Portuñol riverense

El portuñol riverense, tamién conocíu como fronterizu, fronteiriço (portugués) o misturado, ye un dialeutu del idioma portugués presente na rexón fronteriza del norte del Uruguái y sur del Brasil. Falar en ciudaes como Artigas y Quaraí, Bella Unión - Barra do Quarai y más específicamente na zona de les ciudaes vecines de Rivera (Uruguái) y Santana do Livramento (Brasil). A esti tramu de la frontera llamar «Frontera de la Paz».

Portuñol riverense
'Portuñol'
Faláu en Bandera de Uruguái Uruguái
Bandera de Brasil Brasil
Rexón Frontera de la Paz, departamentu de Rivera (Uruguái) y zones aledañas.
Falantes aprox. 100.000
Puestu Nun s'atopa ente los 100 primeros. (Ethnologue 1996)
Familia Indoeuropéu

 Itálicu
  Grupu Romance
   Romance
    Ítalo-occidental
     Subgrupu Occidental
      Grupu Galu-Ibéricu
       Grupu Ibero-Romance
        Grupu Ibero-Occidental
         Portugués
          Dialeutos portugueses del Uruguái
           Portuñol riverense

Estatus oficial
Oficial en non.
Reguláu por non
Códigos
ISO 639-1 nun tien
(códigu linguasphere[1]: 51-AAA-am[2])
ISO 639-2 {{{iso2}}}
ISO 639-3

Carauterístiques xenerales editar

Como toa llingua, el portuñol uruguayu ye bien dinámicu y heteroxéneu, esistiendo un continuu de dialeutos que van dende'l portugués brasilanu «estándar» (brazilero, en portuñol) hasta'l español rioplatense (castilhano, en portuñol). Sicasí, tien una variante que ye la más utilizada, y que puede tomase como base d'estudiu: ésta allúgase xeográficamente na zona que tien como centro les ciudaes de Rivera y Santana do Livramento y estiéndese por una franxa de dellos quilómetros a lo llargo de la frontera. A esta variante refierse esti artículu, anque d'equí d'equí p'arriba va ser llamada a cencielles portuñol o riverense, nomes polos cualos identificar les persones que la falen.

La mayoría de los llingüistes clasifiquen al portuñol como un dialeutu del portugués (más notablemente Adolfo Elizaincín [3] Archiváu el 24 de setiembre de 2006 na Wayback Machine., quien téunicamente llamar DPU - dialeutu portugués del Uruguái), anque nun esiste un consensu. Lo que puede dicise con certidume ye que, por recibir l'apurra de dos idiomes, el portuñol ye una llingua bien rica, nel sentíu de que tien gran variedá de sinónimos y pallabres más precises pa espresar connotaciones específiques, amás de tener una mayor riqueza fonética. Per otru llau, el riverense nun ye un simple amiestu de dos idiomes que nun sigue regles gramaticales precises. Ye importante señalar que solamente los ciudadanos uruguayos utilicen tal llingua, billingüismu esti que nun asocede del llau brasilanu.

Orixe editar

L'orixe del portuñol puede remontase a la dómina de la colonización portuguesa na rexón norte d'Uruguái, na cual nun taba bien definíu a quién pertenecíen estos territorios, pasando d'una corona a la otra de manera socesiva. Non solamente'l portugués y l'español tuvieron inflúi sobre'l portuñol, sinón tamién les llingües indíxenes, en dellos casos; por casu: gurí (neñu), mamboretá (mantis relixosa), caracú (güesu de vaca).

Ortografía y fonética editar

El riverense nun tien una ortografía definida formalmente, pero nesti artículu presentaráse una ortografía del portuñol de cuenta que los sos fonemes puedan ser representaos de la forma más exacta y consistente posible, destacando les carauterístiques fonolóxiques d'esta llingua. Hai de solliñar que non tolos portuñol-parlantes utilicen la mesma pronunciación pa les mesmes pallabres (como asocede tamién con munches otres llingües). Sicasí, escuéyese la escritura que ye más representativa de les carauterístiques más frecuentes y distintives.

Fonemes y la so representación ortográfica editar

Escuéyese una representación más cercana a la que s'usaría si tratar de trescribir los fonemes al idioma castellanu (por ser ésti l'idioma que se-y enseña a los uruguayos, que ye la nacionalidá de la mayoría de los que falen esti dialeutu), sacante para los fonemes que nun se pueden representar por aciu l'alfabetu castellanu, como por casu les vocales nasales.

