El Valle Altu de Peñamellera
El Valle Altu de Peñamellera[1] ye un conceyu d'Asturies. Llenda'l norte con Llanes, al oeste con Cabrales, al este con El Valle Baju de Peñamellera y al sur con Cantabria.
| El Valle Altu de Peñamellera | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| |||
| Alministración | |||
| País |  España | ||
| Autonomía |  Principáu d'Asturies | ||
| Provincia | Provincia d'Asturies | ||
| Partíu xudicial | Llanes | ||
| Tipu d'entidá | conceyu | ||
| Capital | Alles | ||
| Alcaldesa d'El Valle Altu de Peñamellera | Rosa María Domínguez de Posada Puertas | ||
| Nome oficial | Peñamellera Alta (es) | ||
| Xeografía | |||
| Coordenaes | 43°18′38″N 4°42′44″W / 43.3106°N 4.7123°O | ||
 | |||
| Superficie | 92.19 km² | ||
| Llenda con | Cabrales, Llanes, El Valle Baju de Peñamellera y Tresviso | ||
| Demografía | |||
| Población | 535 hab. (2023) | ||
| Densidá | 5,8 hab/km² | ||
| Xentiliciu | |||
| Más información | |||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||
| aytopenamelleraalta.es | |||
 | |||
Alles ye la cabeza del conceyu dende 1869, añu nel que s'acordó la dixebra de les dos Peñamelleres. Ye'l nucleu más pobláu (166, 155) y poseye un interesante patrimoniu monumental y artísticu como son la ilesia parroquial y delles casones indianes.
Xeografía
editarYe una contorna perbién definida polos accidentes xeográficos, que sirven de llende con otres tierres. Asina, llenda con Llanes al traviés de la sierra de Cuera, güei espaciu protexíu, siendo'l so altor máximu de 1.315 msnm nel Picu Turbina. Cola provincia cántabra actúa de llende los Picos d'Europa, los más destacaos por fuercia falando, siendo la Tajadura la so altitú máxima con 1.446 msnm. Pela so parte oriental ye'l míticu picu Peñamellera (765 msnm) el qu'estrema a l'alta de la baxa. D'últimes pel oeste les llendes formar el gargüelu del ríu Cares y los valles de Rozagas y Arangas. Parte del el so territoriu ta integráu en distintes figures de proteición como por casu el Paisaxe Protexíu de la Sierra del Cuera.
De la so rede hidrográfica destaquen los ríos Jana, Rubo, el de los Molinos, el de Besnes, el Candaliega, la Molinuca y sobremanera el Cares que baña dambes Peñamelleras y nel cual pueden esfrutase d'unes rutes estupendes.
Pueden estremase trés zones dientro del conceyu bien clares: una primer que sería l'asitiada nes estribaciones de la sierra de Andara nos Picos d'Europa. Una segunda allegante a l'anterior qu'escurre pela zona central nel valle del Cares, y d'últimes tenemos la contorna nortiza que faldea la sierra del Cuera y que va dende Rozagás a Llonín.
Respectu al clima vamos dicir que ye distintu según la zona na qu'atopemos, siendo muncho más nidia y benignu nel norte que nel sur, teniendo iviernos fríos y duraderos y branos curtios y templaos.
En cuanto la so vexetación tamién hai una gran variedá pudiendo contemplar zones de monte zarráu, pinos, cipreses, hayas, abedurios, nozales, castañales, perales, pumares y cantidá de floritos como árnica, salvia, artemisa, manzanilla o titímalo.
La so fauna yera de gran importancia con especies como l'osu, el faisán o'l corzu que práuticamente s'escastaron, quedando otres como corzos, robecos, xabalinos y llobos nel mesmu peligru. Lo que podemos dicir que se caltién son les estupendes truches que s'atopen nos sos ríos.
