El cree (pronunciáu [kri]) o clisteno ye un continuu dialeutal consistente en dellos dialeutos orixinarios americanos pertenecientes a les llingües algonquinas, falaes por 117.000 persones en Canadá, dende Alberta hasta la península del Llabrador. Dellos dialeutos usen una variante de los silabarios indíxenes canadienses y otros usen l'alfabetu llatín. Ye l'idioma nativu más faláu en Canadá.

Cree [kri], Clisteno
'Nēhiyawēwin / ᓀᐦᐃᔭᐍᐏᐣ
Faláu en  Canadá
 Estaos Xuníos d'América
Falantes 60.000
Familia Álgico

  Algonquino
    Algoquino central
      Cree

Alfabetu Alfabetu llatín
Estatus oficial
Oficial en Bandera de Territorios del Noroeste Territorios del Noroeste (Canadá)
Reguláu por Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1 cr
ISO 639-2 cre
ISO 639-3 cre

Variedaes dialeutales editar

El continuu dialeutal cree puede clasificase acordies con distintos criterios:

  • Los dialeutos falaos en norte d'Ontario y los habladados na mariña noroccidental de Quebec estremen ente /ʃ/ y /s/ ente que les variedaes occidentales confunden dambos fonemes en /s/ y les variedaes orientales pronuncien dambes como /ʃ/ o como /h/ (o esanicien dichos fonemes en ciertes posiciones.
  • En munchos dialeutos, incluyendo'l cree de les llanures del Norte y el cree de los montes, les vocales llargues /yː/ y /iː/ converxeron nuna única vocal, /iː/. Nes comunidaes quebequesas de Chisasibi, Whapmagoostui, y Kawawachikamach, la vocal llarga {{IPA|/y fundióse con /aː/.
  • Sicasí, la variación más clara ente los dialeutos del cree ye'l reflexu del fonema *l del proto-algonquino, que puede aportar a l, r, n, y, ð:
Dialeutu !bgcolor=#cccccc|Allugamientu !bgcolor=#cccccc|Reflexu
de *l
'persona nativa'
< *elenyiwa
'Tu'
< *kīla
Cree de les llanures SK, AB, BC, NT y iyiniw kiya
Cree de los montes MB, SK ð/th iðiniw/ithiniw kīða/kītha
Cree de los banzaos ON, MB, SK n ininiw kīna
Cree Alce ON l ililiw kīcreyer nororiental QC y īyiyū čiy ᒌ
Cree suroriental QC y iynū čiy ᒌ
Naskapi de Kawawachikamach QC y iyyū čiy
Atikamekw QC r iriniw kira
Innu occidental QC l ilnū čil
Innu oriental QC, NL n innū čin


Comparanza léxica editar

Los numberales en distintes llingües algonquinas centrales son:[1][2]

GLOSA Plains
Cree
Woods
Cree
Monta-
gnais
Naskapi PROTO-
CREE-NASKAPI
'1' pēyʌ́k piyʌ́k peykw pekʷ *pēykw
'2' nīsʊ níːsʊ niš nišʷ *nīšw
'3' nɪstʊ́ nɪ́stʊ nɪšt nɪštʷ *ninθtw
'4' nēwʊ́ nīyʊ́ nɛw naw *nēyw
'5' níyānʌ̀n níyānʌ̀n pətɛtət pɪta'tač *nin-yālan
'6' nɪkʊ́twāsɪ̀k nɪkʊ́twāsɪ̀k kʊtwɔs ašoˈtāč *-kʊ́twās
'7' tḗpʌkʊ̀hp tī́pʌkʊ̀hp nišwɔs nišʷoˈtāč *nīšw-
tḗpʌ-kʊ̀hp
'8' ʌyḗnānḕw ʌyī́nānī̀w nɪšwos yáˈnaw *yḗnā-nḕyw
'9' kḕkʌmɪ́tātʌ̀ht kī̀kʌ́mɪtā̀t peykʊstew peˈkuštaw *pēykw-staw
'10' mɪ́tātʌ̀ht mɪtā́t peykʊnu pekʷiˈyuw *mɪtāt-

Ver tamién editar

Referencies editar

Enllaces esternos editar