Vocales castellanes editar

Les vocales castellanes son les que se pronuncien como los cinco vocales del idioma castellanu:

lletra AFI portuñol pronunciación (AFI) español portugués
a a papa ['papa] papa ----------------- catarata [kata'ɾata] tabayón tabayón
y y pyshy ['pyʃy] pez peixe
dytyrgynty [dytyr'χynty] deterxente ----------------- i i, j cisco ['sisko] mugre sujeira (ciscu)
niño ['niɲo] neñu garoto
ciá [sja] cenar jantar (cear)
o o ontonte [on'tonte] antieri anteontem
oio ['ojo] güeyu olho
poso ['poso] pozu poço
o o, w yororú oɾo'ɾo] murniu, murniu ----------------- no [no] n'el non
acoá [a'kwa] llatir llatir

Vocales nasales editar

AFI lletres portuñol pronunciación (AFI) español portugués
ã ã masã [ma'sã] mazana maçã
lã [lã] llana
sã [sã] sana (adj.)
an (*) cansha ['kãʃa] cancha campu esportivo
en (*) pênsaũ ['psaw̃] piensen pensam
ĩ in (**) intonce [ ĩ'tõse] entós ----------------- õ õ garsõ [gar'sõ] mozu (de chigre o restorán) garçom
tõ [tõ] tonu tom
on (*) intonce [ ĩ'tõse] entós ----------------- ũ, w̃ ũ ũ [ũ] unu um
cũtigo [kũ'tiɣo] contigo ----------------- niñũ [nin'ɲũ] nengunu nenhum
maũ [ma ] mano -----------------

(*) antes de s, sh, y, z, ce, ci.
(**) antes de s, sh, y, z, ce, ci,
o cuando ye la primera sílaba de la pallabra y nun va siguida por
ga, gue, gui, go, gu, ca, que, qui, co, cu o k.

Les vocales nasales son les que se pronuncien expirando parte del aire pela ñariz y parte pela boca; nun tienen correspondientes n'español y xeneralmente deriven de pallabres del portugués.

Ye bien importante estremar les vocales nasales, porque pueden camudar totalmente el sentíu de la pallabra, como nos siguientes exemplos:

  • paũ [paw̃ (pan) y pau [paw] (palu)
  • [nũ] (nun) y nu [nu] (nel)
  • nũa ['nũa] (nuna) y núa ['nua] (desnuda)
  • ũ [ũ] (un) y o [o] (el)
  • [kũ] (con) y cu [ku] (ano - pallabra vulgar)
  • ũs [ũs] (unos) y us [us] (los)

Vocales semiabiertas editar

lletra AFI portuñol pronunciación (AFI) español portugués
é ɛ té [tɛ] chá
pél [pɛl] piel ----------------- véia ['vɛja] vieya velha
ó ɔ fófóca [fɔ'fɔka] chisme fofoca
póso ['pɔso] puedo posso

Son como les vocales y y o, pero pronunciaes d'una forma más abierta, más cercana a la a.

Ye bien importante estremar les vocales abiertes (é, ó) porque pueden camudar totalmente el sentíu de la pallabra, como nos siguientes exemplos:

  • avó [a'vɔ] (güela) y avô [a'vo] (güelu)
  • véio ['vɛjo] (vieyu) y veio ['vejo] (vinu - del verbu [venir])
  • véia ['vɛja] (vieya) y vía ['veja] (vena)
  • póso ['pɔso] (puedo) y posu ['posu] (pozu)

Consonantes editar

Nel siguiente cuadru, cuando se refier al español o castellán, en realidá ta refiriéndose a la variedá del castellán tal como ye falada n'Uruguái, y cuando ser refier al portugués, ta refiriéndose al portugués brasilanu y en particular al portugués gaúcho (del estáu sureñu de Rio Grande do Sul).

