Idioma kanoé
El kanoé o kanoê (tamién llamáu kapixana y Kapixanã) ye una llingua indíxena falada polos kanoê que na so gran mayoría falen mayoritariamente portugués o otres llingües indíxenes por causa de los matrimonios mistos.[2]
 | |
|---|---|
| Faláu en |  Brasil
|
| Rexón | Rondônia |
| Falantes | ~5 (2004)[1] |
| Familia | Aisllada |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Nengún país |
| Reguláu por | Nun ta reguláu |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | nengún |
| ISO 639-2 | |
| ISO 639-3 | kxo
|
 Estáu de Rondônia, onde s'atopa'l territoriu históricu de los kanoê-kapixanã. | |
Nun tien de confundir se col canoé o amniapé una llingua yá estinguida que pertencía bien probablemente a la familia tupí y falábase tamién en Rondônia.
Aspeutos históricos, sociales y culturales
editarLos postreros falantes de kanoê pertenecíen a dos grupos distintos que reflexaben distintu grau d'integración na vida social de los brasilanos non indíxenes. El primeru llamáu kanoês de Deolinda-Ríu Guaporé y el segundu llamáu kanoês aisllaos del Omeré. El primer grupu ta formada por pocu más d'un centenar de persones, toes elles billingües en portugués ente'l que s'atopen bien pocos falantes. Del segundu grupu en (2004) conócense cinco miembros, una pareya nueva, un neñu pequeñu y dellos parientes finaos, toos ellos monollingües en kanoê y que caltienen contautu colos akuntsum (akũtsũ).[3] La separación de los dos grupos podría remontase a principios de sieglu cuando lleñadores y mineros brasilanos invadieron la rexón, y esclavizaron y forzaron a trabayar a numberosos indíxenes. Al paecer un grupu de kanoê, d'unes 50 persones, abellugar na selva rehuyendo el contautu colos brasilanos. Una serie de situaciones tráxiques amenorgó al grupu de la selva a una sola familia.
Historicemente los kanoês fueron alcontraos na cabecera del ríu Tanaru y en cúrso-y mediu del Corumbiara (del cual el Omeré ye afluente), ente que'l grupu históricamente llamáu kapishanã nes cabecera de los ríos Mutuca, Cachoeira Perdida y Borboleta, afluenes del Apediá. Les llistes de vocabulariu recoyíes mientres el sieglu XX suxeren que realmente los kapishnã y los kanoê falaríen la mesma llingua o dos variantes cercanes de la mesma llingua.
Clasificación
editarEl kanoê ye una llingua de mala clasificación, munchos autores prefieren considerala como una llingua aisllada, anque distintos autores trataron de rellacionala con casi toles llingües vecines, ensin que nenguna d'estes propuestes de parentescu con otres llingües d'América del Sur tuviera amplia aceptación.
Price (1978) conxeturó que'l Kanoê yera un miembru de la familia nambikwara, anque n'otru trabayu posterior refugó dicha hipótesis. Otros autores consideraron que se trata d'una llingua de la subfamilia mondé o tuparí.[4] Sicasí, estos últimos tracamundios débense ensin dulda qu'esistió una llingua yá estinguida de nome canoé (tamién llamada amniapé, mekéns, guarategaja y koaratira) Greenberg (1990) trató de relacionaro col kunza, faláu nel sieglu XIX en Chile y Bolivia,[5] anque más tarde presentó dalguna pequeña evidencia de que'l Kanoê podría tar remotamente rellacionáu coles llingües tukanas.[6]
Van der Voort (2007) presenta una llista de 61 términos en delles llingües de la rexón, nes cualos apaecen delles correspondencies ente'l kanoê y el kwazá, otra llingua aisllada de Rondônia. Anque dalgunes d'estes correspondencies podríen ser préstamos, tamién esisten coincidencies n'el clasificadores nominales lo que realmente podría indicar un xenuinu parentescu.
Descripción llingüística
editarEl kanoê foi pocu estudiáu en comparanza con otres llingües de Rondônia. La gramática más recién y más completa ye la de L. Nora Bacelar (2004). Na que se basa llargamente la siguiente descripción de la llingua.
Fonoloxía
editarL'inventariu vocálicu vien dau por:[7]
| orales | nasales | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| anterior | central | posterior | anterior | central | posterior | |
| zarraes | i | ɨ | o | ĩ | ũ | |
| medies | y | o | ẽ | õ | ||
| abiertes | æ | a | æ̃ | ã | ||
L'inventariu consonánticu vien dau por:[8]
| llabial | alveolar | palatal | velar | |
|---|---|---|---|---|
| oclusiva | p | t | k | |
| nasal | m | n | ñ | |
| africada | ʦ | |||
| fricativa | β | x | ||
| aproximante | w | r | j | |
- Na ortografía usada usualmente pa la llingua los fonemes /β, x/ trescríbense como <v, h>.
- El fonema /ʦ/ presenta alófonos africaos [ʦ, ʧ] y non africaos [s, ʃ].
Referencies
editar- ↑ Laercio Nora Bacelar, 2004
- ↑ «Linguistic Lineage for Kanoé». Consultáu'l 22 de setiembre de 2007.
- ↑ L. N. Bacelar, 2004, páxs. 32-38
- ↑ Pottier, 1983; Grimes & Grimes (2000).
- ↑ L. N. Bacelar, 2004, señala que la evidencia apurrida por Greenberg tien numberosos errores semánticos y de trescripción, pol que'l númberu de items comprables nun ye más d'una decena.
- ↑ Greenberg, 1997
- ↑ L. N. Bacelar, 2004, p. 58
- ↑ L. N. Bacelar, 2004, p. 47
Bibliografía
editar- Laércio Nora Bacelar (2004): Gramática da Língua Kanoê Archiváu 2016-03-04 en Wayback Machine, Katholieke Universitiet Nijmengen, Holanda.
Datos: Q4356223