Historia
editarSeparada del so vecín Baju en 1869, Peñamellera Alta compartió destín históricu con esta y col conceyu de Ribedeva, siendo dichos territorios estremaos del territoriu asturianu en 1230, para ser devueltos a la so xurisdicción en 1833.
Les primeres muestres humanes qu'apaecen en Peñamellera pertenecen al arte parietal del paleolíticu cimeru, siendo atopaes en diverses cueves como la cueva de Coímbre, Traúno, Subores y sobremanera la de Llonín, na cual podemos almirar grabaos y figures de distintos animales como caballos, venaos, bisontes. Tamién hai signos y hasta una representación humana femenina. De la dómina neolítica son los afayos atopaos na Portiella cerca de Turbina, na que s'atoparon restos cerámicos y un túmulu. De la edá del bronce ye una punta d'una llanza descubierta en Trescares según distintos materiales atopaos en Llonín y Coímbre. Nun s'atopen descubrimientos que nos amuesen daqué de la dómina prerromana y romana. Les escavaciones nes cueves de Coímbre y Llonín apurrieron importante información sobro les ocupaciones humanes del Paelolítico cimeru'l norte de la Península Ibérica.
Del periodu de la monarquía asturiana créese que pertenecen los descubrimientos atopaos debaxo del templu de San Pedro de Plecín y que según paez correspondía a otra ilesia. La primer prueba documental de Peñamellera data de 1032, fecha na cual se permutaron los condes de Piniolo y Aldonza y el rei Lleones Bermudo III territorios dexando los primeros la metá de Peñamellera. N'incorporando totalmente el territoriu al reinu, el monarca Fernandu II quitó a Asturies d'estes zones pa incluyiles nel reinu de Lleón anque eclesiásticamente inda dependiera del obispáu d'Uviéu.
En 1340 el rei Alfonso XI da al pueblu de Peñamellera'l fueru pol cual les xentes del conceyu podíen nomar a los sos representantes ensin tener qu'allegar a los allugamientos de Santillana. Apaecen nesti momentu varios poderes señoriales como los d'Aguilar, qu'ostentaron el señoríu de Peñamellera. Esta señorialización traxo consigo l'apaición de torres señoriales y la patrimonialización de los cargos públicos. Nesti periodu de tiempu falar por primer vegada de la intención d'estremar el valle en dos unidaes alministratives, l'altu valle y el baxu.
Na edá moderna'l valle de Peñamellera formaba parte de la mancomunidá de los cinco valles de la contorna de Burgos. Ente 1514 y 1522 formó parte xunta con San Vicente de la Barquera d'una xurisdicción independiente. En 1749 foi amestáu a la intendencia de Burgos y Cayáu de Laredo. Formó parte, como El Valle Baju y Ribedeva, de la contorna histórica de les Asturies de Santillana o Merindad, hasta que s'integró la provincia de Cantabria de 1778.
Les actividaes ganaderes y llabradores tuvieron presentes na vida del conceyu históricamente, quedando eximidas les sos xentes de los impuestos derivaos de la venta del ganáu gracies a un privilexu que-yos foi concedíu por Carlos II. A partir del sieglu XVIII celebrar en Ruenes la feria ganadera de Jana.
