Melide

Melide ye un conceyu gallegu de la provincia d'A Coruña. Pertenez a la Contorna de Tierra de Melide. Tien una población de 7553 hab. (2023).

Melide
Alministración
País	España
Autonomía	Galicia
Provincia	provincia d'A Coruña
Tipu d'entidá	conceyu de Galicia
Alcalde de Melide	José Manuel Pérez Penas
Nome oficial	Melide (gl)
Códigu postal	15800
Xeografía
Coordenaes	42°54′53″N 8°00′49″W
Melide Melide (España)
Superficie	101 km²
Altitú	454 m
Llenda con	Arzúa, Boimorto, Sobrado, Toques, Palas de Rei y Santiso
Demografía
Población	7553 hab. (2023) - 3654 homes (2019) - 3752 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.67% de provincia d'A Coruña
Densidá	74,78 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
Llocalidaes hermaniaes	Collecchio (es)
concellodemelide.gal

Melide, xunto colos demás conceyos de la contorna foi tradicionalmente un importante centru d'actividá agropecuaria centráu na ganadería del vacunu de lleche y carne y de ganáu porcino. El sector forestal cada vez tien más pesu. Ye famosa pola cantidá de ganáu y la so calidá, la feria de ganáu que tien llugar l'últimu domingu de cada mes. Hasta va unos años tamién había feria los díes 15, pero na actualidá nun se celebra.

Otra actividá importante en Melide constituyir el comerciu y la hostelería. El so allugamientu nel Camín de Santiago supunxo un impulsu a estos sectores, a onde lleguen y dende onde parten centenares de pelegrinos veníos de tol mundu nel so tránsitu escontra Santiago.

Etimoloxía del topónimu

El topónimu Melide ta bien documentáu y dende dómina medieval. El documentu más antiguu que cita esti topónimu ye un códiz que data de 1189 recoyíu nel Balto nᵘ2 del monesteriu de Sobrado dos Monxes:

...de casa mexa propria quam habemus in burgu que uocatur Melide, llocu predicto est sita inter domum que fuit de Guesteo...

La etimoloxía de Melide nun ye clara, magar se rellaciona'l topónimu con miliario, pos nun documentu del sieglu XI la llocalidá ye nomada como "Milierata en Terra de Abeancos", y una calzada romana travesaba les sos tierres. Otra teoría venceya'l nome de Melide con otros cognómina con resultancies toponímiques, como Dulcidi(Dulcidio)>Doncide, y d'igual manera Melliti>Melide.

Demografía

Fonte:INE Archivo

Patrimoniu históricu y artísticu

Museos

• Museo da Terra de Melide. Antiguu hospital de pelegrinos fundáu nel añu 1502. Muséu históricu, arqueolóxicu y etnográficu comarcal.

Ilesies

Fin y principiu d'etapa del Camín de Santiago ente'l so patrimoniu destaquen los elementos románicos calteníos en delles de les sos ilesies:

• En Melide:
  • La sumida antigua ilesia de San Pedro, de la que se caltién la so portada del sieglu XIII, na actual Capiya de San Roque.
  • La ilesia de Santa María de Melide, obra de finales del sieglu XII, con pintures del sieglu XVI. Declarada Monumentu Nacional.
  • Conventu de Sancti Spíritus, actual ilesia parroquial. Foi un antiguu conventu de franciscanos terciarios fundáu nel sieglu XIV, con ampliaciones nos sieglos XV y XVIII. Destaquen los enterramientos del Sieglu XV de la Capiya Mayor de Leonor de Mendoza ya Inés de Castro, n'estilu góticu floríu. Tamién ye bien reseñable el retablu barrocu de la Capiya Mayor, de finales del sieglu XVII, obra del escultor Francisco de Castro Canseco.
  • Obra Pía y Capiya de San Antón del sieglu XVII. Atribuyida al arquiteutu Domingo de Andrade. Cuenta con escudos del arzobispu Mateo Segade Bugueiro, del so sobrín Antón Varela Segade y de la muyer d'ésti Doña Teresa de Velasco y Castiella, marquesa de Salinas del Río Pisuerga, (Palencia). Na Capiya destaquen les escultures orantes de los cenotafios del obispu y del so sobrín, obra del escultor Mateo de Prau.
  • Capiya del Carmen. Sieglu XVIII.

• En Moldes:
  • La ilesia de San Martiño de Moldes. Románicu, finales del sieglu XII.
• En Leboreiro:
  • La ilesia de Santa María de Leboreiro. Románicu de transición. Finales del sieglu XIII principios del XIV. Con pintures del sieglu XVI.