lletra AFI nome descripción exemplos y contraejemplos
b b, β be Representa'l mesmu fonema que n'español y portugués. Siempres ye billabial. bravu ['bɾaβo] (esp. enoxáu, port. zangado).
c k, s ce Cuando preciede a una vocal o a una consonante distinta de h, pronúnciase igual que n'español y portugués. Esto ye, representa al fonema /k/ cuando ye siguida poles vocales a, o, o, ã, õ, ũ, ó, o por una consonante distinta de h; y representa al fonema /s/ cuando preciede a les vocales y, i, é. cacimba [ka'simba] (esp. cachimba, port. cacimba).
ch ʧ ce hache, che Pronúnciase siempres como n'español. Ye equivalente al fonema representáu por tch en portugués. che [ʧy] (esp. che, port. tchê), bombacha [bom'baʧa] (ropa interior femenina), bombasha [bom'baʃa] (pantalón de gauchu).
d d, ð de pronúnciase siempres como n'español. Notar que nunca se pronuncia como en delles zones de Brasil, onde tien un soníu dy ([dʒ]). diploide [di'plojðy] (esp. diploide, port. diplóide [dʒi'plɔjdʒi]).
f f efe Representa al mesmu fonema que n'español y portugués.
g g, ɣ, χ gue Cuando preciede a les vocales a, o, o, ã, õ, ũ, ó, o a una consonante, representa al mesmu soníu que n'español y portugués. Cuando preciede a les vocales y, i, é, representa al mesmu soníu que la j castellana. gagueyá [gaɣy'ʒa] (esp. tatexar, port. gaguejar), xeoloxía [χeolo'χia] (esp. xeoloxía, port. geologia).
h hache Ye muda, sacante cuando ye precedida por una c o una s. En portuñol, solamente lleven h les pallabres que les sos orixinales tantu n'español como en portugués tamién lu lleven. hoye ['oʒy] (esp. güei, port. hoje), osu ['osu] (esp. güesu, port. osso)
j χ jota Representa al mesmu fonema que n'español. xirafa [χi'ɾɑfɑ] suena como n'español y yirafa [ʒi'ɾafa] como en portugués (esp. xirafa, port. girafa)
k k ka Representa al mesmu fonema que n'español y portugués.
l l ele Representa al mesmu fonema que n'español. Notar qu'en portugués, una l a la fin d'una pallabra puede pronunciase como o. En riverense eso nunca asocede. Brazil [bɾa'zil] (esp. y port. Brasil)
m m eme Representa al mesmu fonema que n'español. Notar qu'en portugués, una m a la fin d'una pallabra, por casu, puede pronunciase de delles formes distintes, dependiendo de les lletres que la anteceden.
n n, ŋ ene Representa al mesmu fonema que n'español, sacante nos casos señalaos nel apartáu sobre vocales nasalizadas. amên [a'men] (esp. amén), amêñ [a'meɲ] (port. amém), inté [ ĩ'tɛ] (esp. hasta depués, port. arreyé mais), sanga ['saŋga] (esp. cabiana, port. trincheira)
ñ ɲ eñe Representa al mesmu fonema que n'español (y qu'en portugués se representa con nh). neñu ['ninɲo] (esp. nial, port. ninho), carpiñ [kaɾ'piɲ] (esp. calcetu, port. meia), muñto ['muɲto] (esp. enforma, port. muito), ruñ [ruɲ] (esp. malu, port. ruim)
p p pe Representa al mesmu fonema que n'español y portugués.
q k cu Representa al mesmu fonema que n'español y portugués.
r r, ɾ erre, ere Representa al mesmu par de fonemes que n'español.
s s, z esi Representa al mesmu fonema que n'español; sacante si s'atopa a la fin d'una pallabra y la pallabra siguiente empieza con vocal, ó si atopa antes d'una consontante sonora. Nestos dos últimos casos tresfórmase fonéticamente al equivalente a la z portuguesa. Articular cola punta de llingua empobinada escontra los dientes cimeros. asesín [garra'sinón] (esp. asesín, port. assassino), lleíu como en portugués sería azezino [aze'zino], pallabra que nun esiste en portuñol; más flacu [mas'flako] (esp. más flacu, port. mais magro), más gordu [maz'ɣordo] (esp. más gordu, port. mais gordu)
sh ʃ esa hache, she Representa al mesmu fonema qu'en portugués se representa por ch (esto ye, ye la sh inglesa) shuva ['ʃuva] (esp. agua, port. chuva); aflósha [a'flɔʃa] (esp. nun fadies, port. não alterie)
t t te Representa al mesmu fonema que n'español. Notar qu'en portugués dacuando pronunciar como la ch castellana, o tamién como ty. tímidamente ['timiða'mente] (port. timidamente ['ʧimida'menʧi]).
v v ve Representa al mesmu fonema qu'en portugués. La so articulación ye labiodental, o más raramente, llevemente billabial, averando los llabios pero ensin que se toquen como nel casu de la b. vasu ['vasu] (esp. vasu, port. falopu), si pronunciárase como n'español, quedaría baso ['baso] (esp. bazo, port. baço)
w w doblevê Utilizar nes pallabres que provienen del inglés, y pronúnciase o, anque convien utilizar la norma ortográfica del portuñol pa les pallabres estranxeres que yá formen parte d'esti llinguaxe güisqui o uísqui ['wiski] (esp. güisqui o güisqui, port. uísque), show o shou [ʃow] (esp. espectáculu, port. espetáculo, alcuerdo o show).
x ks xe, shis Representa al fonema /ks/. escelente [ekse'lente] (escelente)
y ʒ, j ye, í griega Ye igual que n'español rioplatense; siendo consonante, sacante a la fin d'una pallabra que termina con diptongu o triptongu, onde adquier el mesmu soníu que la vocal i. yurá [ʒo'ɾa] (esp. xurar; port. xurar); Uruguái [oɾo'ɣwaj] (port. Uruguái); yacaré [ʒaka'ɾɛ] (esp. yacaré, port. jacaré)
z z ceta Representa al mesmu fonema qu'en portugués. Esto ye, a diferencia de la s, ye sonora (provoca vibración de les cuerdes vocales), como asonsañando'l runfíu d'una mosca o abeya. caza ['kaza] (esp. casa, port. casa); casa ['kasa] (esp. caza, port. caça)
zy z, , ʒ ceta ye Usar en pallabres que tienen un fonema que varia de cutio ente z y y (según l'interlocutor). cuazye ['kwazʒy] (esp. casi, port. quase); ezyemplo [y'zʒemplo] (esp. exemplu, port. exemplo).