La capital del valle establecer nel so cueto baxu, en Abándames. Cada cueto, l'altu y al baxu teníen un rexidor, un xuez noble pa cada unu y otru pal valle polo xeneral. Nel valle altu, el cargu de xuez noble yera ostentáu dende'l sieglu XIV polos miembros señoriales de Escandon, Cossio, Mier, y Trespalacios, siendo estos quitaos de tal privilexu en 1603. El valle sufrió tamién les consecuencies de la guerra de la independencia siendo ocupáu por tropes franceses en 1809 y 1810. L'acontecimientu históricu más relevante d'esi sieglu foi la vuelta a territoriu asturianu de los territorios de Peñamellera en 1833, por cuenta de la nueva distribución territorial d'España. Un añu más tarde'l valle de Peñamellera solicita xunto con Ribedeva'l reingreso na Provincia de Santander pidimientu que va ser refugada desligándose de Cantabria y pasando a formar parte de la provincia d'Uviéu, denominación alministrativa que se caltién hasta 1983, en que se sustitúi pol nome más enraigonáu de Provincia d'Asturies. Nel escudu del conceyu apaez representáu l'escudu de Santander en clara referencia a la so antigua pertenencia provincial. Desque s'integra na provincia d'Uviéu empiecen a apaecer los discutinios pa la capitalidad del mesmu entre Alles y Abándames. En 1869 estrémase'l valle en dos, quedando Alles como capital del valle altu. Esta etapa foi una dómina d'emigraciones de moces a ultramar, lo que se tradució dempués n'inmenses riqueces traducíes n'enormes casones indianes, carreteres, caminos, etc.
El sieglu XX tuvo marcáu pola guerra civil española siendo'l valle escenariu de cruentos y doliosos combates, acabando equí los enfrentamientos el 10 de setiembre de 1937, cola entrada na zona de les tropes Navarres en collaboración de la lexón Cóndor. Mientres la posguerra son vistos pol conceyu diversos guerrilleros abellugaos nos montes de los picos d'Europa.
Parroquies
editar.jpg) |
|
Demografía
editarA pesar de la emigración ultramarina d'empiezos del sieglu XX, nun foi hasta la década de los 50 y 60 de dichu sieglu cuando apaecen los verdaderos problemes demográficos cola emigración de munches persones del conceyu al centru industrial de la rexón y a Europa. Ye mientres dicha etapa cuando la población baxa de 2.273 habitantes de 1940 a les 718 persones contabilizaes nel últimu padrón. Anguaño son esporádiques les salíes que se faen, siendo'l sitiu escoyíu la vecina contorna de Llanes gracies a les oportunidaes qu'ellí ufierta'l sector hosteleru. Tou ello preséntanos unes estructures demográfiques onde se empezar a notar un avieyamientu de la población, anque la rellación ente sexos atópase abondo bien partida. Toles parroquies amuesen perdes na población, siendo les de Oceño y Caraves con más del 50%, les que más reculen, y la de Rozagás la que menos con un 10%, dexándonos anguaño una densidá de población d'en redol a 9,4 habitantes/km².
| Númberu de trabayadores | Tantu por cientu | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| TOTAL | 201 | 100 | |||
| Agricultura, ganadería y pesca | 79 | 39,30 | |||
| Industria | 5 | 2,49 | |||
| Construcción | 31 | 15,42 | |||
| Servicios | 86 | 42,79 | |||
| * Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2009, SADEI | |||||
| Usu | Superficie (km²) | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Tierres de llabrantíu | 0,21 | ||||
| Praderíes | 20,69 | ||||
| Terrenu forestal | 38,93 | ||||
| Otros usos (industrial, residencial, tierra ermo...) | 32,36 | ||||
| * Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2009, SADEI | |||||
| Ganaderíes de bovín | 60 | ||||
| Cabeces de ganáu bovín | 1.710 | ||||
| Cabeces de ganáu ovín | 1.998 | ||||
| Cabeces de ganáu cabrín | 2.010 | ||||
| Ganaderos con cuota llechera | 7 | ||||
| Quilos de cuota llechera | 629.908 | ||||
| Metros cúbicos de madera valtao | 0 | ||||
| * Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2009, SADEI | |||||
En cuanto a la contribución de los distintos sectores nel emplegu local podemos afirmar que la ganadería sigue centrando l'actividá económica de la contorna apurriendo un 55,5% del emplegu total. En total esisten alredor de 1.800 cabeces de ganáu de les que la mayoría correspuenden a la cabaña vacuna. Como actividá derivada de la producción Láctea, ye importante na zona, la ellaboración artesanal de quesos.
El sector secundariu y el de la construcción anicien un total del 13,10% siendo esta última actividá la que mayor númberu d'emplegos xenera.
