Wikipedia

La gran fola de Kanagawa

La gran ola de Kanagawa[1] (神奈川沖浪裏 Kanagawa oki nami ura?, literalmente «Bajo una ola en altamar en Kanagawa») (神奈川沖浪裏, Kanagawa oki nami ura?, lliteralmente «So una fola en altamar en Kanagawa»), tamién conocida a cencielles como La fola o La gran fola, ye una famosa estampa xaponesa del pintor especialista en Ukiyo-e, Katsushika Hokusai, publicada ente 1830 y 1833, mientres el periodu Edo de la historia de Xapón.[2]

La gran fola de Kanagawa
神奈川沖浪裏 y The Great Wave off Kanagawa
Llocalización
Coleición Muséu Nacional de Tokiu, Rijksmuseum, Museo de Arte de Honolulu (es) Traducir, Centre Céramique (en) Traducir, Muséu Metropolitanu d'Arte, Muséu Británicu, Tokyo Fuji Art Museum (en) Traducir, Galería Nacional de Victoria (es) Traducir, Museo de Artes y Oficios de Hamburgo (es) Traducir, Institutu d'Arte de Chicago, Museo de Arte del Condado de Los Ángeles (es) Traducir, Maidstone Museum and Bentlif Art Gallery (en) Traducir y Museo de Artes Aplicadas de Viena (es) Traducir
Datos
Autor Katsushika Hokusai
Añu década de 1830
Xéneru ukiyo-e, meisho-e (en) Traducir y nishiki-e (es) Traducir
Materiales papel y azul de Prusia (es) Traducir
Altor 26 cm
Anchor 38 cm
Web oficial
Cambiar los datos en Wikidata

Esta estampa ye la obra más conocida de Hokusai y la primera de la so famosa serie Fugaku sanjūrokkei (富嶽三十六景? «Trenta y seis vistas del monte Fuji») (富嶽三十六景, 'Fugaku sanjūrokkei'? «Trenta y seis vistes del monte Fuji»), amás de ser la estampa más famosa del so xéneru según una de les imáxenes más conocíes nel mundu.[3] Del molde utilizáu realizáronse dellos miles de copies, munches de les cuales llegaron a manes de coleicionistes europeos. A partir de la década de 1870 la estampa volvióse bien popular ente artistes y coleicionistes franceses.[2]

Dellos museos caltienen exemplares de la obra, como'l Muséu Guimet, el Muséu Metropolitanu d'Arte, el Muséu Británicu, o inclusive la Biblioteca Nacional de Francia y el Muséu Nacional d'Arte de Cataluña, xeneralmente provenientes de coleiciones privaes del sieglu XIX d'estampes xaponeses.

Contestu

editar

L'arte del ukiyo-e

editar
 
Estampa de Hishikawa Moronobu, unu de los primeros maestros de ukiyo-e.

El ukiyo-e (浮世絵? llit. «pinturas del mundo flotante») (浮世絵, 'ukiyo-e'? llit. «pintures del mundu flotante») ye una téunica d'estampa xaponesa, bien popular mientres el periodu Edo de la historia de Xapón. La téunica de grabáu a partir de planches de madera #introducir en Xapón nel sieglu VIII procedente de China y utilizóse a partir d'esi momentu principalmente na ilustración de testos budistes.[4] A partir del sieglu XVII esta téunica #empezar a utilizar pa ilustrar poemes y romanceros.[4] Ye mientres esta dómina cuando surde puramente l'estilu del ukiyo-e, que reflexaba la vida ya intereses de los estratos más baxos de la sociedá: mercaderes, artistes y rōnin, quien taben desenvolviendo'l so propiu arte y lliteratura en zones urbanes como Edo (güei Tokiu), Osaka y Sakai, nun movimientu que se conocería darréu como ukiyo, el mundu flotante.[5] Foi'l novelista Asai Ryōi quien nel añu de 1661 definió al movimientu nel so llibru Ukiyo-monogatari: «viviendo namái pal momentu, saborguiando la lluna, la nieve, les zrezales en flor y les fueyes de pládanu, cantando cantares, bebiendo sake y prestándose a cencielles llexando, indiferente pola perspeutiva de probeza inminente, optimista y despreocupado, como una calabaza arrastrada pola corriente del ríu».[6]

 
Cortesana tocando'l shamisen, de Isoda Koryusai, c. 1785.