• En Vitiriz:
  • La ilesia de San Vicente de Vitiriz, construyida a finales del sieglu XIII o principios del XIV. Alluga una imaxe de la Virxe de Rocamador.

• En Furelos:
  • La ilesia de San Xoán de Furelos, reedificada casi por completu nel sieglu XIX, pero caltién elementos románicos del sieglu XIII, y asitiada al llau del Camino Francés.

• En Golán:
  • La ilesia de San Xoán de Golán. Caltién restos de la fábrica románica de finales del sieglu XII o entamos del sieglu XIII.

Palacios Barrocos

• Palaciu de Tarrío (parroquia de Xubial), con dos blasones, horru, palombar y capiya.
• Palaciu das Figueiras (parroquia de Folladela), con tres blasones, horru, palombar y capiya. Casa natal del obispu Juan Varela Fondevila.
• Casa Grande de Traspedra (parroquia de San Cosme de Abeancos), con blasón, horru y palombar (güei sumíu).
• Casa Grande de Corbelle (parroquia de Santa María dos Ánxeles), con tres blasones.
• Casa Grande de Grobas (parroquia de Santa María de Grobas), con blasón, horru y palombar.
• Casa Grande de Santa María (parroquia de Santa María de Melide), con blasón.
• Casa Grande de Baladás (parroquia de San Vicenzo de Vitiriz), con blasón y horru.

Pontes

• La Ponte medieval de Furelos, yá citáu nel Códiz Calixtino.
• Ponte Nova de Furelos de 1861. Construyíu mientres el reináu de Sabela II.
• La Ponte medieval do Leboreiro del sieglu XII.

Hospital de pelegrinos

• Hospital del Leboreiro, reedificado por Sancho de Ulloa (sieglu XV)
• Hospital de Sancti Spiritus, reedificado por Sancho de Ulloa (añu 1502)

Cruceros

Cruceru de Melide, el más antiguu de Galicia

Nel conceyu esisten dellos cruceros. El de Melide, asitiáu al llau de la capiya de San Roque, tien una cruz d'estilu góticu, del sieglu XIV, y, según Castelao, ye'l más antiguu de Galicia. Tamién esisten los de Baltar, Santa María de Melide, Leboreiro y San Cosme de Abeancos, del sieglu XVII; los de San Salvador y el de Campos, sieglos XVII-XVIII; y los de Os Ánxeles, Gondollín, Xubial Y Folladela, del sieglu XVIII.

Patrimoniu Arqueolóxicu

• Pedrafita do Casal na parroquia de Campos. Menhir más grande de Galicia, de 5 metros d'altor. Datáu nel Neolíticu.
• Mámoa de Losoiro, del Neolíticu. Recoyida na Carta Xeométrica de Galicia del añu 1834 pol ilustro xeógrafu y matemáticu Domingo Fontán.
• 18 Castros de la Edá del Fierro (munchos d'ellos romanizados) alcontraos en delles de les 26 parroquies que conformen el términu municipal: Capo de San Cosme; Capo de San Salvador; Capo das Conchadas o de Santalla; Capo de Corbelle (casi destruyíu); Capo de Baltar; Capo do Barreiro; Capo de Campos; Castro Pedro; Capo de Piñor; Capo de Donide; Capo de Marrás; Capo de Paraños; Capo do Meire; Capo de Moldes; Capo de Pedrouzos (casi destruyíu); Capo d'As Varelas; Capo de Melide o d'O Castelo (nel cascu urbanu, sobre'l que s'edificó un castiellu a principios del sieglu XIV); y el Castru de Taxón (posiblemente de cronoloxía medieval).

Parroquies

Abeancos (San Salvador) Os Ánxeles (Santa María) Baltar (Santiago) O Barreiro (San Mamede) Campos (Santa María) Castro (San Tomé) Folladela (San Pedro) Furelos (San Xoán) Golán (San Xoán)

Gondollín (San Martiño) Grobas (Santa María) O Leboreiro (Santa María) Maceda (San Pedro) O Meire (San Pedro) Melide (San Pedro) Moldes (San Martiño) Orois (Santa Cristina) Pedrouzos (Santa Mariña)

San Cibrao (San Xoán) San Cosme de Abeancos (San Cosme) Santa María de Melide (Santa María) Santalla de Agrón (Santalla) As Varelas (San Martiño) Vitiriz (San Vicente) Xubial (Santiago) Zas de Rei (San Xiao)

