Identidá nacional

La identidá nacional basar nuna condición social, cultural y espacial. Ye la identidá basada nel conceutu de nación, esto ye, el sentimientu de pertenencia a una coleutividá históricu-cultural definida con carauterístiques diverses, traces de cosmovisión definíos con mayor o menor localismu o universalismu (dende la cultura a la civilización), costumes d'interaición, organización social y política (particularmente, el Estáu -tantu si identificar con él como si identificar contra él-). La identificación con una nación suel suponer l'asunción, con distintos tipos y graos de sentimientu (amor a lo propio, odiu o medrana a lo ayeno, arguyu, fatalismo, victimismo ente otros) de les formes concretes qu'eses carauterístiques tomen nella. Dase simultáneamente a otres identidaes individuales o identidaes coleutives basaes en cualesquier otru factor (la llingua, la raza, la relixón, la clase social,y más.), asumiéndoles, superponiéndolas, ignorándoles o negándoles. Suel tomar como referencia elementos esplícitos tales como símbolos patrios, símbolos naturales y signos distintivos (banderes, escudos, himnos, seleiciones deportives, monedes, etc.).

Históricamente la identidá nacional ye una comunidá imaxinada, la forma en que s'efectuó la construcción de nación polos nacionalismos del sieglu XIX nos estado-nación europeos y americanos; estendida al restu del mundu polos movimientos de resistencia al imperialismu y el colonialismu, y na segunda metá del sieglu XX pola descolonización y el tercermundismu.

Ye d'actualidá l'intentu d'establecer una identidá nacional francesa pol presidente de la República Nicolás Sarkozy, interpretáu como un intentu de quitar a la estrema derecha d'un argumentu en contra de la inmigración.

"Identidá nacional" como conteníu de la soberanía nacional

El Tratáu de la Unión Europea considera que la "identidá nacional" ye "inherente a les estructures fundamentales polítiques y constitucionales" de cada Estáu miembru y la Xunión tien de respetala, por identificase col conteníu de la soberanía nacional que nun se tresfier de los Estaos a la Unión. Tanto'l Tribunal Européu de Xusticia como'l Tribunal Constitucional Federal alemán definieron tal "identidá nacional" como "el conxuntu de poderes necesarios por que aquel [el Estáu miembru] pueda configurar con toa llibertá les condiciones de vida económiques y sociales de los sos ciudadanos; una llende infranquiable pa la tresferencia de competencies a favor de la Unión que'l mesmu Tribunal encargar de garantizar, declarando la inaplicabilidad n'Alemaña [y por tanto, nel restu de los Estaos] de les normes europees que nun lo respeten".

El términu identidá engloba una gran variedá d'usos, sicasí la identidá nacional tien los sos oríxenes na fusión de cultures, desque se conxuntu a Méxicu como una nación, úsase como un conceutu estratéxicu nel aportar de la nación y como tal suxetu de la llucha pola asignación de conteníos específicos.

Cuando la realidá social y histórica que nos interesa ye la del nuesu propiu país, Méxicu, tenemos de tener criterios que nos dexen realizar una apropiación selectivo y creativo de les idees que circulen internacionalmente y faer l'esfuerciu por xenerar una conocencia que respuenda a la nuesa especificidá.

Polo tanto los oríxenes de la identidá nacional ye ambiguu gracies a que'l so significáu ser, sicasí foi utilizáu como un elementu d'unión y d'igualdá ente los miembros de la nación mexicana.

La gama de sentíos que tien el conceutu d'identidá nacional espandióse de manera notable y, de resultes, el so significáu eslleióse, convirtiéndose simultáneamente nun conceutu estratéxicu nel aportar de la nación y como tal suxetu de la llucha pola asignación de conteníos específicos.

La identidá nacional dende la población indíxena

La identidá que cada cultura tien ye de gran importancia, al forxase Méxicu como un país pluricultural abrir a la posibilidá d'una nueva identidá nacional la cual la sociedá adopta a partir de los sos propios valores y creencies.

La hestoria del home en sociedá ye'l rellatu de la eterna adautación de la persona cola so redolada y de seres humanos na so interaición con otros seres humanos. Tamién ye'l recuentu del so aportar nel mundu, buscando imprimir en tou lo que fai la buelga de la so sentir, de la so articulación sobre la realidá y de la so cultura.

En distintes dómines les instituciones nacionales incidieron na identidá y la cultura de los mayes (que por cierto non se autoreconocen como indíxenes). Pa ello recúrrese al exemplu de asoceder nel conceyu de Yaxcabá, en Yucatán, onde cuatro persones con apellíu maya, que correspuenden a xeneraciones distintes, son miembros d'una mesma familia qu'habita nesi llugar a lo menos dende la Colonia.

La revolución d'Independencia dexó la salida de la sociedá mexicana del letargo colonial. “Los mexicanos” pudieron enfrentase per vegada primera cola so cara verdadera. Lo qu'atoparon foi tarrecible: una nación biforcada en castes (indios, criollos y mestizos). Pueblos, faciendes y ciudaes. Opulencia y estrema probeza: una sociedá ensin lligamentos.

Como midida d'inclusión celebrada en Pátzcuaro, Michoacán, creóse l'Institutu Indixenista Interamericano como organismu de la OEA. Ésti encargaríase d'impulsar que nos diversos países d'América crearánse institutos indixenistes nacionales y va desenvolvese una política común d'integración indíxena nel continente.

La aculturación, ye dicir el procesu de cambéu cultural empobináu, ye'l marcu de participación d'organismos indixenistes nos procesos sociales que'l desenvolvimientu económicu va desamarrando y plantegando como problemes a resolver. La aculturación, en tanta categoría de reflexón y aición, postula la solución a los problemes d'integración social sobre la base d'un marcu educativu.