Gracies a movimientos como la lliteratura ukiyo y los grabaos, los ciudadanos empezaron a tener más contautu colos movimientos artísticos. Alredor de la metá del sieglu XVII los artistes empezaron a reflexar lo asocedío nos distritos de prestar, el kabuki, festivales y viaxes. Estos postreros dieron nacencia a guíes turístiques que describíen lo más destacao tantu de ciudaes como del campu.[5]

Alredor de 1670 surdió'l primeru de los grandes maestros del ukiyo-e: Hishikawa Moronobu.[5] Moronobu empezó a reproducir grabaos d'una sola fueya onde representaba flores, páxaros, figures femenines y escenes erótiques, del tipu conocíu como shunga. Esti tipu de grabaos yeren realizaos en negru sobre papel blancu, y l'artista darréu tenía de #añader a mano los distintos colores. A finales del sieglu XVIII desenvolviéronse les téuniques necesaries pa la impresión de diseños polícromos, conocíos como nishiki-y.[4][7]

Métodu de realización

editar
 
Plancha utilizada pa imprimir estampes ukiyo-e.

Los dibuxos de ukiyo-e, llamaos en xaponés nikuhitsu ukiyo-e, yeren obres úniques que realizaba'l pintor con pinceles direutamente sobre papel o seda. Estos dibuxos dexaben ver la obra final na so totalidá, anque salvo la forma de les llinies y l'arreglu de color, #perder mientres el procesu.[8] Darréu l'artista, llamáu eshi, llevaba la obra a un horishi, o grabador, quien pegaba'l dibuxu sobre un panel de madera, xeneralmente de zrezal, y esaniciaba tou al dir tallando curioso'l panel pa formar un relieve coles llinies del dibuxu.[7][9] Finalmente, yá con plancher necesaries (usualmente utilizábase una per cada color necesariu), un surishi, o imprentador, llevaba a cabu'l trabayu d'impresión asitiando'l papel d'estampación sobre les consecutives planches.[7][8] La impresión realizábase estregando una ferramienta llamada baren sobre l'envés de les fueyes.[10] Esti sistema podía producir variaciones de tonalidá nes estampes.[4] D'una serie de planches podíen faese una gran cantidá de copies, dacuando cuntaes en miles, hasta que les planches foliábense.[7]

Dada la naturaleza del procesu de realización, la obra final yera la resultancia d'un trabayu collaborativu onde'l pintor xeneralmente nun participaba na impresión de les copies.[8]

A pesar de qu'en Xapón nun esistíen lleis de propiedá intelectual antes de la era Meiji, esistía un sentíu de pertenencia y derechos al respective de planchar colos que s'imprimíen les estampes, llamaes zōhan. Tocante a les planches, considerábase que'l hanmoto o editor, o un hon'yá o editor que coles mesmes vendía los llibros, yera'l so posesor, non l'artista, polo que tenía'l derechu de faer con ellos lo que quixera. En dellos casos les planches yeren vendíes o cedíes a otros editores, casu nel que les planches yeren conocíes como kyūhan.[11]

Abondando nel históricu d'esti arte, destaca la naturaleza de les variaciones de tonalidá de les estampes, con un marcáu sentíu de pertenencia y derechos al respective de planches zōhan.

Sobre l'autor

editar
 
Hokusai, autorretratu de 1839.
 
Sobre pictóricu de #seriar Trenta y seis vistes del monte Fuji.

Hokusai nació nel añu de 1760, en Katsushika, un distritu al este de Edo (güei Tokiu), en Xapón. Nomáu al nacer Tokitarō, foi fíu d'un facedor d'espeyos del shōgun y por cuenta de que nunca foi reconocíu como herederu, ye probable que la so madre fuera una concubina.[12][13]

Empezó a pintar a los seis años y a los dolce el so padre unviar a trabayar a una llibrería. A los dieciséis convirtióse n'aprendiz de grabador, actividá que desenvolvió mientres tres años coles mesmes qu'empezó a faer les sos propies ilustraciones. A los dieciocho foi aceptáu como aprendiz del artista Katsukawa Shunshō, unu de los más grandes artistes de ukiyo-e del so tiempu. Dempués d'un añu de tar col so maestru, ésti dio-y el nome de Shunrō, qu'emplegó na firma de los sos primeros trabayos esi mesmu añu de 1779.[14]