A lo último, hai que dicir que'l sector terciariu ocupa a un 31,4% de la población, siendo la caña del comerciu la qu'ufierta un mayor númberu de puestos de trabayu, creyéndose qu'esti siga creciendo gracies a la implantación d'un turismu rural y activo que potencie la contorna.
Arte
editar
El patrimoniu más destacáu son los sos paisaxes naturales de los que dispón en tola so xeografía, dende'l norte cola sierra del Cuera hasta los Picos d'Europa, o los impresionantes escobios del ríu Cares.
Dientro de los monumentos non naturales de los que dispón la zona, hai que destacar en primer llugar les cueves prehistóriques descubiertes y que fueron declaraes d'interés arqueolóxicu. Ente elles tenemos les de Coimbre, la de Subores, la de Trescares, la de Paré y la más importante que ye la Llonín, afayada en 1971 y la qu'apaecieron numberosos grabaos y figures d'animales, signos y representaciones femenines.
Al respective de l'arquiteutura relixosa cabo mentar la ilesia de San Pedro de Plecín, que tenía planta rectangular d'una sola nave cubierta de bóveda de cañón y cabecera semicircular, y de la que güei namái queda reconocible la fachada sur.
En Alles tenemos la ilesia parroquial de San Pedro fundada en 1787 por Juan de Mier y Villar, natural del conceyu pero que pasó la so vida en Méxicu. Tien una cúpula intradosada nel centru del cruceru y crucería nos nueve tramos, y presbíteru rectu. La fachada principal ta al sur y el hastial ta ocupáu por una enorme torre campanariu. El retablu mayor foi rematáu a finales del sieglu XVIII y ye una imitación del retablu de santu Domingu d'Uviéu. Otros templos d'interés constituyir les ilesies de Cáraves, Ocevo, Mier y Llonín, que cunta con una portada del sieglu XV y otra barroca.
Dientro de l'arquiteutura señorial tenemos que falar de diverses casones y palacios como la casa de la familia Mier, una de les más importantes de la zona. Tamién ye dignu de mención el palaciu de La Lanjera, realizáu nel sieglu XVI, exenta de torres y fabricada en mampostería con usu de cantería en portaes, ventanes y esquines.
Na llocalidá de Ruenes, amás d'otra casa perteneciente a la familia Mier, tenemos la Casa Solariega de Morán, con capiya incluyida que caltién nel so interior un importante retablu del sieglu XVIII. Amás de toes estes edificaciones señoriales, tamién podemos contemplar en tol conceyu, construcciones bien del estilu montañés, con torre, galeríes de madera y un ampliu voladizu.
Fiestes
editarEnte les sos munches fiestes vamos destacar:
-Nel mes de xunu son les fiestes de San Antonio, que se celebren na llocalidá de Alles, y San Juan en Oceño.
-Nel mes d'agostu tán les fiestes de La Sacramental, na llocalidá de Alles, les fiestes de La nuesa Señora del Monte, na llocalidá de Ruenes, y la Fiesta del Cabritu, na llocalidá de Oceño y de San Xusto y Pastor en Mier.
-Nel mes d'ochobre son les fiestes de San Fausto, en Trescares, y San Franciscu d'Asís, en Rozagás.
-Nel mes de payares tán les fiestes de San Millán, que se celebren na llocalidá de Besnes.
Dende empiezos de branu hasta principios de seronda asoceder por tolos pueblos del valle les sos fiestes patronales coles sos tradicionales procesiones y puyes del ramu. Tamién s'esfruta de deportes autóctonos como'l bolu-palma y tástiense los meyores manxares de la cocina tradicional de Peñamellera Alta.
Referencies
editarEnllaces esternos
editar
Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a El Valle Altu de Peñamellera.- Páxina web oficial
Datos: Q740381- Multimedia: El Valle Altu de Peñamellera