Regles d'acentuación ortográfica editar

El acentu prosódicu ye la mayor fuercia con que pronunciamos una sílaba nuna pallabra. La sílaba acentuada denominar tónica, y átones les restantes. Pol so acentu les pallabres estremar en:

  • Agudes: les que tán acentuaes na última sílaba: asador, cantá (cantar), sabê (saber), numerô (numberó), algũ (dalgunu).
  • Graves: les acentuaes na penúltima sílaba: caza (casa), canta, sabe, numéro (númberu).
  • Esdrúxules: les acentuaes na antepenúltima sílaba: esplêndido (arrogante), helicôptero (helicópteru), númberu.
  • Peresdrúxules: les acentuaes dalguna sílaba anterior a l'antepenúltima: dêbilmente (sele), pacíficamente, insínemelo (enséñemelo).

El acentu ortográficu ye la forma de representar al acentu prosódicu, y en riverense consiste nuna tilde (´) (tamién llamáu acentu agudu) o un acentu circunflexu (^). L'acentu circunflexu úsase cuando la vocal fuerte de la sílaba tónica ye la lletra "y" zarrada o la lletra "o" zarrada (esto ye, la "y" y la "o", pronunciaes como n'español). Nel restu de los casos usa la tilde.

Pero non toles pallabres lleven acentu ortográficu; y non siempres les tildes utilizar pa representar l'acentu prosódicu, sinón que tamién pa representar una vocal abierta ("é", "ó"), como se mentó na seición anterior (anque xeneralmente dambos usos coinciden).

Pallabres que lleven acentu ortográficu editar

  • Les pallabres agudes de más d'una sílaba terminaes en vocal (sacante les terminaes en "saũ") o terminaes nes consonantes "n", "s" o "ñ": gurí (neñu), bombiá (mirar), comê (comer), shulé (golor a pies), Tarzán, tambêñ (tamién), estrês (estrés), pensaũ (pensión).
  • Les pallabres graves terminaes en "saũ" y les ensin terminar en vocal, nin nes consonantes "n", "s" o "ñ": pênsaũ (piensen), mártir, fráxil.
  • Toles pallabres esdrúxulu y peresdrúxulu: aritmêtica, fácilmente.
  • Tolos infinitivos: í (dir), (venir), (ser), (tener), (dar), (poner), (ver), carpí (carpir), iscuiambá ("faer llíu")

