momentu emplegara'l seudónimu de Roger de Gaimon. El fechu producir na televisión autonómica TVE, nel programa Vosté pregunta, el de mayor audiencia na dómina.[20] Tamién foi en 1978 cuando apaecieron los primeros homosexuales na televisión, Armand de Fluviá y Jordi Petit apaecieron en La Clave.[24]

La primer asociación lésbica foi'l Grup de Lluita per l'Alliberament de Donar creáu en Barcelona en 1979. Inclusive dempués de la so creación, les lesbianes caltuvieron un perfil baxu dientro del movimientu, hasta qu'en 1987 l'arrestu de dos muyeres por besase en públicu provocó'l 28 de xunetu una masiva protesta con besu públicu na Puerta del Sol de Madrid, que dende entós se repite añalmente.[25]

Dende 1978 los movimientos homosexuales de Madrid nun tuvieron continuidá: en 1978 escastar FHAR y MDH, los militantes xunir a l'asociación Mercuriu pa crear la Frente de Lliberación Homosexual de Castiella (FLHC), que convoca la mayor manifestación el 28 de xunu de 1978 hasta'l momentu con 10.000 participantes. El boletín del FLHC tuvo 3 nomes La Lladiya Lloca, La voz del FLHOC y Equí'l FLHOC. Tensiones ente gais y lesbianes lleven a la creación en 1981 del Coleutivu de Feministes Lesbianes de Madrid (CFLM), d'ámbitu nacional, y el Grupu d'Aición pola Lliberación Homosexual (GALHO), daqué menos radical que'l FLHOC. Finalmente FLHOC y GALHO eslleir.[21]

Nesti periodu entró a valir la Constitución de 1978, un testu qu'aseguraba la democratización y lliberalización del Estáu (por casu, el Catolicismu dexó de ser la relixón del Estáu, agora España declarábase aconfesional). Sicasí, la llei de Folgazanes y Maleantes inda s'emplegó contra trés persones en 1978.[12] Los postreros presos por homosexualidá fueron lliberaos en 1979.[11] La resistencia contra la normalización de la homosexualidá non yá llegaba dende la derecha y la ilesia, sinón tamién dende la esquierda. Ye bien conocida la entrevista de Tierno Galván en Interviú en 1977:

Non, nun creo que se-yos deba castigar. Pero nun soi partidariu de conceder llibertá nin de faer propaganda del homosexualismu. Creo qu'hai que poner llendes a esti tipu d'esviaciones, cuando l'instintu ta tan claramente definíu nel mundu occidental. La llibertá de los instintos ye una llibertá respetable..., siempres que nun atente en nengún casu a los modelos de convivencia mayoritariamente aceptaos como modelos morales positivos.
Enrique Tierno Galván[24]

Y en esta opinión coincidía cola de Federica Montseny, anarquista de la CNT, Eladio García, del Partíu del Trabayu d'España, Manuel Guedán, de la Organización Revolucionaria de Trabayadores, o Diego Fábregas (Dídac Fàbregas i Guillén), de la Organización d'Izquierda Comunista d'España.[24]

