Xaponés

日本語
Faláu en
Faláu en	Xapón, Estaos Xuníos, Taiwán, Corea del Norte, Corea del Sur, Filipines, Perú y Australia
Númberu de falantes
Datos
Familia	llingües xapóniques
Estáu de vulnerabilidá	1 seguru
Sistema d'escritura	Kanji, kana, katakana y hiragana
Reguláu por	Kokugo Shingikai (en) , Council for Cultural Affairs (en) , Ministeriu d'Educación, Cultura, Deportes, Ciencia y Teunoloxía de Xapón y Axencia p'Asuntos Culturales
Códigos
ISO 639-1	ja
ISO 639-2	jpn
ISO 639-3	jpn

El xaponés ye un idioma emplegáu principalmente en Xapón. El so nome en xaponés ye nihongo (日本語).

Historia y clasificación

Hai distintes teoríes:

Rellacionáu cola familia altaica y urálica (coreanu, manchú turcu, húngaru, estonianu y finlandés). Esta teoría apóyase nel fechu de que ye un idioma aglutinante con dos tonos.
Alcuéntrense similitúes col coreanu y les llingües malayopolinesies.
Ye un idioma aislláu xunto col ryukyuense.

La documentación más antigua en xaponés son unes inscripciones realizaes en carauteres chinos del sieglu V.

Distribución xeográfica

En Xapón 130 millones de falantes, nes islles Ḥawai más de 250.000 (el 30% de la población), en California (EE.XX.) unes 300.000 y en Brasil 150.000.

Dialeutos

Tien una bayura de variantes, la de Kanto (Tokiu y alredores) ye consideráu l'idioma oficial.

L'idioma d'Okinawa, (ryukyuyense), ye incomprensible pa los xaponeses polo que nun se considera un dialeutu.

Pronunciación

Tien poques vocales y consonantes, y la mayor parte de les sílabes son abiertes. La r y la l nun se distinguen la una de la otra. L'acentu ye musical y tien tres tonos diferentes (baxu, mediu y altu).

El sistema fonolóxicu ye cenciellu. Cinco vocales, qu'escrites en carauteres romanos son: a, i, u, e, o. Pronúnciense de forma asemeyada al asturianu. Tien 19 consonantes que se correspuenden con: k, s, sh, t, ch, ts, h, f, m, n, y, r, w, g, z, j, d, b, p y n tamién nomada mora.

Escritura

La escritura xaponesa ta basada en dos sistemes d'ortografía, compuestos polos ideogramas chinos, o kanji, introducíos en Xapón alredor del sieglu IV, estos úsense como ideogrames y fonogrames.

El segundu sistema ye'l kana, desendolcáu unos 500 años dempués del kanji, pertenecen al kana dos formes d'escritura: los silabarios katakana y el hiragana.

El katakana úsase pa escribir nomes de persones y llugares foriatos de forma fonética, asina como pa escribir onomatopeyes. El hiragana pa pallabres d'orixe xaponés.

Tamién fai usu del alfabetu llatín nomáu romaji, utilizáu pa escribir nomes de marques y compañíes ya sigles conocíes internacionalmente como CD. Esisten distintos sistemes de romanización, de los que'l más conocíu ye'l sistema Hepburn, magar que'l Kunrei-shiki ye l'oficial en Xapón.

Orixinalmente esiste un escasu númberu de sílabes posibles, pero nos caberos años, pola creciente influyencia de los idiomes estranxeros (y sobre too del inglés) anexáronse dellos soníos que solo puen ser escritos en katakana (ti, tu, di, du, tse, che, etc.)

Silabes en xaponés

Mora	w	r	y	m	h	n	t	s	k	Vocal
n	wa	ra	ya	ma	ha	na	ta	sa	ka	a
		ri		mi	hi	ni	chi	shi	ki	i
		ru	yu	mu	fu	nu	tsu	su	ku	u
		re		me	he	ne	te	se	ke	e
	wo	ro	yo	mo	ho	no	to	so	ko	o

pa	ba	da	za	ga
pi	bi	ji	ji	gi
pu	bu	zu	zu	gu
pe	be	de	ze	ge
po	bo	do	zo	go

rya	ryu	ryo
mya	myu	myo
hya	hyu	hyo
nya	nyu	nyo
cha	chu	cho
sha	shu	sho
kya	kyu	kyo

pya	bya	ja	gya
pyu	byu	ju	gyu
pyo	byo	jo	gyo

Gramática

Llingua aglutinante que combina diversos elementos llingüísticos en pallabres simples. Caún d'estos elementos tien una significación fixa y apta pa esistir separtadamente.

Nun tien pronomes, y los verbos son impersonales. Nun tien artículos nin xéneru, y el casu ta indicáu por sufixos.

La estructura gramatical ye suxetu-oxetu-verbu.
El conceutu de númberu nun ta mui estendíu. El sufixu -tachi indica la idea de pluralidad (por exemplu, watashi = "yo", watashi-tachi = "nosotros"), y tamién pue duplicase la pallabra col mesmu fin. Partiendo del antiguu pronome de 1ª persona ware fórmase wareware, otra forma de decir "nosotros").
Nun esiste'l tiempu futuru.
Pa espresar cantidá empléguense auxiliares nomaos contadores: p'animales úsase'l contador "-hiki", pa oxetos allargados (por exemplu, un llapiceru) emplégase "-hon", pa máquines (incluyendo dispositivos electrónicos) úsase "-dai", etc.

Referencies

Enllaces esternos

Consulta la edición de Wikipedia en xaponés.

Historia del idioma
Xaponés abecé exercicios
AKSER Brasil - Cursu de Xaponés en Videu Archiváu 2009-02-02 en Wayback Machine