Regles especiales d'acentuación ortográfica editar

  • Monosílabos. Por regla xeneral escribir ensin tilde (si nun son verbos n'infinitivu); sicasí, cuando dos monosílabos son iguales tocantes a formar pero cumplen distinta función, unu d'ellos (xeneralmente'l tónicu) lleva tilde:
    • te (pronome personal), (sustantivu), (verbu): "Eu vo tê que te da té da India." [ew vo 'te ke te 'ða 'tɛ ða 'indja] ("Voi tener que date té de la India.")
    • siñ (preposición), síñ (alverbiu d'afirmación): "Síñ, siñ ele." ['siɲ si'ɲele] ("Sí, ensin él.")
    • (conxugación del verbu [dar]), de (preposición): "Me dê ũ de cada ũ." [me 'ðy 'ũ ðy 'kaða 'ũ] ("Deme unu de cada unu.").
    • (verbu), da (preposición): "Eu vo tê que te da té da India." [ew vo 'te ke te 'ða 'tɛ ða 'indja] ("Voi tener que date té de la India.")
    • saũ (son), sáũ (sanu), Saũ (San): "Us pensamento de Saũ Francisco saũ sáũ." [us pẽsa'mento ðy 'saw̃ fɾã'sisko saw̃ 'saw̃] ("Los pensamientos de San Francisco son sanos.")
    • cũá [kw̃a] (cola; contraición de cũ a), cũa ['kũa] (con una; contraición de cũ ũa) "¿Cũá miña o cũa dele?." ("¿Cola mía o con una so?")
  • Tilde qu'indica hiatu. Cuando nuna pallabra alleguen una de les vocales fuertes ("a", "y" o "o") y una de les vocales débiles ("i" o "o") acentuada, nun se produz diptongu. Pa indicar la falta de diptongu (hiatu) asítiase tilde sobre la vocal "i" o "o": María [ma'ɾia], axunte [re'una], bagul [ba'ul], fía ['fia] (fía), ladrío [la'ðɾio] (lladriyu), garúa [ga'ɾua], saí [sa'i] (salir).

Gramática editar

Conxugación verbal editar

Los verbos clasificar en cuatro tipos según la terminación del so infinitivu:

    1. 1ª conjugación - verbo terminaos en á.
    2. 2ª conjugación - verbo terminaos en ê.
    3. 3ª conjugación - verbo terminaos en í.
    4. 4ª conjugación - verbo terminaos en ô.

El portuñol tien tantu verbos regulares como irregulares.

Verbos regulares editar

Tiempos simples editar
c
o
n
j
Manera Indicativa Suxuntivu Imperativu |----
inf.
part.
ger.
persona presente pretéritu
imperfectu
pretéritu
imperfectu
simple
futuru condicional presente pretéritu
imperfectu
futuru
1ª - á amá
(amar)
amado
amando
1ªs eu amo amava amey amarey amaría amy amgarra, amllabra amá
2ªs el to ama amava amaste amarás amaría amy amgarra, amllabra amá ama
3ªs

ama || amava || amô || amará || amaría || amy || amgarra, amllabra || amá || amy

1ªp nós amamos, amemo amávamos, amava amamos, amemo amllabremos amaríamos, amaría amemos, amy amásemos, amáramos, amgarra, amllabra amarmos, amá amemos
2ªp vocês am amavaũ amllabraũ amaráũ amaríaũ am amaseñ, amllabren amareñ am
3ªp eles am amavaũ amllabraũ amaráũ amaríaũ am amaseñ, amllabren amareñ am
2ª - ê temê
(tarrecer)
temalloriáu
temendo
1ªs eu temo temía temí temerey temería tema temesi, temyera temê
2ªs el to temy temía temiste temerás temería tema temesi, temyera temê temy
3ªs

temy || temía || temêu || temerá || temería || tema || temesi, temyera || temê || tema

1ªp nós tememos temíamos, temía temimos, tememo temeremos temeríamos, temería temamos, tem-a temêsemos, temêramos, temesi, temyera temermos, temê temamos
2ªp vocês tem temíaũ temyeraũ temeráũ temeríaũ tem temeseñ, temieran temereñ tem
3ªp eles tem temíaũ temyeraũ temeráũ temeríaũ tem temeseñ, temieran temêreñ tem
3ª - í partí
(partir)
partalloriáu
partindo
1ªs eu parto partía partí partirey partdiría parta partise, partiera partí
2ªs el to party partía partiste partvas dir partdiría parta partise, partiera partí party
3ªs

party || partía || partíu || partva dir || partdiría || parta || partise, partiera || partí || parta