Shunshō finó en 1793, polo que se dedicó a estudiar pola so cuenta distintos estilos xaponeses y chinos, según delles pintures holandeses y franceses. Mientres esta etapa de la so vida dedicóse principalmente a dibuxar surimono, o tarxetes d'añu nuevu y anuncios, escenes de la vida diaria y paisaxes.[15]

Nel añu de 1800 publicó Vistes famoses de la capital del este y Ocho vistes de Edo, amás de qu'empezó a aceptar discípulos. Ye mientres esti periodu cuando empezó a utilizar el nome de Hokusai.[15] Mientres la so vida habría d'utilizar más de 30 pseudónimos distintos.[13]

En 1804 adquirió gran fama como artista cuando, mientres un festival en Tokiu, realizó un dibuxu de 240 metros cuadraos d'un monxu budista llamáu Daruma.[12] la so fama llevase a presentase pocu dempués col shōgun Tokugawa Ienari nun concursu de talentu, onde compitió contra un artista d'estilu tradicional chinu, al cual venció. Tres años dempués empezó a ilustrar tres llibros del novelista Takizawa Bakin, con quien tuvo grandes diferencies. En 1812, por cuenta de la precaria situación económica pola que pasaba, publicó Lleiciones rápides de dibuxu simplificáu y empezó a viaxar a Nagoya y Kioto pa tratar de consiguir más alumnos. En 1814 publicó'l primeru de quince volúmenes de sketches, llamaos manga, nos que dibuxaba coses que-y interesaben como persones, animales y a Buda, ente otres coses. Mientres los últimos años de la década de 1820 publicó la so famosa serie Trenta y seis vistes del monte Fuji y foi tan popular que darréu tuvo qu'añader diez estampes más.[16]

Obres posteriores inclúin Vistes de pontes famoses, Famosos tabayones en delles provincies y Cien vistes del Fuji.[17] En 1839, mientres el so trabayu empezaba a ser clisáu pol de Andō Hiroshige, el so estudiu amburóse, destruyendo la mayoría de les sos obres. Finó a la edá de 89 años, nel añu de 1849.[18][19]

Imaxe

editar

Descripción

editar

Esta impresión ye del tipu yoko-y, esto ye, en forma de paisaxe, y foi realizada con un tamañu ōban, de 25 centímetros d'altu por 37 d'anchu.[20] El paisaxe #componer de tres #elemento: el mar solmenáu por una nube, tres barcos y un monte, imaxe que se complementa cola firma, que ye claramente visible na parte cimera esquierda.

El monte

editar
 
Detalle del centru de la imaxe. Al fondu repara'l Fuji en color azul y col visu neváu.

El monte que se ve al fondu ye'l Monte Fuji, que la so cume neváu rescampla. El Fuji ye la figura central de la obra de meisho-y (representación de llugares famosos) Trenta y seis vistes del monte Fuji, que retrata al monte vistu dende distintos ángulos. Cabo destacar qu'en Xapón esti monte foi considerada sagrada y símbolu d'identidá nacional, amás de que la so imaxe foi utilizada nel arte nacional por cuenta de que ye consideráu como un símbolu de guapura.[21][22]

El color escuru alredor del Fuji paez indicar que la pintura tien llugar tempranu pela mañana, col sol saliendo dende'l puntu del observador, que empieza a allumar el so visu neváu. Ente'l monte y l'espectador atópense cumulonimbus, y anque indiquen nube, nun llueve nin nel Fuji nin na escena principal.[23]

Barcos

editar

La escena amuesa trés oshiokuri-bune, barcaces rápides que s'utilizaben pa tresportar el pexe vivo dende les penínsules de Izu y Bōsō hasta los mercaos de la badea de Edo.[24] Como lo indica'l nome de la obra, los barcos #atopar na prefeutura de Kanagawa, con Tokiu al norte, el relieve del Fuji al noroeste, la badea de Sagami al sur y la badea de Tokiu al este. Los barcos, con orientación al suroeste, tornen de la capital.

Hai ocho remeros por embarcación, quien s'enferronen a los sos remos. Hai dos pasaxeros más nel frente de cada barcu, polo que na imaxe hai un total de trenta homes. Usando como referencia los barcos puede faese un aproximamientu del tamañu de la fola: los oshiokuri-bune teníen xeneralmente ente 12 y 15 metros de llargu, y si tomase en cuenta que Hokusai amenorgó la escala vertical nun 30 %, llegase a la conclusión de que la fola tien ente 10 y 12 metros d'altor.[23]

El mar y les sos foles

editar

El mar ye l'elementu dominante de la composición, que se basa na forma d'una fola, que estiéndese y apodera tola escena antes de cayer. Nesti momentu la fola fai una espiral perfecta que'l so centro pasa pel centru del diseñu, dando la posibilidá de ver al monte Fuji al fondu.