Personalidaes

• Xosé Vázquez Pintor, escritor (n. 1946).
• Mateo Segade Bugueiro (Trasirexe, San Román, Santiso, 1605 - Murcia, 1672), foi ente otros cargos, rector del Colexu Mayor de Fonseca en Santiago de Compostela, profesor de filosofía y teoloxía en Valladolid, Canónigu de la Catedral de Astorga, catedráticu de la Universidá de Valladolid, maxistral de Toledo, colexal y rector nel Colexu Mayor de Santa Cruz de Valladolid, visitador de les diócesis de Zamora, Sigüenza y Santiago de Compostela, xuez de la Inquisición en Burgos, llector de la Catedral de Toledo, capellán del Colexu de los Cien Doncelles de Toledo, arzobispu de Méxicu (ente 1655 y 1662), obispu de Cádiz, Llión y de Cartaxena-Murcia (ente 1663 y 1672), fundador de la Obra Pía de San Antonio de Melide (1671). Soterráu na Capiya de la Purísima nel Trascoro de la Catedral de Murcia.
• Antón Segade Varela y Cordido (o tamién conocíu como Antón Varela Segade). San Cosme de Abeancos, 1640- Madrid, antes de 1704. Fíu de Goros López Varela de Cordido y de Lucía Segade Bugueiro (hermana del arzobispu de Méxicu Mateo Segade Bugueiro). Foi caballeru de la Orde de Santiago, alguacil mayor del Conseyu de la Inquisición, sarxentu mayor del exércitu de les Filipines y primer patrón rexidor de la Obra Pía de San Antonio de Melide. Casáu con Teresa Velasco y Castiella del Marquesáu de Salinas del Río Pisuerga.
• Antonio Taboada Roca. Melide, 1899-Madrid, 1978. Llicenciáu en Farmacia pola Universidá compostelana, farmacéuticu de Melide ya inspeutor farmacéuticu municipal. Eminente eruditu ya investigador melidense especializáu n'estudios históricos, historiográficos y fundamentalmente xenealóxicos. Autor d'innumberables artículos, copartícipe de la obra coleutiva "Terra de Melide", realizada pol Seminariu de Estudos Galegos en 1933, miembru de les más destacaes instituciones académiques de Galicia: correspondiente de la Real Academia Gallega, numerario del Seminariu de Estudos Galegos, correspondiente d'academies ya institutos xenealóxicos de Brasil, Chile, Méxicu y Perú.
• Eduardo Álvarez Carballido. San Martiño de Oroso (La Coruña), 1843-Melild, 1913. Llicenciáu en Medicina y Ciruxía pola Universidade de Santiago de Compostela. Exerció la so actividá profesional como médicu en Melide. Destacáu intelectual ya investigador de temática histórica, arqueoloxía y arte. Foi académicu correspondiente de la Real Academia Gallega. Autor de numberosos trabayos nos Boletinos de l'Academia y en Galicia Diplomática y Galicia Histórica.
• Nilo Cea Rodríguez. Melide,1911-Melide, 1992. Maestru de la Escuela Unitaria de Furelos. Destacáu artista multidisciplinar que cultivaba la poesía, prosa (cuentos de neños y d'escuela y narraciones costumistes) en llingua gallega, parte de conxustes y foros intelectuales, magníficu dibuxante caricaturísita y tallista en madera d'escenes costumistes populares. Estudiosu incansable, siguidor de los intelectuales de la Xeración Nós.
• Frai Guillermo Vázquez Núñez. Catasol, Santa María de Melide, 1884-Madrid, 1936. Martirizáu mientres la Guerra Civil el 14 d'agostu de 1936. Destacáu flaire y sacerdote de la Orde de la Mercé, desempeñó diversos cargos na Orde, ente ellos foi padre provincial de la provincia de Castiella ente 1914 y 1918. Nel añu 1924 foi nomáu comendador del monesteriu de Poyu. Nomáu tamién historiador de la Orde Mercedaria na provincia de Castiella. Llicenciáu en filosofía y lletres pola Universidá de Madrid y destacáu autor d'obres históriques y sobre la Orde de la Mercé. Foi académicu de la Real Academia Gallega (designáu académicu nel añu 1927 pola so amplia producción de temática histórica).
• Juan Varela Fondevila. Natural del Palaciu das Figueiras parroquia de San Pedro de Folladela, nació'l 5 de payares de 1721 y finó'l 11 d'abril de 1785. Foi obispu auxiliar del arzobispu de Santiago de Compostela Bartolomé de Rajoy y Losada (ente 1752 a 1772). Desempeñó cargos como xuez eclesiásticu, provisor, vicariu xeneral y xuez Metropolitanu. Amás d'obispu auxiliar de Santiago yera obispu de Tañes.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Melide.
• Web del Conceyu

• Datos: Q912514
• Multimedia: Melide, Spain