De tal manera, la identidá nacional ye productu tantu de l'aición de les instituciones del Estáu como de los movimientos sociales qu'intervinieron local, rexonal y nacionalmente, pa da-y conteníu y forma a la idea, al imaxinariu, de lo que significa pertenecer a Méxicu, ser y amosase como mexicanu.

Magar el proyeutu nacional en munchos casos foi impuestu a los indíxenes, lo mesmo que la so pertenencia a Méxicu y la so integración a una sola y hexemónica identidá nacional, non siempres estos procesos fixeron sobre la base de la destrucción de les sos identidaes local y cultural; de resultes, en munchos sitios coesistieron tales identidaes, anque de forma conflictiva.

L'aplicación de programes nel marcu de la comunidá fixo ver, na práutica, que nun yera posible inducir el cambéu cultural asumiendo a la comunidá indíxena como entidá aisllada, porque ésta, sicasí la so autosuficiencia y el so etnocentrismu, de nenguna manera actuaba con independencia, sinón que, otra manera, namái yera un satélite unu de tantos satélites– d'una constelación que tenía un centru fuerte d'articulación, en tolos casos una comunidá urbana mestiza

De cuenta que nuna mesma comunidá, o nun mesmu grupu social y cultural persisten y interactúan diverses identidaes sociales. La noción del pluralismu cultural dexó reconocer la diversidá nun ampliu espectru de posibilidaes sociales, que magar atopaba nos pueblos indios un paradigma de diferencia cultural, daben pasu coles mesmes a la reconocencia d'otros grupos sociales que nun yeren o nun se reconocíen como indíxenes y que participaben de manera xenérica na cultura nacional, pero que reivindicaben niveles d'identidá: rexonales, locales, barriales, etcétera.

Multiculturalidad y globalización

Según el costarricense Leonel Arias (2009), académicu de la Universidá Nacional, nel so artículu, La identidá nacional en tiempos de globalización. "Los procesos identitarios lleven esplícita un discutiniu en redol a la dinámica de cambéu, el papel de los grupos sociales emerxentes y la diversidá sociocultural, y que, pasu ente pasu, el discursu esencialista ya inmutable de les identidaes foi cuestionáu. Dende esta perspeutiva, ye claro que los distintos grupos humanos van construyendo y reconstruyendo identidaes al par de la influencia qu'exerz la industria cultural, yá seya polos fluxos migratorios, los medios de mases o l'actividá comercial, nuna rellación interactiva que da pasu a dellos fenómenos sociales, ente ellos:

1. L'apaición d'espacios sociales, nos que se promueven práutiques culturales alternatives y emerxentes.
2. La promoción de la diversidá y el reclamu de les minoríes polos sos derechos.
3. La dinámica de los micromundos dientro de la concepción política d'Estáu.
4. La presión política de los organismos internacionales polos derechos humanos.
5. El surdimientu de la cultura popular.
6. La pluralidá d'espresiones culturales enmarcaes en símbolos, modes, valores, conocencies, idees y práutiques sociales de diversa naturaleza."

Dientro de cada cultura, coesisten distintes maneres de vivir; entós, falar de multiculturalidad cuando nel senu d'una unidá sociu-política vívese acordies con distintes opciones culturales.

Ye de considerar, entós, que'l procesu de globalización non yá debe trate como la puxanza de les nueves teunoloxíes de la comunicación o de l'ampliación de mercaos. Ye un procesu más complexu, que tesciende lo económico y tecnolóxico. Los enclinos actuales xiren en redol a la interrellación de diversos factores políticos, sociales y culturales, que se reparen nos símbolos y significaos de los diversos grupos sociales. Poro, la identidá nacional ye un procesu históricu, dinámicu y en constante tresformamientu; n'otres pallabres, ta suxeta al cambéu, pos forma parte de los procesos de socialización que venceyen les práutiques cotidianes de los individuos y los grupos sociales gracies a la diversidá ya intercambiu cultural, de los grupos sociales que nacen y/o viven nun territoriu.

La identidá nacional ye una tema que s'atopa en discutiniu, a partir de distintos enclinos ideolóxicos, polo qu'una carauterística del fenómenu de les identidaes ye la diversidá en cuando al discursu que se brinda. Per una parte, fálase de “crisis d'identidá” como daqué negativu, podría dicise rotura con establecer, d'aquella posición ideolóxica conservadora y/o reproductora del discursu de “nós” frente a los “otros”, del sentimientu nacionalista del ser costarricense, de lo nueso, de narraciones pasaes, ente otros aspeutos de calter evidentemente esencialista. Contrariu a esta postura, ta la visión de cambéu social y tresformamientu de lo propio, por causa de la influencia de los medios de comunicación masiva, principalmente de la televisión y l'Internet.

Por ello, esiste un puntu de mancomún nel contestu en qu'esti alderique realízase y ye que tal procesu tien rellación direuta cola globalización. Esti aspeutu ye fundamental pa entender la dinámica de cambéu social que vivimos nestos tiempos, na que lo forano vien convertise nun factor determinante pa estremar, compartir o afirmar una forma d'identidá. Amás, ye una construcción social que se reconoz al interior de cada sociedá, n'aspeutos tales como'l xéneru, los grupos étnicos, el llugar onde se naz o se vive, l'aspeutu xeneracional, la edá, les diferencies socioeconómiques, los enclinos políticos y, inclusive, les preferencies sexuales; polo que la diversidá convertir nuna carauterística que cohesiona el fenómenu de les identidaes en tiempos de globalización.

Ver tamién

• Identidá (páxina de dixebra)
• Calter nacional (páxina de dixebra)
• Nacionalidá
• Edá Contemporánea