Edmond de Goncourt describió la fola de la siguiente manera:

Andreas Ramos, escritor, comenta:

Firma

editar
 
Firma de Hokusai.

La gran fola de Kanagawa cunta con dos inscripciones. La primera, el títulu de la serie, ta escrita na parte cimera izquierda dientro d'un marcu rectangular, nel que puede lleese: "冨岳三十六景/神奈川冲/浪里" Fugaku Sanjūrokkei / Kanagawa oki / nami ura, que significa «Trenta y seis vistes del monte Fuji / n'alta mar en Kanagawa / So la fola». La segunda inscripción alcuéntrase a la izquierda del recuadru y nella atopa la firma del artista: 北斎改为一笔 Hokusai aratame Iitsu hitsu que se llee como «(pintura) de la brocha de Hokusai, quien camudó'l so nome a Iitsu».[25]

Hokusai, dáu'l so orixe humilde, nun tenía apellíu, y el so primer llamatu, Katsuchika, tomolo de la rexón de la que provenía. A lo llargo de la so carrera llegó a utilizar más de 30 nomes distintos y nunca empecipió un nuevu ciclu de trabayu ensin camudalo, dexando entós el so nome a los sos estudiantes.

Na so obra Trenta y seis vistes del monte Fuji utilizó cuatro robles distintes, toes en función a les distintes fases del so trabayu: Hokusai aratame Iitsu hitsu, zen Hokusai Iitsu hitsu, Hokusai Iitsu hitsu y zen saki non Hokusai Iitsu hitsu.[26]

Concepción de la obra

editar

Mientres la etapa de composición de la obra, Hokusai #atopar nun momentu de munches dificultaes. Tando nos sos sesentas, en 1826 tenía serios problemes económicos, en 1827 al paecer tuvo un fuerte problema de salú —probablemente un infartu—, al añu siguiente finó la so esposa y en 1829 tuvo que rescatar al so nietu de problemes económicos, situación que la llevó a la probeza. A pesar de qu'en 1830 unvió al so nietu al campu col so padre —fíu adoptivu de Hokusai—, les repercusiones financieres siguieron per dellos años, periodu mientres el cual tuvo trabajando en seriar Trenta y seis vistes del monte Fuji. Quiciabes por dichos problemes l'oxetivu de la serie paez ser el d'oldear el sagráu monte Fuji cola vida secular.[23]

Hokusai llegó al diseñu final namái tres dellos años de trabayu y de realizar otros dibuxos. Esisten dos trabayos similares, que daten d'unos 30 años antes de la publicación de la gran fola, que pueden considerase como loa precursores. Trátase de Kanagawa-oki Honmoku non zu y Oshiokuri Hato Tsusen non Zu, dambos trabayos con una temática idéntica al de la gran fola: nel primer casu un barcu de vela, nel segundu unu de remos, dambos metanes una nube y na base d'una gran fola qu'amenacia con taramialos.[27] L'estudiu de les diferencies ente los dos obres precursores y la final ye útil p'analizar la evolución artística y téunica de Hokusai:[28]

  • Nos primeros diseños les foles paecen tar feches d'un material trupo y uniforme, casi paecen minerales. La so rixidez y verticalidá remembra más la forma d'un monte neváu, ente que na gran fola lluz más activa, dinámica y agresiva, lo que da la sensación d'amenaza.
  • Les primeres impresiones tán bien marcaes pola perspeutiva utilizada tradicionalmente na pintura xaponesa, onde l'espectador ve'l panorama dende una perspeutiva de güeyu de páxaru. La gran fola pela cueta tien un manexu de la perspeutiva más occidental, onde l'espectador tien la sensación de que va ser estrapáu.
  • Nes primeres estampes no fondero puede reparase l'horizonte, ente que nesta última obra l'horizonte atopase nun puntu tan baxu que nos obliga a dir al centru mesmu de l'acción.
  • Nos primeres grabaos un barcu de vela atopase na cresta de la fola, como si llograra escapar. Hokusai esanició esi elementu na gran fola, yá fuera porque interfiriera cola dinámica de la curva o pa da-y más drama a la impresión.
  • Les dos primeres impresiones cunten con una composición desemeyada, escareciendo de consistencia. La gran fola pela so parte cunta tan solo con dos grandes mases visuales: la fola mesma y el puntu de fuga creáu so la fola, como'l so nome indica, «so la fola».
  • La fola amuesa'l control del dibuxu que Hokusai había alcanzáu. La imaxe, anque simple nel so diseñu como se presenta al observador ye, sicasí, la resultancia d'un llargu procesu, d'una reflexón metódica. Les bases d'esti métodu quedaron asitiaes por Hokusai na so obra de 1812 Lleiciones rápides de dibuxu simplificáu, nel qu'esplica que tou oxetu puede dibuxase por aciu la rellación del círculu y el cuadráu.