Referencies

editar
  1. ↑ Francisco Vázquez García (2001). «El discursu médicu y la invención del homosexual (España 1840-1915)». Asclepio Vol 53 (2):  páxs. 143-161. http://asclepio.revistas.csic.es/index.php/asclepio/article/view/163/160. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Isabelo Herreros (2012). «Despenalización de la homosexualidá y el lesbianismo», La conquista del cuerpu. Barcelona: Planeta, páx. 126-129. ISBN 978-84-08-07946-0.
  3. ↑ Glick, Thomas F., Sexual reform, psychoanalysis, and the politics of divorce in Spain in the 1920s and 1930s, Journal of the History of Sexuality, 1 de xineru de 2003
  4. ↑ 4,0 4,1 Grau, Günter (2011) Lexikon zur Homosexuellenverfolgung 1933-1945. Berlín: LIT, páx. 290-292. ISBN 978-3-8258-9785-7.
  5. ↑ Antonio Rivero Machina. «L'asesinatu de García Lorca». Portal Poesía VersOados. Consultáu'l 7 de xunetu de 2007.
  6. ↑ Luis Antonio de Villena. «¿Coloráu y maruxu?». El Mundo. Consultáu'l 6 de mayu de 2007.
  7. ↑ Mira, Alberto (2004) De Sodoma a Chueca. Madrid y Barcelona: Egales, páx. 297. ISBN 84-95346-65-6.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Mira, Alberto (2004) De Sodoma a Chueca. Madrid y Barcelona: Egales, páx. 287-320. ISBN 84-95346-65-6.
  9. ↑ Huard, Geoffroy (2014) Los antisociales. Historia de la homosexualidá en Barcelona y París, 1945-1975, 1ª (en castellanu), Madrid: Marcial Pons, páx. 169-171. ISBN 978-84-15963-20-2.
  10. ↑ «BOE n° 198, 17 de xunetu de 1954». BOE. Consultáu'l 30 d'abril de 2007.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Amnistía Internacional. «España: poner fin al silenciu y a la inxusticia.». Informe d'Amnistía Internacional. Consultáu'l 30 d'abril de 2007.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Y. de B.. «Persecución de los homosexuales nel Franquismu». El País. Consultáu'l 30 d'abril de 2007.
  13. ↑ Javier Ugarte Pérez, ed.(2008): "Una discriminación universal. La homosexualidá sol franquismu y la transición". Barcelona-Madrid, editorial Egales. ISBN 978-84-88052-58-2
  14. ↑ Huard, Geoffroy (2014) Los antisociales. Historia de la homosexualidá en Barcelona y París, 1945-1975, 1ª (en castellanu), Madrid: Marcial Pons, páx. 171-178. ISBN 978-84-15963-20-2.
  15. ↑ Huard, Geoffroy (2014) Los antisociales. Historia de la homosexualidá en Barcelona y París, 1945-1975, 1ª (en castellanu), Madrid: Marcial Pons, páx. 173-180. ISBN 978-84-15963-20-2.
  16. ↑ Samuel Loewenberg. «Spain's dark past, bright future: Antonio Ruiz was imprisoned for being gay under a brutal Spanish regime. Now he's watching his country approve same-sex marriage rights». The Advocate. Consultáu'l 15 de xunetu de 2007.
  17. ↑ «De Pavlov a la lobotomía» (castellanu). Interviú (5 de febreru de 2007). Consultáu'l 2 de marzu de 2014.
  18. ↑ Vidarte, Francisco Javier; Llapaes, Ricardo (1999). Homografíes. Madrid: Espasa Calpe, páx. 18. ISBN 84-239-7797-8. «Almirable resulta, nesti sentíu, y por non citar más qu'un exemplu, l'interés científicu del célebre doctor López Ibor, quien allá por 1973, declaraba nun Congresu de Medicina celebráu en Sanremo: “El mio postreru paciente yera un esviáu. Dempués de la intervención quirúrxica nel lóbulu inferior del celebru, presenta, ye ciertu, trestornos na memoria y na vista, pero amuésase más llixeramente atraíu poles muyeres”»
  19. ↑ Panorama-Actual.es. «Les Corts piden indemnización pa homosexuales encarcelaos nel franquismu». Asociación de Familiares y Amigos de Represaliaos de la II República pol franquismu. Consultáu'l 30 d'abril de 2007.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 Ana María Ortiz. «25 homosexuales pa 25 años». El Mundo. Consultáu'l 1 de xunetu de 2007.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 «Historia del movimientu lésbicu y gai». Fundación Triánguo. Archiváu dende l'orixinal, el 24 d'abril de 2007. Consultáu'l 13 de mayu de 2007.
  22. ↑ «Breu Història del FAGC» (catalán). Front d'Alliberament Gai de Catalunya. Archiváu dende l'orixinal, el 12 de xunu de 2007. Consultáu'l 13 de mayu de 2007.
  23. ↑ «La normalización del fechu homosexual». casal lambda. Consultáu'l 13 de mayu de 2007.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 Mira, Alberto (2004). De Sodoma a Chueca. Madrid, Barcelona: Egales. 84-95346-65-6.
  25. ↑ Hooper, John (2006). The new Spaniards. Penguin. 0-141-01609-4.


Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Homosexualidá_durante%27l_franquismu&oldid=4285725»