1ªp nós partimos partíamos, partía partimos partvamos dir partdiríamos, partdiría partamos, parta partísemos, partiéramos, partise, partiera partirmos, partí partamos
2ªp vocês part partíaũ partroxuraũ partva dirũ partdiríaũ part partiseñ, partieran partireñ part
3ªp eles part partíaũ partroxuraũ partva dirũ partdiríaũ part partiseñ, partieran partireñ part
4ª - ô pô
(poner)
posto
pondo
1ªs eu poño puña pús porey poría poña puzése, puzéra pô
2ªs el to p puña puzéste porás poría poña puzése, puzéra pô p
3ªs

p || puña || pôs || porá || poría || poña || puzése, puzéra || pô || poña

1ªp nós pomos púñamos, puña puzemos poremos poríamos, poría poñamos, poña puzésemos, pusiêramos, puzése, puzéra pormos, pô poñamos
2ªp vocês p puñaũ puzéraũ poráũ poríaũ poñaũ puzéseñ, pusieran poreñ poñaũ
3ªp eles p puñaũ puzéraũ poráũ poríaũ poñaũ puzéseñ, pusieran poreñ poñaũ
Observaciones
  • Na segunda persona del singular de les maneres indicativu y suxuntivu, tamién se conxuga amestando una "s" a la fin de la pallabra. Exemplos: la to ama --> la to ames; el to tarrecería --> el to tarreceríes; el to poña --> el to poñas; el to partise --> el to partises.
  • Na primer persona de plural (en toles maneres) tamién se conxuga quitando la "s" final. Exemplos: nós poremos --> nós poremo; nós tarrecíamos --> nós temíamo; nós amáramos --> nós amásemo; partamos --> partamo (imperativu).
  • Les observaciones anteriores tamién valen pa los verbos irregulares.
  • El verbu tien un verbu sinónimu ponê, que ye irregular.
Tiempos compuestos editar
  • Pretéritu perfectu d'indicativu
pretéritu perfectu (verbu) = pretéritu( o havê) + participiu (verbu)
Formar col pretéritu simple del verbu (tener) o del verbu havê (haber), más el participiu del verbu en cuestión.
Exemplos: Eu teño amáu. Eu amé. El to teñ partíu. Nós tarrecimos.
  • Pretéritu pluscuamperfeutu d'indicativu
pretéritu pluscuamperfeutu (verbu) = pretéritu imperfectu( o havê) + participiu (verbu)
Formar col pretéritu imperfectu del verbu o del verbu havê, más el participiu del verbu en cuestión.
Exemplos: Eu tiña amáu. Eu havía amáu. El to tiña partíu. Nós havíamo tarrecíu.
  • Futuru compuestu
futuru compuestu (verbu) = presente( o havê) + infinitivu (verbu)
Formar col presente del verbu í (dir), más l'infinitivu del verbu en cuestión. Esta forma ye más usada que'l futuru simple.
Exemplos: Eu vo amá. El to vay partí. Nós vamo temé. Eles vaũ pô.
  • Futuru perfectu d'indicativu
futuru perfectu (verbu) = futuru( o havê) + participiu (verbu)
Formar col futuru simple del verbu o del verbu havê, más el participiu del verbu en cuestión.
Exemplos: Eu terey amáu. Eu havrey amáu. El to terá partíu. Nós havremos tarrecíu.
  • Condicional perfectu
condicional perfectu (verbu) = condicional( o havê) + participiu (verbu)
Formar col condicional simple del verbu o del verbu havê, más el participiu del verbu en cuestión.
Exemplos: Eu tería amáu. Eu havría amáu. El to tería partíu. Nós havríamos tarrecíu. Vocês havríaũ posto.
  • Pretéritu perfectu de suxuntivu
pretéritu perfectu (verbu) = pretéritu( o havê) + participiu (verbu)
Formar col pretéritu simple del verbu (tener) o del verbu havê (haber), más el participiu del verbu en cuestión.
Exemplos: Eu teña amáu. Eu amara. El to teña partíu. Nós tarreciéramos.
  • Pretéritu pluscuamperfeutu de suxuntivu
pretéritu pluscuamperfeutu (verbu) = pretéritu imperfectu( o havê) + participiu (verbu)
Formar col pretéritu imperfectu del verbu o del verbu havê, más el participiu del verbu en cuestión.
Exemplos: Eu tivése amáu. Eu huvése amáu. El to tivése partíu. Nós huvésemos tarrecíu.
  • Futuru perfectu de suxuntivu
futuru perfectu (verbu) = futuru( o havê) + participiu (verbu)
Formar col futuru simple del verbu o del verbu havê, más el participiu del verbu en cuestión.
Exemplos: Eu tivé amáu. Eu huvé amáu. El to tivé partíu. Nós havermos tarrecíu.