Nel prefaciu del llibru amás escribe:[29]

Dellos años dempués Hokusai volvió recurrir a la imaxe de la gran fola, esto cuando realizó la obra Kaijo non Fuji, con motivu del segundu volume de Cien vistes del Fuji. En dicha estampa puede atopase la mesma rellación ente la fola y el volcán, según el mesmu españíu d'espluma. Nesta última imaxe yá nun hai nin seres humanos nin barcos, y los fragmentos de la fola coinciden col vuelu de delles aves. Ente qu'en La gran fola'l viaxe d'ésta ye contraria a la llectura en xaponés —de derecha a esquierda—, en Kaijo non Fuji tantu la fola como les aves avancen armoniosamente.[30]

Espresión del artista

editar
 
Dibuxu dientro del Hokusai manga, onde una pantasma amenacia a un home de la mesma que la fola amenacia a los pescadores.

Na obra Hokusai axunta y ensambla diverses temes qu'aprecia particularmente. El monte Fuji ye representáu como un puntu azul con blancu, que remembra la fola del primer planu. La imaxe #texer a partir de curves: la superficie de l'agua ye l'ampliación de les curves del interior de les foles. Les curves de la espluma de la gran fola xeneren otres curves que s'estremen en munches foles pequeñes que repiten la imaxe de la fola madre. Esta descomposición en fractales puede ser considerada como una representación de lo infinito. Les cares de los pescadores son manches blanques que faen ecu de les gotes d'espluma que se proyeuten de la fola.

Dende un enfoque puramente suxetivu d'esta obra, la fola xeneralmente ye descrita como la producida por un tsunami o una fola xigante, pero ye tamién descrita como una fola monstruosa o fantasmagórica, como una cadarma blanca qu'amenacia a los pescadores coles sos «garres» d'espluma.[31][32] Esta visión fantástica de la obra recuerda que Hokusai yera maestru de la fantasía xaponesa, como lo demuestren les pantasmes que dibuxó na so Hokusai manga. Ello ye que un exame de la fola del llau esquierdu amuesa munches más «garres» llistes pa prindar a los pescadores que s'atopen detrás de la franxa d'espluma blanca. A partir de los años 1831 y 1832, Hokusai empezó a encetar les temes sobrenaturales d'una forma más esplícita na serie Hyaku monogotari, «Cuentu de cien [pantasmes]».[33]

 
Amenorgamientu de la fola a dos formes simétriques enxareyaes, que se complementen como'l yin y el yang.

Esta imaxe ye la reminiscencia de munches otres obres del artista. La figura de la fola remembra tamién la d'un dragón xigante, que ye dibuxáu constantemente pol autor, inclusive nel Fuji. La fola tamién ye como una pantasma de la muerte engaramáu escontra los marinos condergaos, qu'estiende les sos múltiples plegues como los tentáculos d'un pulpu, animal que Hokusai usa de cutio nos sos dibuxos eróticos.

Destaca amás el trabayu de fondura y perspeutiva (uki-y), col marcáu contraste ente'l fondu y el primer planu.[34] Los dos grandes mases ocupen l'espaciu visual, la violencia de la gran fola se contrapone a la serenidá del fondu vacíu, lo que fai recordar al símbolu del yin y yang.[20] L'home, impotente, llucha ente los dos, lo que puede constituyir una referencia al taoísmu, pero tamién al budismu —les coses feches pol home son efímeres, representáu polos barcos arrastraos pola fola xigante— y el sintoísmu, onde la naturaleza ye omnipotente.[35]

Sentíu de la llectura

editar
 
Imaxe invertida, que facilitaría l'apreciación del manera que la fadría de normal un xaponés.
 
