Idioma chuj

L'idioma chuj ye unu de los idiomes mayenses faláu pola población de la etnia chuj qu'habita nel altiplanu occidental de Guatemala y nuna zona vecina del estáu mexicanu de Chiapas. El chuj forma parte de la caña occidental de la familia de llingües mayenses xunto col q'anjob'al, jacalteco, acateco, tojolabal y mocho'. Formó la so propia caña llingüística (el chujeano) hai aproximao 21 sieglos.^[2]

Chuj 'Chuj'
Faláu en	Guatemala y Méxicu
Rexón	San Mateo Ixtatán, San Sebastián Coatán, Chiapas.
Falantes	50 000
Puestu	Non nos 100 mayores (Ethnologue 1996)
Familia	Llingües mayenses Kanjobalano-Chujeano Chujeano Idioma Chuj
Alfabetu	Llatín
Estatus oficial
Oficial en	Nengún país. Reconocíu como llingua nacional en Guatemala^[1] y Méxicu [1]
Reguláu por	Academia de Llingües Mayes de Guatemala
Códigos
ISO 639-1	nengún
ISO 639-2	`myn (coleutivu)`
ISO 639-3	`cac`

La comunidá llingüística del idioma chuj tien unos 50 000 falantes, concentraos sobremanera en tres conceyos del departamentu de Huehuetenango al oeste de Guatemala: San Mateo Ixtatán, San Sebastián Coatán y Nentón.^[3] Delles comunidaes nos conceyos de Barillas y Ixcán tamién falen chuj. Arriendes de la guerra civil en Guatemala (1960-1996) miles de refuxaos migraron escontra'l territoriu chiapaneco, onde na actualidá viven aproximao 10.000 persones.^[4]

Alfabetu y ortografía

Alfabetu chuj

a, b', ch, ch', y, h, i, j, k, k', l, m, n, nh, o, p, r, s, t, t', tz, tz', o, v , w (b), x, y, ' (saltillo)^[3]^[5]

Exemplos del vocabulariu chuj en San Mateo Ixtatán

pat = casa
ix = muyer
winak = home
unin = neñu
wa'il = tortiella
ixim = maíz
tut = frijoles
pajich = tomate
k'o = sol
nhab' = agua
ik' = vientu o aire
asun = nube

Exemplos del vocabulariu chuj de San Sebastián Coatán

chakchak = coloráu
b'ak = güesu
onh = aguacate
lu'um = tierra
hai' = agua
te' = árbol
nunb'il = ma
mamb'il = pá
nholob' = güevu
nha = casa
k'añal = estrella
uj = luna/mes

Númberos de 1 a 10

San Mateo Ixtatán / San Sebastián Coatán

Jun / Jun^[6]
Chab' / Cha'ab'/chab'
Oxe' / Oxe'
Chanhe' / Chanhe'
Hoye' / Ho'y'
Wake' (pronúnciase " bake' ") / Wake'
Huke' / Huke'
Wajxake' (pronúnciase " bajxake' ") / Wajxke'
B'alunhe' / B'alnhe'
Lajunhe' / Lajnhe'

Enllaces esternos

Referencies

↑ Congresu de la República de Guatemala. «Decreto Númberu 19-2003. Llei d'Idiomes Nacionales». ALMG. Archiváu dende l'orixinal, el 29 d'abril de 2009. Consultáu'l 22 de xunu de 2009.
↑ Stzolalil Stz'ib'chaj Ti' Chuj, ALMG, 2007, p.34
↑ ^3,0 ^3,1 «Comunidad Llingüística Chuj -Historia». Academia de Llingües Mayes de Guatemala. Consultáu'l 20 de xineru de 2009.
↑ Centro estadísticu. «Etnia Chuj.». Consultáu'l 12 de xunu de 2014.
↑ Stzolalil Sloloni-Spaxtini Heb' Chuj, ALMG, 2007, p. 66
↑ Stuuzolalil Sloloni-Spaxtini Heb' Chuj, ALMG, 2007, p. 145

[Llei-1] Congresu de la República de Guatemala. «Decreto Númberu 19-2003. Llei d'Idiomes Nacionales». ALMG. Archiváu dende l'orixinal, el 29 d'abril de 2009. Consultáu'l 22 de xunu de 2009.

[2] Stzolalil Stz'ib'chaj Ti' Chuj, ALMG, 2007, p.34

[ALMG-3] 3,0 ^3,1 «Comunidad Llingüística Chuj -Historia». Academia de Llingües Mayes de Guatemala. Consultáu'l 20 de xineru de 2009.

[Población-4] Centro estadísticu. «Etnia Chuj.». Consultáu'l 12 de xunu de 2014.

[5] Stzolalil Sloloni-Spaxtini Heb' Chuj, ALMG, 2007, p. 66

[6] Stuuzolalil Sloloni-Spaxtini Heb' Chuj, ALMG, 2007, p. 145

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]