Verbos irregulares editar

Son los verbos que nun siguen les regles de conxugación anteriores, que fueron daes pa los verbos regulares.

Dellos verbos irregulares:

Tê (tener) editar
Manera Indicativa Suxuntivu Imperativu |----
inf.
part.
ger.
persona presente pretéritu
imperfectu
pretéritu
imperfectu
simple
futuru condicional presente pretéritu
imperfectu
futuru

(tener)
tido
tendo
1ªs eu teño tiña tive terey tería teña tivése, tivéra tivé
2ªs el to teñ tiña tivéste terás tería teña tivése, tivéra tivé teñ
3ªs

teñ || tiña || teve || terá || tería || teña || tivése, tivéra || tivé || teña

1ªp nós temos tíñamos, tiña tivemos teremos teríamos, tería teñamos, teña tivésemos, tivéramos, tivése, tivéra tivérmos, tivé teñamos
2ªp vocês teñ tiñaũ tivéraũ teráũ teríaũ teñaũ tivéseñ, tuvieren tivéreñ teñaũ
3ªp eles teñ tiñaũ tivéraũ teráũ teríaũ teñaũ tivéseñ, tuvieren tivéreñ teñaũ
Sê (ser) editar
Manera Indicativa Suxuntivu Imperativu |----
inf.
part.
ger.
persona presente pretéritu
imperfectu
pretéritu
imperfectu
simple
futuru condicional presente pretéritu
imperfectu
futuru

(ser)
sío
sendo
1ªs eu so éra fuy serey sería seya fose
2ªs el to é éra foste vas ser sería seya fose sê, for
3ªs

é || éra || foy || va ser || sería || seya || fose || sê, for || seya

1ªp nós somos, semos yéramos, éra fomos, fumos vamos ser seríamos, sería seyamos, seya fôsemos, fose sermos seyamos
2ªp vocês saũ éraũ foraũ va serũ seríaũ seyaũ foseñ sereñ seyaũ
3ªp eles saũ éraũ foraũ va serũ seríaũ seyaũ foseñ sereñ seyaũ
Í (dir) editar
Manera Indicativa Suxuntivu Imperativu |----
inf.
part.
ger.
persona presente pretéritu
imperfectu
pretéritu
imperfectu
simple
futuru condicional presente pretéritu
imperfectu
futuru
í
(dir)
alloriáu
indo
1ªs eu vo ía fuy irey diría vaya fose, ise í
2ªs el to vay ía foste vas dir diría vaya fose, ise í, for vay
3ªs

vay || ía || foy || va dir || diría || vaya || fose, ise || í, for || vaya |----

1ªp nós vamos íamos, ía fomos, fumos vamos dir diríamos, diría vaigamos, vaya fôsemos, fose, isemos, ise irmos vaigamos, vamos
2ªp vocês vaũ íaũ foraũ va dirũ diríaũ vayaũ foseñ, iseñ ireñ vayaũ
3ªp eles vaũ íaũ foraũ va dirũ diríaũ vayaũ foseñ, iseñ ireñ vayaũ
Tá (tar) editar
Manera Indicativa Suxuntivu Imperativu |----
inf.
part.
ger.
persona presente pretéritu
imperfectu
pretéritu
imperfectu
simple
futuru condicional presente pretéritu
imperfectu
futuru

(tar)
tado
tando
1ªs eu to tava tive tarey taría teya tivése
2ªs el to ta tava tivéste tarás taría teya tivése tate
3ªs

ta || tava || teve || tará || taría || teya || tivése || tê || teya

1ªp nós tamos, tarrezo távamos, tava tivemos taremos taríamos, taría teyamos, teya tivésemos, tivése tarmos teyamos
2ªp vocês taũ tavaũ tivéraũ taráũ taríaũ teyaũ tivéseñ tareñ teyaũ
3ªp eles taũ tavaũ tivéraũ taráũ taríaũ teyaũ tivéseñ tareñ teyaũ

Ver tamién editar

Bibliografía editar

Referencies editar

Enllaces esternos editar