Sōshū Chōshi, de Hokusai, 1832-1834.

Magar l'idioma xaponés lléese de riba pa embaxo, ye importante aprofiar qu'ésti se llee de derecha a esquierda, ente que un occidental realiza la llectura d'esquierda a derecha. Esta diferencia causa que la primer impresión del cuadru d'un xaponés nun sía la mesma que pa un occidental:[36]

  • Pa un occidental la imaxe puede dar la impresión de que los pescadores #dirixir escontra'l llau derechu, esto ye, provienen de la península d'Izu. Los pescadores tán atrapaos pola fola o quiciabes traten de fuxir d'ella.
  • Pal observador xaponés los barcos vienen de la derecha de la imaxe, dirixiéndose escontra la esquierda, esto ye, en sentíu contrariu a la fola.

Los pescadores tán frente a les mariñes de Kanagawa tornando de Edo, de xuru de regresu dempués de vender el so pexe. En llugar de fuxir de la fola tienen que siguir per esa ruta y encarala con tola so violencia. Dende la perspeutiva d'un xaponés, de derecha a esquierda, la imaxe ye más fuerte, faciendo l'amenaza de la fola más evidente.[37]

Analizando los barcos na imaxe, especialmente'l de la parte cimera, puede reparase que la proa, delgada y afilada, empobinase escontra la esquierda, polo que la interpretación xaponesa» ye la «correuta». L'aspeutu de los barcos puede analizase tamién n'otra de les estampes de Hokusai, Sōshū Chōshi de la serie Chie non umi, «Mil imaxenes del océanu», onde'l barcu sale contracorriente, que va esta vegada con direición escontra la derecha, como lo amuesa'l cercu de l'agua.

Influencia nel arte occidental

editar
 
Portada orixinal de 1905 de La Mer de Claude Debussy.

Tan solo cuatro años dempués de la muerte de Hokusai, el comodoro Matthew C. Perry llegó a la badea de Edo y obligó a Xapón a terminar col so periodu de seclusión, conocíu como sakoku, de cuenta que l'arte xaponés llegó a Europa.[38] La visión artística del Alloñáu Oriente yera totalmente nueva y rompía coles convenciones en pintura de la dómina. D'esta miente surdió'l xaponismu. Ente los principales artistes qu'influyeron a los europeos taben Hokusai, Hiroshige y Utamaro.[39]

Diferencies ente les versiones

editar
 
Versión de la gran fola del Muséu Metropolitanu d'Arte.

Medios de comunicación

editar

La gran fola foi motivu de programes especiales y documentales. En francés ta La menace suspendue: Analayar, documental de 29 minutos de duración del añu 2000.[40] N'inglés la BBC tresmitió un programa especial el 17 d'abril del 2004 como parte de la serie Private Life Of A Masterpiece, amás de que la estampa foi escoyida pa ser parte de la serie A History of the World in 100 Objects, producida xunto col Muséu Británicu.[41] El cuadru foi l'oxetu númberu 93 de la serie y l'emisión realizó'l 4 de setiembre del 2010.[42]

Ver tamién

editar

Referencies

editar
  1. ↑ Musée Rodin. «De las esculturas de Camille Claudel al museo». Archiváu dende l'orixinal, el 28 de payares de 2015. Consultáu'l 5 de xunetu de 2010.
  2. ↑ 2,0 2,1 British Museum. «British Museum» (inglés). Consultáu'l 5 de xunetu de 2010.
  3. ↑ Biblioteca del Congreso d'Estaos Xuníos. «Kanagawa oki nami ura» (inglés). Consultáu'l 6 de xunetu de 2010.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Fleming y Honour, 2006, p. 706.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 «A HISTORY OF THE UKIYO-E WOODBLOCK PRINT» (inglés). ukiyoe-reproductions.com. Consultáu'l 5 de xunetu de 2010.
  6. ↑ Guth, 2009, p. 29.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 «Woodblock Prints in the Ukiyo-e Style» (inglés). Museo Metropolitano de Arte. Consultáu'l 5 de xunetu de 2010.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 «Masterpieces from the Ota Memorial museum of Art Paintings and Japanese prints» (inglés). Musée Guimet. Archiváu dende l'orixinal, el 28 de payares de 2015. Consultáu'l 5 de xunetu de 2010.
  9. ↑ «Ukiyo-e, arte de grabado japonés». Archiváu dende l'orixinal, el 28 de payares de 2015. Consultáu'l 11 de xunetu de 2010.
  10. ↑ «Ukiyo-e: Imágenes del mundo flotante». Archiváu dende l'orixinal, el 28 de payares de 2015. Consultáu'l 11 de xunetu de 2010.
  11. ↑ «Viewing Japanese Prints: What Is an Original Woodblock Print?» (inglés). Viewing Japanese Prints. Archiváu dende l'orixinal, el 2008-03-27. Consultáu'l 6 de xunetu de 2010.
  12. ↑ 12,0 12,1 «Katsushika Hokusai». Consultáu'l 7 de xunetu de 2010.
  13. ↑ 13,0 13,1 Weston, 2002, p. 116.
  14. ↑ Weston, 2002, p. 116-117.
  15. ↑ 15,0 15,1 Weston, 2002, p. 117.
  16. ↑ Weston, 2002, p. 118.
  17. ↑ Weston, 2002, p. 119.
  18. ↑ Weston, 2002, p. 120.
  19. ↑ «Biografía de Katsushika Hokusai». Consultáu'l 7 de xunetu de 2010.
  20. ↑ 20,0 20,1 «The Great Wave at Kanagawa (from a Series of Thirty-six Views of Mount Fuji)» (inglés). Museo Metropolitano de Arte. Consultáu'l 6 de xunetu de 2010.
  21. ↑ «Under the Wave off Kanagawa (The Great Wave) by Hokusai (1760 - 1849)» (inglés). Consultáu'l 7 de xunetu de 2010.
  22. ↑ NIPPONIA. «El Monte Fuji como Objeto Artístico». Consultáu'l 7 de xunetu de 2010.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 Royal Society. «What kind of a wave is Hokusai's Great wave off Kanagawa?» (inglés). Consultáu'l 7 de xunetu de 2010.
  24. ↑ Kobayashi y Harbison, 1997, p. 47.
  25. ↑ Museo Guimet. «Hokusai «Mad about his art» from Edmond de Goncourt to Norbert Lagane» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 28 de payares de 2015. Consultáu'l 7 de xunetu de 2010.
  26. ↑ Bibliothèque nationale de France. «Hokusai, Les Trente-six vues du mont Fuji» (francés). Consultáu'l 7 de xunetu de 2010.
  27. ↑ Nagata y Bester, 1999, p. 40.
  28. ↑ «Hokusai's Great Wave» (inglés). Consultáu'l 7 de xunetu de 2010.
  29. ↑ Delay, 2004, p. 197.
  30. ↑ Yale University. «Hokusai» (inglés). Consultáu'l 7 de xunetu de 2010.
  31. ↑ «About the cover» (inglés). Centers for Disease Control and Prevention. Consultáu'l 6 de xunetu de 2010.
  32. ↑ Hillier, 1970, p. 451.
  33. ↑ Bayou, 2008, p. 144-145.
  34. ↑ «« La Vague » de Hokusai et « Les Monts Jingting en automne » de Shitao» (francés). CNDP. Archiváu dende l'orixinal, el 2009-10-03. Consultáu'l 6 de xunetu.
  35. ↑ Isabelle Rüf (29 d'avientu de 2004). «La «Grande vague» du Japonais Hokusai, symbole de la violence des tsunamis» (francés). Le Temps. Consultáu'l 6 de xunetu de 2010.
  36. ↑ «NTIEVA Newsletter v.12n.3pg.9» (inglés). College of Visual Arts + Design, University of North Texas. Consultáu'l 6 de xunetu de 2010.
  37. ↑ James C. Harris. «Under the Wave off Kanagawa, January 2008, Harris 65 (1): 12» (inglés). Archives of General Psychiatry. Consultáu'l 6 de xunetu de 2010.
  38. ↑ Russell Davies (escritor) (2003).
  39. ↑ «Monet's collection of Japanese WoodBlocks» (inglés). Consultáu'l 7 de xunetu de 2010.
  40. ↑ «Palettes: Hokusai - La menace suspendue» (francés). Consultáu'l 7 de xunetu de 2010.
  41. ↑ «The Great Wave by Hokusai» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 28 de payares de 2015. Consultáu'l 7 de xunetu de 2010.
  42. ↑ BBC. «Hokusai's 'The Great Wave', No. 93» (inglés). Consultáu'l 7 de xunetu de 2010.

Enllaces esternos

editar
Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=La_gran_fola_de_Kanagawa&oldid=4291338»